Сурхондарё вилоятининг катта қисми тоғлардан иборат. Вилоятнинг Узун тумани ҳам тоғлар ёнбағрида жойлашган. Туман марказидан 100 километр масофада Боботоғ қишлоғи бор. Икки тоғ орасидаги қишлоққа 60 километр йўл босиб, довон ошиб борилади. Чекка ҳудуд бўлгани боис бу ерда кўп мутахассислар қатори ўқитувчиларга ҳам талаб юқори. Тарих фани ўқитувчиси Абдумалик Сафаров ҳам Термиздан 300 чақирим йўл босиб келиб, Боботоғда болаларга сабоқ беради.
Абдумалик Сафаров – 44 ёшда, оилали, 4 нафар фарзанди бор. Термиз шаҳрида яшайди. Термиз давлат университети тарих факультетини тамомлаган. 23 йиллик иш тажрибасига эга. Коллежларда тарих, маънавият асослари, президент асарлари, диншунослик фанларидан дарс берган. Ҳозирда Узун туманининг Боботоғ ҳудудида жойлашган 40 ва 46-сонли мактабларда тарих фани ўқитувчиси бўлиб ишлайди.
Қаерда бўлса ҳам ўқитувчилик қилсам бас
Узоқ йиллар коллежларда дарс бердим. Коллежлар тугатилгач, бир муддат ишсиз юрдим. 2020 йилнинг августида Сурхондарё вилояти халқ таълими бошқармасига иш сўраб бордим. Ҳадеганда тайинли жавоб бўлавермади. Йил охиригача «эртага келинг», «индин келинг» деган жавобларни эшитавердим. 2021 йилнинг январь ойи ўрталарида бошқармадан: «Баъзи олис ҳудудлардаги мактабларда иш бор. Маъқул келса, бориб ишланг», дейишди.
Шу зайл, Узун туманидаги Боботоғ ҳудудидаги мактабда ишлашга рози бўлдим. Тўғри, масофа яшаб турган жойимдан уч юз чақиримдан ортиқ йўл, бунинг устига довон ошиб бориш керак. Лекин менга масофадан кўра ишимни давом эттириш муҳим. Бир жойда қотиб қолишдан қўрқаман. Агар ўқитувчи оз бўлса ҳам таълим жараёнидан узилса, бу унинг фаолиятига албатта таъсир қилади. Фарзандларим анча улғайган, аёлим ҳам ишлайди, ота-онам билан яшаймиз. Шунгами, ҳеч қандай ҳадик ё масофани ўйламадим. Пул топиш ёки бошқа мақсадим ҳам йўқ — қаерда бўлишидан қатъий назар фаолиятимни давом эттирсам бас.
Азонда Термиздан Узунга отландим. Туман халқ таълими бўлимидаги масъул ходимга бораётганимни телефонда айтсам, марказга келмай, тўғри Боботоғдаги 46-мактабга ўтишимни тайинлади. Қарийб 90 километр йўлнинг 60 километрдан зиёд тоғ ёнбағирлари, баланд довондан ошиб, кечга томон мактабга етдим. Жамоа илиқ қаршилади. Эртаси куни мактаб раҳбариятига ҳужжатларимни топшириб, 5—11-синф ўқувчиларига тарихдан дарс бера бошладим.
Маълумот учун: Бир қаватли мактаб биноси 2018 йили қуриб битказилган, 210 нафар ўқувчига мўлжалланган, 165 нафар бола ўқийди.
Икки тоғ орасида жойлашган қишлоқнинг қиши жуда совуқ, ёзи роса иссиқ бўларкан. Қишлоққа январнинг ўрталарида келгандим, ҳаво ниҳоятда совуқ эди. Мактаб директорининг маънавий-маърифий ишлар бўйича ўринбосари Нурмамат ака Хидировнинг уйи менга маъқул келди. Домладан уйидан ижарага хона ажратиб беришини сўрадим. У киши рози бўлди, ош-овқати билан ойига 300 минг сўм тўлайман. Ойлик олган вақтларим рўзғор учун қўшимча озиқ-овқат ҳам олиб келаман. Қишлоқда ўсганим учун шароитга тез мослашдим.
Дарсликлар етишмайди, баъзан ота-оналар норози
Мен келгунча тарих фанидан номутахассис ўқитувчи дарс бериб келган экан. Рости, бошида ўқувчилар билан ишлаш сал қийин бўлди. Мавзуни ўзлаштириш, келгуси дарс бўйича тайёргарлик кўришни секин-аста изга солдим. Баъзан дарсликлар етишмасди. 6—7-синф ўқувчиларининг айримларига Термиздан тарих дарсликларини келтириб бердим.Айтсам мақтаняпти, дерсиз, лекин ота-оналарнинг кўпи менга нисбатан илиқ муносабатда. Баъзан эътирозлар ҳам бўлади. «Ўғлим ё қизим шу вақтгача 4 ёки 3 баҳо олмаган. Сиз келгандан кейин боламнинг ўзлаштириши тушиб кетди, фақат қониқарли (3) ёки қониқарсиз (2) баҳо оляпти», деган дашномларни эшитдим. Мен баҳони дарсни нечоғлик ўзлаштирганига қараб аниқ қўйганимни, истаса, дарсга қатнашиб кўришларини айтдим. Болаларнинг фикрини ўрганганимда, мендан аввалги ўқитувчилар ўқувчиларни дарсга тайёргарлик кўриб келиши ва фаоллиги учун сал бошқачароқ, кўпинча, баландроқ баҳо қўйиб келган экан.
Мактабда 33 нафар ўқитувчи бўлса, шундан 7 нафари олий маълумотли. Бу — мутахассислар бўйича мактабга ҳали кўп ўқитувчи керак дегани. Болалар савияси, дунёқарашини кенгайтириш учун ҳам ўқитувчилар олий маълумотли бўлиши шарт.
Икки ўқувчидан иборат синфга раҳбарлик
Мактабнинг 11-синфида икки нафар ўқувчи таҳсил олади. 20 йилдан ортиқ ишлаётган бўлсам-да, бундай синфни биринчи марта кўришим, бунақасини тасаввур ҳам қилмагандим. Нега бор-йўғи икки ўқувчи учун алоҳида синф очилганини ҳам билолмадим. Ушбу синф раҳбари туғуруқ таътилига кетгани учун шу синф менга берилди. Ҳам синф раҳбари, ҳам ака сифатида уларга кўп маслаҳат бердим, йўл кўрсатдим.Афсуски, ўқувчиларда аниқ бир касб-корни танлаш ёки маълум бир олий ўқув юртига ўқишга ариза топшириш бўйича дадил мақсад йўқ. Ўзлаштириши ҳам ҳаминқадар. Тоғли ҳудудга бугун жуда асқатадиган мутахассисликларни айтиб кўрдим. Лекин улар мутлақо бошқа йўлни тутишмоқчи. Уларга олий таълим муассасасига кириш учун алоҳида квоталар ажратилган. Шу йўналишларга топшириш ниятлари бор.
Агар ўқишга киролмаса, бириси Россияга ишлашга кетмоқчи, бошқаси каврак ўсимлиги етиштириш бўйича тадбиркорлик қилмоқчи.
800 минг сўм учун пиёда 28 километр
Бир ставка дарсим учун 1,8 миллион сўм маош оламан. 11-синфга раҳбарлигим учун 162 минг сўм қўшимча ҳақ тўланади. Олис ҳудудга келгач, бир ярим ставка дарс олмасангиз, топган пулингиз харажатларингиздан ортмайди. Шунинг учун қўшни қишлоқдаги 40-мактабдан қўшимча 10 соат дарс олдим. Иккинчи иш жойимга ҳафтасига икки марта бораман, 10—11-синфларга дарс бераман. У ердан ўртача 800 минг сўм атрофида ойлик чиқади.
Ўқувчиларининг ўзлаштириши 46-мактабники билан бир хил. Сабаби — у ерда ҳам номутахассис ўқитувчилар дарс бериб келган. Иккала мактаб орасидаги бориб-келиш масофаси 28 километр чиқади. Бошида қўшни қишлоқдаги мактабга мошина қатнови йўқлиги учун 50 минг сўмга киракаш чақириб, бориб келавердим. Ҳисобласам, ойлигимнинг ярмидан кўпи йўлкира ва тушликка кетиб қоларкан. Шунга эртароқ йўлга чиқиб, пиёда қатнаб юрибман. Аксар ҳолларда ярим йўлда ёки қайтишда машина тўғри келиб қолса, эплаб етиб оламан. Лекин кўпинча пиёда бориб келаман.
Тоифанг йўқми — қўшимча пул ҳам йўқ!
Амалдаги тартибга кўра, 2021 йил 1 мартдан бошлаб, «қизил», яъни олис ҳудуддаги мактабларда дарс бериш учун бошқа туман ёки шаҳардан келиб ишлаётган ўқитувчи-педагогларнинг базавий тариф ставкаларига 50 ва 100 фоиз миқдорда ҳақ тўланиши лозим. Бунинг учун педагог олий ёки биринчи тоифали бўлиши, охирги мактабида бир йил давомида ишлаган бўлиши керак.
Лекин узоқ вақт мактаб таълими тизимида эмас, коллежларда ишладим. Мактабдан фарқли равишда коллежларда «катта ўқитувчи», «бош ўқитувчи» тоифалари бор. Бу тоифаларнинг барини олганман, лекин мактаб тизими бўйича ҳеч қандай тоифам йўқ. Шунгами, қўшимча рағбатлантиришлар берилмас экан. Тоифа учун камида бир неча йил мактаб тизимида фаолият юритган бўлишим керак.
Андижоннинг Асакасидан бир аёл ва ўғли мен билан баравар Узунга келганди. Иккиси ҳам қишлоқ мактабларида энг кўп эҳтиёж сезиладиган физика фани мутахассислари эди. Улар бошқа мактабда ишлагани учун кўпинча телефонда ҳол-авҳол сўраб, дарслар ҳақида гаплашиб турардик. Орадан ҳеч қанча ўтмай, она-бола Андижонга қайтиб кетди — онасида тоифа бор-у, ўғлида тоифа йўқлиги кетишга сабаб бўлган экан.
Лекин шу ўқув йили бошида аёл яна Боботоғга келди, Янгиобод маҳалласидаги 36-мактаб билан уч йилга шартнома тузиб, иш бошлади. Ўғли билан гаплашсам, тоифаси йўқлиги, оладиган ойлиги ҳаражатларини қопламаслиги учун келмабди.
Ўзим иккала мактабда бир ярим ставка ишлаб, 2 миллион 960 минг сўм маош оламан. Шундан ярми харажатларга кетади. Икки ҳафтада бир уйга — Термизга бориб келаман. Қўлимда 1,5 миллион сўм қолади. Бу пулни Термизда ҳам ишлаб, бемалол топиш мумкин. Ота-онам, оилам бағрида бўламан, иссиқ ош-овқатим тайин.
Ижара, йўл ҳақи пулларини алоҳида ажратишса ҳам майлига эди. Туман халқ таълим бўлимига бир неча марта шу масалада мурожаат қилдим. Улар сабр қилишимни, рўйхат Халқ таълим вазирлигига юборилганини такрор ва такрор айтишяпти. Қани, сабр қилиб турайлик-чи, ўзгариш бўлиб қолар...
Изоҳ (0)