Гвинеяда содир этилган ҳарбий тўнтариш бутун дунёда катта қизиқиш уйғотди, чунки мамлакат алюминий ишлаб чиқариш учун зарур хом ашё — бокситнинг асосий етказиб берувчиларидан бири ҳисобланади. Ушбу Ғарбий Африка давлатининг иқтисодиёти тўғрисида яна нималарни билиш зарур? Бу ҳақда «РБК» мақола тайёрлади.
Ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) ва қашшоқлик
Гвинея Республикаси (Гвинея-Бисау, Экваториал Гвинея ва Папуа — Янги Гвинея билан адаштирмаслик керак) аҳоли жон бошига тўғри келадиган ЯИМ миқдори бўйича Африка қитъасидаги энг камбағал давлат деб аталишдан йироқ – мамлакатда ЯИМ 2020 йилда 1194 доллар бўлган (ўша пайтдаги нархларда). Бу Замбия, Эфиопия, Мали, Уганда, Эритрия, Судан ва бошқа давлатлардаги кўрсаткичга нисбатан юқори. Бироқ 2016 йилдан бери аҳоли жон бошига ЯИМнинг 63 фоизга ўсиши, асосан, аҳолининг фаровонлиги эмас, балки тоғ-кон саноати ва боксит экспорт қилиш суратининг шиддат билан ўсиши натижасидир (2019 йилда ушбу алюминий рудаларининг экспорти 3,3 миллиард долларга ёки Гвинея ялпи ички маҳсулотининг деярли чорак қисмига тенг бўлган).
Сўнгги расмий маълумотларга кўра, 2018 йилда Гвинеяда қашшоқлик даражаси 43,7 фоизни ташкил этган, бу эса миллий қашшоқлик ёқасида яшовчи 5,8 миллион кишига тенг. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Инсон тараққиёти индексида Гвинея қарийб 190 мамлакат орасида 178-ўринни эгаллади, бунинг сабабларидан бири мамлакатда умр кўриш давомийлиги паст — 2019 йилда 61,6 йил.
Давлат молияси
Африка тараққиёт банки гуруҳи маълумотларига кўра, Гвинеяда бюджет тақчиллиги 2020 йилда ЯИМнинг 3,1 фоизини ташкил этди, уни қисман миллий Марказий банкнинг қисқа муддатли кредитлари ҳисобидан молиялаштиришга тўғри келган. Бундан ташқари, 2020 йил республика коронавирус пандемиясига қарши курашиш мақсадида 381 миллион доллар ёки ЯИМнинг 2,5 фоизи миқдорида ташқи молиявий ёрдам олди. (ХВЖ, Жаҳон банки, Африка тараққиёт банки, Ислом тараққиёт банки грантлари ва кредитлари; Гвинея аҳолисининг 85 фоизи ислом динига эътиқод қилади).
Гвинеянинг қарз бўйича ҳолатини халқаро институтлар барқарор деб баҳолайди, мамлакатда ташқи қарздорлик инқирозининг «ўртача» хавфи мавжуд. Гвинеянинг умумий давлат қарзи 2020 йил охирида ялпи ички маҳсулотнинг 44 фоизигача ўсди, бу ундан аввалги йилда 36,5 фоизга тўғри келарди. Шу билан бирга, мамлакат жорий йил ҳисобида катта тақчиллик мавжуд — ўтган йилги ялпи ички маҳсулотга нисбатан 13,3 фоиз. Бу, биринчи навбатда, йирик кончилик ва инфратузилма лойиҳаларини амалга ошириш учун асосий воситалар импортининг сезиларли ҳажми, шунингдек, транспорт ва телекоммуникация хизматлари импорти билан боғлиқ.
Боксит қазиб олиш
Тоғ-кон саноати Гвинея ялпи ички маҳсулотининг қарийб 25 фоизини ташкил қилади ва энг тез ривожланаётган тармоқ ҳисобланади. Мамлакат боксит ишлаб чиқариш бўйича дунёда Австралиядан кейин иккинчи ўринда туради (маҳаллий конлар ва геология вазирлиги маълумотларига кўра, 2020 йил 88 миллион тонна боксит ишлаб чиқарилган). Гвинеядаги боксит захиралари 7,4 миллиард тонна деб баҳоланмоқда. Миллиардер Олег Дерипасканинг сўзларига кўра, жаҳон алюминий ишлаб чиқаришининг 20 фоизида Гвинея бокситидан фойдаланилади.
Алюминий табиатда соф ҳолда учрамайди. Уни ишлаб чиқаришдаги асосий руда боксит (алюминий рудаси) бўлиб, у алюминий оксидига айлантирилади ҳамда ундан электролиз орқали металл олинади. Жаҳон алюминий истеъмолининг қарийб 20 фоизи автомобилсозлик соҳасига тўғри келади.
Шунингдек, Гвинеяда боксит Россиянинг «Русал» компаниялар гуруҳи ва Бирлашган Араб Амирликларининг Emirates Global Aluminium компанияси томонидан қазиб олинади.
Гвинея инқилобчиларининг етакчиси, полковник Мамади Думбуя 6 сентябрь, душанба куни мамлакат халқаро бизнес мажбуриятларини бажаришда давом этишини айтди. «Иқтисодий ва молиявий шериклар мамлакатда иқтисодий ҳамкорликлар одатдагидек давом этишига амин бўлиши мумкин», — деди у.
Олтин ва бошқа металлар
АҚШ Халқаро савдо бошқармаси маълумотларига кўра, Гвинея 2019 йилда қиймати 1,2 миллиард долларга тенг 892 минг унция олтин экспорт қилган. Жаҳон олтин кенгашининг маълумотларига кўра, 2020 йилда Гвинеяда олтин ишлаб чиқариш 56,9 тоннани (ёки 1,83 миллион унция) ташкил этган, бу 2019 йилга нисбатан икки баравар кўп.
Гвинеяда, хусусан, олтин AngloGold Ashanti халқаро компанияси (Siguiri кони, ундан 2021 йилнинг биринчи ярмида 117 минг унция олтин олинган) томонидан ишлаб чиқарилмоқда. Гвинеядаги Lefa олтин кони Nordgold (асосий фойда олувчиси — Алексей Мордашов оиласи)га тегишли. Маълумотларда айтилишича, компания 2010 йилдан бери конга 1 миллиард доллар сармоя киритган. «Бугунги кунда Гвинеядаги сиёсий вазият Nordgold’га таъсир қилгани йўқ, бизнинг Lefa олтин конимиз одатдагидек ишлашда давом этмоқда», — дейилади компания маълумотларида.
Гвинеяда, шунингдек, темир рудасини қазиб олиш бўйича Simandou номли йирик лойиҳа амалга оширилмоқда. Лойиҳани, жумладан, Австралиянинг Rio Tinto ва Хитойнинг China Baowu Steel Group компаниялар гуруҳи молиялаштиради. Бироқ мазкур лойиҳа ортга сурилмоқда, у ҳатто техник-иқтисодий асослаш босқичига ҳам етиб бормаган. S&P Global Platts қайд этишича, Гвинеядаги давлат тўнтариши уни янада кечиктириши мумкин.
Изоҳ (0)