“Yelkamdagi mas’uliyat og‘irligidan hatto tushimda ham O‘zbekistonda bo‘lib qolish men uchun qo‘rqinchli”. Moskvada ishlayotgan surxondaryolik yigit hikoyasi

“Daryo” “Muhojirlar hayoti” loyihasi doirasida xorijda mehnat qilayotgan o‘zbekistonliklarning hayotini yoritishda davom etadi. Bu galgi qahramonimiz — 3 yildan beri Moskvada ishlayotgan 25 yoshli Olim Xayrullayev.

Otamning topgani ijaradan ortmasdi

Ismim Olim. 1995-yil Surxondaryoda oddiy ishchi oilasida tug‘ilganman. Oilada besh kishimiz. Ota-onam, men va ikki singlim.

2000-yillar boshida Sariosiyoning Tojikiston bilan chegaradosh hududlarida vaziyat ancha notinch edi. Sariosiyoda jangarilarga qarshi janglar boshlangandan so‘ng zaxiradagi harbiy xizmatchi bo‘lgan dadamni ham ko‘p bor olib ketishga harakat qilishgan deb eshitganman. Dadam esa haftalab harbiylardan berkinib, somonxonalarda yotgan vaqtlari bo‘lgan ekan. Oradan bir yil o‘tib majburlikdan Termiz tumaniga ish izlab kelib, bir tashkilotga qorovul bo‘lib ishga kirganlar. Biz ham dadam tufayli bir yildan keyin Termizdagi Uchqizil qo‘rg‘oniga oilaviy ko‘chib kelganmiz.

O‘sha kunlar haliyam esimda. Otam 40 ming so‘m oylikka ishlar, biz esa onam va singillarim bilan uyda o‘tirardik. Otamning topgani ijara to‘lovidan ortmasdi.

Keyinroq bog‘bonlardan ijaraga yer olib, yeryong‘oq yetishtira boshladik. Hosilning doni bizniki, poyasi bog‘bonniki edi. Shu tariqa to‘rt yilimiz o‘tdi.

Ba’zi vaqtlar uyda yeyishga nonimiz bo‘lmay, uning o‘rniga yeryong‘oq yeb o‘tirardik. Lekin ota-onam bizga juda yaxshi tarbiya berishgani uchun nolimasdik. Hammasiga chidardik.

Lekin o‘sha vaqtlar bitta biz emas, juda ko‘pchilik oziq-ovqatdan qiynalardi. Do‘kon oldida odamlar soatlab nonga navbat kutishardi.

Uydan repetitorga pul so‘rashga vijdonim yo‘l bermasdi

Keyinchalik onam bir tashkilotga farrosh bo‘lib ishga kirganidan so‘ng ro‘zg‘orimiz ancha yaxshilandi. Men ham avval tumandagi maktabni, keyin akademik litseyni tamomladim.

Ikki yil davomida o‘zim mustaqil o‘qishga tayyorgarlik ko‘rdim. Chunki repetitorimga uydagilar ro‘zg‘orga ketadigan puldan olib berardi. Keyin yeb-ichishga yetkazolmay juda qiynalishardi. Buni ko‘rib turib, “kurs”larimga pul so‘rashga vijdonim yo‘l qo‘ymasdi.

Xullas, ikki yil universitetga topshirib, kirolmaganimdan so‘ng pul topish harakatiga tushdim. Bir necha yil davomida telefon tuzatish ustaxonalarida ishladim.

Bu yer mening joyim emas

2016-yil ishlash uchun Toshkentga keldim. Fotosalonning bir burchagidan joy olib, telefon tuzata boshladim. Yonimda bir grafik dizayner yigit ishlar, men qiynalib topgan pulimni u kompyuterining bir necha knopkalarini bosib topardi. Uni ko‘rib, bu sohaga qiziqishim ortdi. Ishlayotganida qarab o‘tirib, grafik dizaynerlikni o‘rgana boshladim. Deyarli uch yilcha shu fotosalonda yana fotograflik ham qildim.

Keyinroq u yerdan bo‘shab, Chilonzordagi poligrafiyaga dizayner bo‘lib ishga kirdim. Biroq ishxonada kun bo‘yi stressda ishlardik. Chunki buyurtmalar juda qimmatga olinardi. Shunga yarasha ishni sifatli bajarish kerak bo‘lgan.

Doim stressda yurardim. Chunki uyga pul jo‘natish kerak. Topgan pulim esa ko‘pincha yeb-ichishga, yo‘l kiraga yetmay qolardi.

Xullas, yana ish almashtirishimga to‘g‘ri keldi. Bir tanishimning kiyim-kechak do‘koniga fotograf bo‘lib ishga kirdim.

Hali do‘kon ochilmagan, uning ichki dizayni bilan shug‘ullanishim kerak edi. Shunday qilib, tanishim bilan birgalikda jihozlab chiqib, do‘konni ochdik. Asta-sekin kiyimlar sotila boshladi. Men yangi kelgan tovarni rasmga olib, montaj qilardim.

U yerda ham uch oycha ishladim, afsuski, do‘konning ishi yurmadi. Tushundimki, bu yer mening joyim emas!

Kelajagim haqida ko‘p o‘ylardim. Ota-onam o‘zi zo‘rg‘a qiynalib katta qilishgan bo‘lsa, bitta o‘g‘ilman-ku, qilib beradida deb o‘tirolmasdim. O‘zim uchun o‘zim harakat qilishim, intilishim kerak edi.

Ko‘p harakat qilardim, qattiq ishlardim. Lekin topgan pulim bir milliondan zo‘rg‘a oshardi. Bu pul bilan men qanday qilib uylanaman? Ikki xonali uyimizni qanday qilib yangilayman? Nima qilsam, yaxshi bo‘ladi deb uzoq o‘yladim va Rossiyaga ketishga qaror qildim.

Bir dunyo orzular bilan Moskvaga keldim

2019-yil sentabrda Moskvaga keldim. Samolyotda ham bulutlarga qarab o‘zimcha boshlanishiga mayli, har qanaqa ish bo‘lsa ishlayman, keyinroq mutaxassisligim bo‘yicha ish izlayman deb rejalar tuzib keldim.

Kelishim bilan tanishimning kvartirasiga joylashdim. Ikki xonali uyda 10—12 kishi yashar edik. Ko‘proq odam bilan turish bizga arzonroq tushardi-da.

Xonadoshim Doston “Pyaterochka” do‘konlar tarmog‘ida yuk tashuvchi bo‘lib ishlardi. Ish izlab yurgan paytim u do‘konda ish borligini aytib qoldi. Bordim. Shu tariqa kechki smenada ishlay boshladim.

Vazifamiz do‘konga kelgan yukni tushirish va mahsulotlarni peshtaxtalarga joylashtirish edi. Ertalabgacha hamma ishni tugatish shartligi bois kechasi soat 9:00 dan 12:00 gacha tinimsiz ishlardik. Ishdan chiqiboq, faqat uxlash haqida o‘ylardik. Shu tarzda ikki oy ishladim va oxiri bo‘shadim.

Nihoyat o‘zim xohlagan ishga kirdim

O‘zimni qo‘lga olib, e’lon beruvchi saytlarga fotograf-dizaynerlik bo‘yicha anketam va partfoliomni joylashtirib chiqdim. Bir muddat “Grabli” restoranida ofitsiant yordamchisi bo‘lib ishlab yurdim.

Bir kuni ertalab ishga ketishimdan oldin telefonim jiringladi. Ko‘tarsam, e’lonim bo‘yicha bog‘lanishayotganini, ish uchun suhbatga kelishimni aytishdi.

Hali suhbatdan o‘tmagan bo‘lsam-da, nihoyat yaxshi ko‘rgan kasbim bo‘yicha ishlash imkoni tug‘ildi, deb juda xursand bo‘ldim. Tezda aytilgan manzilga yetib bordim.

Meni avtosalonga suhbatga chaqirishgan ekan. Vazifam yangi kelgan avtomobillarni suratga tushirib, grafik ishlov berish. Topshiriq berib, qobiliyatimni tekshirib ko‘rishdi. Ishim ularga yoqib qoldi. Rus tilini unchalik yaxshi bilmasligimga ko‘z yumib, jamoaga qabul qilishdi.

Lekin ishim qonuniy emas. Mehnat shartnomasi tuzilmagan. Sababi ko‘p ish beruvchilar migrantlarga soliq to‘lashdan qochadi. Oyligimni esa naqd pulda oyiga ikki marta olaman.

Oylik maoshim hozirda 50 000 rubl (taxminan, 680 dollar). Ish grafigimiz erkin. Haftasiga besh kun, soat 10:00 dan 19:00 gacha ishlaymiz. Deyarli bir yarim yildan buyon shu avtosalonda ishlayapman. Dam olish kunlarim yoki bo‘sh vaqtlarim ishimdan tashqari dizayn yoki fotosessiya bo‘yicha qo‘shimcha ishlar olib turaman.

Allohga shukr, hozir hammasi joyida. Faqat topgan daromadimizning yarmi Rossiyada qolib ketyapti. Patentga oyma-oy 5341 rubldan to‘lash oson emas. Qolaversa, ijara haqi, registratsiya ham bor.

Moskvada uchratgan har ikki odamimdan biri — o‘zbek

Ishim tufayli shaharning turli burchaklarida bo‘laman. Ko‘pincha har uchratgan odamimdan biri yurtdoshlarimiz bo‘lib chiqadi.

Xuddi O‘zbekistonda yurgandek bo‘laman. Ko‘plari juda ham og‘ir mehnat sharoitlarida ozgina oylikka ishlaydi. To‘g‘risi, rahmim keladi.

Ba’zida vijdonim qiynaladi, ba’zida esa tushunmayman. Nimaga ular qiynalishi kerak? O‘sha payt javobim ham tayyor bo‘ladi: Chunki o‘z vatanimizda buncha pulni topolmaymiz. O‘zga yurtlarda ishlashga majburmiz.

Muhojirlar — cho‘ponsiz podadek

Bilasizmi, nimagadir bu yerda konsullik yordamini umuman his qilmayman. Sizda qandaydir muammo tug‘ilsa, o‘zingiz hal qilishingizga to‘g‘ri kelishini ich-ichingizdan sezib turasiz.

Qo‘pol qilib aytganda, biz migrantlar cho‘ponsiz podadekmiz, boshqaruvchi, yordam beruvchi yo‘q. Kimdir oyligini ololmagan, kimdir pasportini yo‘qotib uyiga keta olmayapti. Kimningdir sog‘lig‘i yomon ahvolda, lekin davlat tomondan hech qanday ko‘mak berilmaydi.

Bir marta konsullikka ishim tushib, 28 daqiqa deganda operatorga ulandim va muammoimni aytishimni boshlashim bilan “qizil”ni bosib qo‘yishdi. Ikkinchi urinishda navbatim 20 daqiqa keldi, faqat ular shunchaki go‘shakni ko‘tarishmadi. (Kerak bo‘lsa menda audioyozuv ham bor!)

Migrantlarga davlatdan ko‘ra asosan blogerlar yoki boshqa davlat fuqarolarining yordami ko‘proq tegadi.

Men umuman fuqarolarimiz o‘zga yurtlarga ishlash uchun ketmasligini aksincha o‘zimizning davlatimizda ko‘plab ish o‘rinlari yaratilib ish haqi baland bo‘lishini xohlardim. Lekin hozircha buning imkoni yo‘q. Shuning uchun o‘zga yurtlarda ishlashga majburmiz!

Migrantlarning orqasida turadigani yo‘q

Avval Germaniyani millatchi deb bilardik. Hozirda esa men rossiyaliklarni shunday deb bilaman (to‘g‘ri, hammasi emas, yaxshilari ham ko‘p). Kiyinishingizga, pulingizga qarab muomala qiladi.

Aynan o‘zbeklarga munosabat unchalik yaxshi emas, balki davlat bizni kamroq qo‘llab-quvvatlagani uchundir, bilmadim. Menimcha, hukumat tomonidan muhojirlar qonuniy himoyaga olinsa, migrantlarga bo‘lgan munosabat ham o‘zgarardi.

Oddiy misol, birorta o‘zbek boshqa davlat fuqarosi tomonidan kamsitilsa yoki unga nohaqlik qilinsa huquqlarini himoya qila olmaydi. Chunki orqasida turadigan bitta najot elchixona. U ham ko‘ngildagidek emas!

Bunday bo‘lgandan keyin ayting, kim yana bizni muhojirlarga biror zarar yetkazolmaydi deb kafolat beradi? Hech qanday reaksiya bo‘lmagandan keyin u yana shu ishni bemalol qilaveradi.

Hatto tushimda ham uyimda bo‘lib qolish qo‘rqinchi

Bilasizmi, ba’zida tushlarimda Surxondaryoda ota-onam yaqinlarim davrasida bo‘lib qolaman. “Men buyoqqa qanday kelib qoldim? Ertaga ishga borishim kerak-ku, Moskvaga endi qanday qaytaman? Yo‘llar yopiq-ku, qanday o‘taman?” deb qo‘rqib uyg‘onib ketaman.

Ochig‘ini aytsam, bo‘ynimda uy olish, ota-onamni ziyoratlarga yuborish, oila qurish, biznes boshlash kabi ishlar turganda to‘satdan O‘zbekistonda bo‘lib qolish men uchun hatto tushimda ham qo‘rqinchli! Bu vatanimni yomon ko‘rganimdan emas, shunchaki yelkamdagi ma’suliyatning og‘irligidan.

Xonzodabegim A’zamova suhbatlashdi