O‘zbekistonda yanvar oyi oxiri va fevral oyi o‘rtalarida kuzatilgan anomal issiq ob-havo mevali daraxtlarning erta gullashiga sabab bo‘ldi. Biroq ob-havo keskin sovib, qor yog‘ishi tufayli mevali daraxtlar kurtaklari va gullari xavf ostida qoldi.
EastFruit meva-sabzavot biznesi portali o‘tgan haftada Farg‘ona vodiysi, Buxoro, Samarqand va Surxondaryo viloyatlaridagi bog‘bonlar, dehqonlar va mutaxassislar bilan suhbatlashib, kelajakda mevali daraxtlar hosilidagi yo‘qotishlarni qanday baholayotganlari haqida so‘radi. Quyida ularning ayrimlarining fikri keltirildi. Ta’kidlanishicha, O‘zbekistonda yetishtiriladigan meva va rezavorlarning qariyb 70 foizini dastlabki uch hudud ta’minlaydi.
Nizom Akbarov — Farg'ona viloyati Quvasoy shahridan bo‘lgan fermer asosan o‘rik hosilida katta yo‘qotishlar bo‘lishidan xavotirda.
“Quvasoy bog‘dorchilikka ixtisoslashgan. Mubolag‘asiz aytishim mumkinki, bu yerda O‘zbekistonda mavjud bo‘lgan barcha mevalar yetishtiriladi. Mening bog‘imda asosan uchta turdagi mevalar: gilos, shaftoli va olmalar bor. Bizning hududimizda birorta ham daraxt gullamadi. Ammo yetilgan kurtaklar ochilish arafasida.
Yaqinlashib kelayotgan sovuq ob-havoning xavf-xatarlariga kelsak, meni ko‘proq o‘rik hosili tashvishlantirmoqda, chunki bu daraxtlar tabiatan zaif. Sovuq ob-havodan tashqari, ularning hosildorligiga yog‘ingarchilik darajasi va ob-havo sharoiti bilan bog‘liq boshqa omillar ham ta’sir qiladi. Agar ob-havo prognozi to‘g‘ri chiqsa, biz bu yil (o‘rik) hosilini butunlay yo‘qotishimiz mumkin.
Gilos bu borada ‘turg‘unroq’, ammo sinoptiklar prognoz qilayotganidek, bunday past haroratlarda, bu yerda ham yo‘qotishlar bo‘lishi tayin. 2013-yil yoki 2014-yil mart oyining oxirida qor yog‘ib sovuq urgani esimda. O‘shanda biz gilos hosilining taxminan 35 foizini yo‘qotgandik”.
Mahmud Oripov, qishloq xo'jaligi iqtisodiyoti mutaxassisi, iqtisod fanlari nomzodi, Buxoro davlat universiteti dotsenti, kelayotgan sovuqda danakli meva hosilidagi yo‘qotishlar ushbu mevalarning navi va turiga qarab 30 foizdan 80 foizgacha bo‘lishi mumkin, deb hisoblaydi:
“Fevral oyining boshlaridan yilning bu mavsumi uchun anomal va kutilmagan tarzda havo haroratining keskin ko‘tarilishi tabiatning qishki uyqudan erta uyg‘onishiga olib keldi. Natijada biz, xususan, Buxoroda bodomning, o‘rikning ayrim navlarining (lekin hammasi ham emas), shuningdek, olmaning erta navlarining gullaganini ko‘ryapmiz. Bundan tashqari, gilos, olcha va Buxoroning mashhur ne’matlaridan biri bo‘lmish ‘qora olu’ deb nomlanuvchi qoqi tayyorlanadigan olxo‘ri gullash arafasida”.
Yaqinlashib kelayotgan sovuq ob-havodan hosilni yo‘qotish sezilarli bo‘lishi mumkin. Agar danakli mevalar haqida aniq gapiradigan bo‘lsak, unda ularning quyidagi turlari xavfi ostida:
- bodomning kelajakdagi hosilining 55-60 foizi;
- gullagan o‘rik navlarining 70-80 foizi;
- o‘rikning hali gullamagan boshqa navlarining 30-35 foizi;
- olxo‘rining 35-40 foizi.
“Bizning hududda bodom va o‘riklar gullashga ulgurgan. Prognozlarga ko‘ra, yaqinda tushadigan keskin sovuqqa o‘rikka qaraganda bodomni chidamliroq deyish mumkin. Agar shunday sovuq kelsa, o‘rik hosilining 70-80 foizini yo‘qotishimiz mumkin”.
Samarqand viloyatining tog‘li hududlarga yaqin joylashgan boshqa tumanlaridan bo‘lgan bog‘bonlar va dehqonlar mevali daraxtlar hali gullamaganini aytgan.
Gulpari Bozorova — Surxondaryo viloyatidan bo‘lgan fermer kelayotgan sovuq havodan nafaqat danakli meva turlari uchun, balki uzum uchun ham xavfini ko‘rmoqda:
“Bizda o‘rik, bodom, gilos va yapon behi gulladi. Ulardan bodom gullab bo‘lib, meva tugishga ham ulgurdi. Sinoptiklar keskin sovuq tushishini, kechasi minus harorat bo‘lishini prognoz qilmoqda. Biz kelajakdagi hosildan xavotirdamiz.
O‘rik, gilos, olma (erta navi) va behi xavf ostida. Shuningdek, uzumning kelajakdagi hosili ham xavf ostida, chunki Surxondaryoda uzum butalari qishda ko‘milmaydi. Ular ochiq holda ‘qishlaydi’. Joriy yilning yanvar oyi oxirida boshlangan keskin anomal isish uzumzorlarning bevaqt ‘uyg’onishiga’ olib keldi. Endi hosilning bir qismini yo‘qotishimiz mumkinligidan xavotirdamiz.
Umuman olganda, hosilni yo‘qotish 30 foiz atrofida bo‘lishi mumkin. Ammo hammasidan nozigi — o‘rik. Ushbu danakli mevaning hosiliga hatto kuchli shamollar, muntazam yomg‘irlar ham ta’sir qilishi mumkin. Gullaganidan keyin havo keskin sovishi haqida gapirmasa ham bo‘ladi”.
Xabarda aytilishicha, O‘zbekistonda o‘rik yetishtirish hajmi 2017—2019-yillarda nisbatan barqaror bo‘lib, tebranishlar 10 foiz (+/-) atrofida bo‘lgan. Gilos yetishtirish bu vaqt davomida 39,3 foizga, bodom esa 5 baravarga o‘sgan. Endi esa keskin sovuq ta’siri O‘zbekistondagi danakli mevalar yetishtirish hajmi, narxlariga qanday va qay darajada ta’sir ko‘rsatishini hozircha aytish qiyin.
Izoh (0)