Gvineyada sodir etilgan harbiy to‘ntarish butun dunyoda katta qiziqish uyg‘otdi, chunki mamlakat alyuminiy ishlab chiqarish uchun zarur xomashyo — boksitning asosiy yetkazib beruvchilaridan biri hisoblanadi. Ushbu G‘arbiy Afrika davlatining iqtisodiyoti to‘g‘risida yana nimalarni bilish zarur? Bu haqda “RBK” maqola tayyorladi.
Yalpi ichki mahsulot (YaIM) va qashshoqlik
Gvineya Respublikasi (Gvineya-Bisau, Ekvatorial Gvineya va Papua — Yangi Gvineya bilan adashtirmaslik kerak) aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YaIM miqdori bo‘yicha Afrika qit’asidagi eng kambag‘al davlat deb atalishdan yiroq – mamlakatda YaIM 2020-yilda 1194 dollar bo‘lgan (o‘sha paytdagi narxlarda). Bu Zambiya, Efiopiya, Mali, Uganda, Eritriya, Sudan va boshqa davlatlardagi ko‘rsatkichga nisbatan yuqori. Biroq 2016-yildan beri aholi jon boshiga YaIMning 63 foizga o‘sishi, asosan, aholining farovonligi emas, balki tog‘-kon sanoati va boksit eksport qilish suratining shiddat bilan o‘sishi natijasidir (2019-yilda ushbu alyuminiy rudalarining eksporti 3,3 milliard dollarga yoki Gvineya yalpi ichki mahsulotining deyarli chorak qismiga teng bo‘lgan).
So‘nggi rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, 2018-yilda Gvineyada qashshoqlik darajasi 43,7 foizni tashkil etgan, bu esa milliy qashshoqlik yoqasida yashovchi 5,8 million kishiga teng. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson taraqqiyoti indeksida Gvineya qariyb 190 mamlakat orasida 178-o‘rinni egalladi, buning sabablaridan biri mamlakatda umr ko‘rish davomiyligi past — 2019-yilda 61,6 yil.
Davlat moliyasi
Afrika taraqqiyot banki guruhi ma’lumotlariga ko‘ra, Gvineyada budjet taqchilligi 2020-yilda YaIMning 3,1 foizini tashkil etdi, uni qisman milliy Markaziy bankning qisqa muddatli kreditlari hisobidan moliyalashtirishga to‘g‘ri kelgan. Bundan tashqari, 2020-yil respublika koronavirus pandemiyasiga qarshi kurashish maqsadida 381 million dollar yoki YaIMning 2,5 foizi miqdorida tashqi moliyaviy yordam oldi. (XVJ, Jahon banki, Afrika taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki grantlari va kreditlari; Gvineya aholisining 85 foizi islom diniga e’tiqod qiladi).
Gvineyaning qarz bo‘yicha holatini xalqaro institutlar barqaror deb baholaydi, mamlakatda tashqi qarzdorlik inqirozining “o‘rtacha” xavfi mavjud. Gvineyaning umumiy davlat qarzi 2020-yil oxirida yalpi ichki mahsulotning 44 foizigacha o‘sdi, bu undan avvalgi yilda 36,5 foizga to‘g‘ri kelardi. Shu bilan birga, mamlakat joriy yil hisobida katta taqchillik mavjud — o‘tgan yilgi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 13,3 foiz. Bu, birinchi navbatda, yirik konchilik va infratuzilma loyihalarini amalga oshirish uchun asosiy vositalar importining sezilarli hajmi, shuningdek, transport va telekommunikatsiya xizmatlari importi bilan bog‘liq.
Boksit qazib olish
Tog‘-kon sanoati Gvineya yalpi ichki mahsulotining qariyb 25 foizini tashkil qiladi va eng tez rivojlanayotgan tarmoq hisoblanadi. Mamlakat boksit ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda Avstraliyadan keyin ikkinchi o‘rinda turadi (mahalliy konlar va geologiya vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2020-yil 88 million tonna boksit ishlab chiqarilgan). Gvineyadagi boksit zaxiralari 7,4 milliard tonna deb baholanmoqda. Milliarder Oleg Deripaskaning so‘zlariga ko‘ra, jahon alyuminiy ishlab chiqarishining 20 foizida Gvineya boksitidan foydalaniladi.
Alyuminiy tabiatda sof holda uchramaydi. Uni ishlab chiqarishdagi asosiy ruda boksit (alyuminiy rudasi) bo‘lib, u alyuminiy oksidiga aylantiriladi hamda undan elektroliz orqali metall olinadi. Jahon alyuminiy iste’molining qariyb 20 foizi avtomobilsozlik sohasiga to‘g‘ri keladi.
Shuningdek, Gvineyada boksit Rossiyaning “Rusal” kompaniyalar guruhi va Birlashgan Arab Amirliklarining Emirates Global Aluminium kompaniyasi tomonidan qazib olinadi.
Gvineya inqilobchilarining yetakchisi, polkovnik Mamadi Dumbuya 6-sentabr, dushanba kuni mamlakat xalqaro biznes majburiyatlarini bajarishda davom etishini aytdi. “Iqtisodiy va moliyaviy sheriklar mamlakatda iqtisodiy hamkorliklar odatdagidek davom etishiga amin bo‘lishi mumkin”, — dedi u.
Oltin va boshqa metallar
AQSh Xalqaro savdo boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra, Gvineya 2019-yilda qiymati 1,2 milliard dollarga teng 892 ming unsiya oltin eksport qilgan. Jahon oltin kengashining ma’lumotlariga ko‘ra, 2020-yilda Gvineyada oltin ishlab chiqarish 56,9 tonnani (yoki 1,83 million unsiya) tashkil etgan, bu 2019-yilga nisbatan ikki baravar ko‘p.
Gvineyada, xususan, oltin AngloGold Ashanti xalqaro kompaniyasi (Siguiri koni, undan 2021-yilning birinchi yarmida 117 ming unsiya oltin olingan) tomonidan ishlab chiqarilmoqda. Gvineyadagi Lefa oltin koni Nordgold (asosiy foyda oluvchisi — Aleksey Mordashov oilasi)ga tegishli. Ma’lumotlarda aytilishicha, kompaniya 2010-yildan beri konga 1 milliard dollar sarmoya kiritgan. “Bugungi kunda Gvineyadagi siyosiy vaziyat Nordgold’ga ta’sir qilgani yo‘q, bizning Lefa oltin konimiz odatdagidek ishlashda davom etmoqda”, — deyiladi kompaniya ma’lumotlarida.
Gvineyada, shuningdek, temir rudasini qazib olish bo‘yicha Simandou nomli yirik loyiha amalga oshirilmoqda. Loyihani, jumladan, Avstraliyaning Rio Tinto va Xitoyning China Baowu Steel Group kompaniyalar guruhi moliyalashtiradi. Biroq mazkur loyiha ortga surilmoqda, u hatto texnik-iqtisodiy asoslash bosqichiga ham yetib bormagan. S&P Global Platts qayd etishicha, Gvineyadagi davlat to‘ntarishi uni yanada kechiktirishi mumkin.
Izoh (0)