2012-yil 21-dekabri mayya taqvimi bo‘yicha oxir zamon edi. Bu bashoratning tarixiga nazar tashlaymiz

2012-yil 21-dekabr sanasi dunyodagi ko‘pchilik odamlarning xotirasida qolib ketdi. Balki sizning ham esingizdan chiqmagandir? Xo‘sh, mayyalar bu kun uchun aniq nimani bashorat qilgan edi? Keling, birgalikda eslaymiz.

Mayya taqvimiga ko‘ra, dunyoning oxiri 2012-yil 21-dekabr bo‘lishi kerak edi. Ushbu kun qiyomat sanasi sifatida mayya taqvimi bilan bashorat qilindi. Dunyoning avvalgi oxiri 2000-yil 1-yanvarga rejalashtirilgan edi. Ushbu sanaga asos qilib mayya hindularining xudolari ilgari insoniyatni to‘rtinchisiga ko‘chib o‘tishidan oldin avvalgi uchta olamni yaratgan, degan e’tiqodlaridan kelib chiqdi. Avvalgi uchta dunyo bor yo‘g‘i 13 baktun davomida mavjud bo‘lgan deb hisoblandi (baktun – 144 ming kunlik davr), jami 5 125 yil.

Qadimgi mayyalarning Buyuk taqvimiga ko‘ra, 13-baktun oxirida, ya’ni 2012-yil 21-dekabrning juma kunida bir davrning oxiri tugashini bashorat qiladi. Mayya tomonidan to‘rtinchi Quyosh deb nomlangan davr tugaydi va beshinchi Quyosh nom bilan yangisi keladi. Biroq ba’zi pessimistik tadqiqotchilar davrning oxirini dunyoning oxiri deb izohladi. Va dunyoning ko‘p joylarida ba’zi odamlar 2012-yil dekabrida o‘limga jiddiy tayyorlangan edi.

Ko‘plab mayya mutaxassislari qadimgi hindular koinot tuzilishini juda yaxshi bilgan deb da’vo qiladi. Bu ularga 2012-yil 21-dekabrda Yer yuzida tarixiy yo‘nalishni tubdan o‘zgartiradigan global voqealar sodir bo‘lishini taxmin qilishga imkon berdi. Ushbu xabarning tafsilotlari bizgacha to‘liq yetib kelmagan va tadqiqotchilar hanuzgacha ular nimani nazarda tutganini aniqlashga harakat qilmoqda. Ko‘pchilik mayyalar dunyoning oxirini shunday bashoratiga ishonishga moyil. Boshqalar Yerda yangi davr, ma’naviy idrok davri keladi, deb hisoblaydi.

Astronomik bilimlarga asoslansak, bu kun qish faslida va 2012-yil 21-dekabrda Yer va Quyosh galaktikamiz markaziga to‘g‘ri keldi. Ma’lum bo‘lishicha, mayyalar ikki ming yildan ko‘p vaqt avvaldanoq bunday ahamiyatli kosmik hodisani bashorat qildi! Va eng qizig‘i, ularda linzalar va teleskoplar ham yo‘q edi. Ular binolarining tomidagi tor yoriqlar yordamida yulduzlar va sayyoralarni kuzatishlarini amalga oshirdi.

Mayyalarning sirli taqvimlari

Mayya taqvimi – bu Gregorian vaqt tizimiga alternativ bo‘lib, u dunyodagi aksariyat odamlar tomonidan qo‘llaniladi, shuningdek, islom va yulian taqvimlari kabi boshqa vaqt o‘lchovchi tizimlardir. U mayya sivilizatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, bu atama Yevropaning mustamlakachilari kelguniga qadar hozirgi Gvatemala va Beliz, Meksikaning janubi-sharqiy qismida va g‘arbiy Gonduras va Salvadorda yashagan xalqlarni nazarda tutadi. Ushbu taqvimdan Markaziy Amerikaning boshqa xalqlari – asteklar, tolteklar va boshqalar ham foydalandi.

Mayyalarda asosan ikki turdagi taqvim mavjud bo‘lib ular quyidagilar:

• Solkin (marosim taqvimi);
• Haab (fuqarolik taqvimi)

Haabning umumiy aylanish sikli 365 kundan iborat edi. Bu sayyoramizning quyosh atrofida to‘liq aylanishi uchun taxminiy vaqt. Tizimning yana bir nomi – quyosh taqvimi. Yil 19 oyga bo‘lingan. Ulardan 18 tasi 20 kundan, bir oy – besh kundan iborat edi (“ismsiz kunlar” deb nomlangan). Haab dala ishlari uchun mo‘ljallangan va kundalik hayotda ishlatilgan. Mayyaliklar, masalan, Haabdan qachon makkajo‘xori ekish kerakligini, qachon yig‘ish va boshqa uy ishlarini qilishni belgilagan edi.

Ruhoniylar Haab haqiqiy quyosh yilidan bir kunga qisqaroq ekanini bilar edi va o‘zgarishlar kiritdi. Olimlarning taxminiga ko‘ra, bunday aniq hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun mayyaliklarga taxminan 10 ming yillik doimiy kuzatuv kerak bo‘ladi. Biroq ushbu svilizatsiya mavjud bo‘lgan davr atigi 3 500 yilni tashkil etadi. Qadimgi astronomlar qanday qilib samoviy sikllar to‘g‘risida bunday ishonchli ma’lumotlarni olgani sir bo‘lib qolmoqda.

Mayya hindulari (Solkin)ning marosim taqvimi 260 kun davom etdi. U ketma-ket 20 va 13 kunlik davrlardan iborat edi. Ushbu taqvim tizimi o‘z maqsadlari uchun juda mos, shuningdek, cheklovlarga ega edi. Mayya xalqi ushbu qiyinchiliklarga dosh berish uchun uzoq vaqt deb hisoblaydigan yana bir vaqtni hisoblash tizimini ishlab chiqdi. Solkinning so‘zlariga ko‘ra, mayya ruhoniylari diniy marosimlarni, shu jumladan, eng dahshatli marosimlarni – ularning mashhur qurbonliklarini qachon amalga oshirishni belgiladi.

Solkin yili ancha qisqaroq – atigi 260 kun va 13 oyga bo‘linib, xuddi haabda bo‘lgani kabi 20 kunni o‘z ichiga olgan. Haab taqvimining 52 yilligi davomida solkinning 73 yili mos keldi. Ushbu munosabatlar Mayya taqvimi uyg‘unligining asosini tashkil etardi.

Yuqorida aytib o‘tilgan ikkita kalendardan tashqari, hindularda yana uchinchisi – “uzoq hisoblash kalendari” deb nomlangan kalendar bor edi. Bu katta vaqt oralig‘ini hisoblashga mo‘ljallandi. Bitta to‘liq siklning davomiyligi 5 125 yil. Hozirgi sikl miloddan avvalgi 3224-yilda boshlandi va 2012-yilda tugadi. Besh ming yillik sikldan tashqari, taqvim bundan ham uzunroq siklni eslatib o‘tadi, uning davomiyligi 26 ming yil. Olimlar bu davrni galaktik tekislash sikli bilan bog‘lashadi.

Mayya taqvimining oxiri faqat bitta siklning tugashi va boshqasining debyutini anglatmaydi – bu hozirgi davrda mavjud bo‘lgan svilizatsiyani to‘liq yo‘q bo‘lishini nazarda tutadi. Hozirgi sikl allaqachon beshinchi hisoblanadi. Avvalgilar mayya tarixiga ko‘ra, navbati bilan zilzila, bo‘ron, vulqon otilishi va toshqin bilan yakunlangan edi. Beshinchi sikl Yer orbitasi harakati va evolyutsion sakrash bilan tugashi kerak edi.

Mayyalarning sirli taraqqiyoti

Mayya svilizatsiyasi taxminan to‘rt ming yil oldin paydo bo‘ldi va taxminan 1 500 yil oldin gullash davriga keldi. Ammo IX asrda pasayishi boshlandi – aholi tez kamayib bordi va yodgorlik tosh inshootlari qurilishi to‘xtadi. Ko‘p asrlar o‘tib kelgan yevropaliklar faqat bir vaqtlar qudratli imperiyaning soyasini topdi va undan qolgan narsalarni osongina yo‘q qildi. Mayya svilizatsiyasi qulashining sabablari hali ham ilmiy jamoatchilikda tortishuvlarga sabab bo‘lmoqda – hech kim bu qadar rivojlangan xalq nima uchun kuchini yo‘qotganini bilmaydi. Eng keng tarqalgan versiyalardan biri bu faol dehqonchilik tufayli tuproqning kamayishidir.

Mayya qabilalari asrlar davomida o‘zlarining piramidalari va ibodatxonalarini qurdi. Ming yillar oldin ular tomonidan qurilgan mingga yaqin tosh shaharlar va uch baravar ko‘p kichik aholi punktlari hozirgi kungacha saqlanib qoldi. Ushbu topilmalar, aslida, mayyalarning yagona imperiya emasligini aniqlashga yordam berdi. Mayyalar ba’zida ittifoq tuzgan, ba’zan esa o‘zaro dushman bo‘lgan alohida qabilalaga ajralib yashashgan edi.

Mayya xalqi har doim bilimini yuqori baholadi va qadimgi olimlar ko‘plab fanlarda katta yutuqlarga erishdi. Yevropadagi yovvoyi qabilalar o‘zaro kurash olib borgan bir paytda mayya jarrohlari allaqachon murakkab operatsiyalarni bajarishni o‘rgandi, bemorlarni og‘ir kasalliklardan muvaffaqiyatli qutqardi va ular behushlik uchun ba’zi o‘simliklardan tayyorlangan dorilarni ishlatdi. Va bu xalqning matematiklari dastlab “nol” tushunchasini kiritdi.

Mayya svilizatsiyasi kakao loviyalarini valyuta sifatida ishlatdi. Ulardan ichimlik ichish uchun ham ishlatildi, ammo aniq sabablarga ko‘ra, uni faqat juda boy odamlar sotib olishi mumkin edi. Hatto ularda kakao loviyasidan mohirlik bilan mag‘iz ajratib olgan va loviya terisini loy va qum bilan to‘ldirgan “qalbakilashtiruvchilar” ham bo‘ldi. Ispan konkistadorlari mayyalar orasida tovar va xizmatlarning narxi aynan loviyada ko‘rsatilganini ta’kidlaydi.

Mayya qirolligida ta’lim katta ahamiyatga ega edi. Maktabda o‘qish majburiy bo‘lib,  asosiy fanlar yozuv va astronomiya edi. Murakkab mayya tili faqat XX asrda ochildi va tadqiq qilindi.

Mayyalar bashoratini faylasuf olimlar insonning materializmdan ma’naviy olamga ko‘chishidagi yangi davrni boshlab berdi, deb hisoblaydi. Shu tufayli 2012-yildagi sodir bo‘lmagan fojiani, aslida, biz noto‘g‘ri qabul qilganmiz, demoqda tadqiqotchilar. Ammo bu ommaviy qo‘rquv izlari hozirgacha ko‘pchilik odamlarda saqlanib kelmoqda.

Abdulazizxon Akramov tayyorladi.