2012 йил 21 декабрь санаси дунёдаги кўпчилик одамларнинг хотирасида қолиб кетди. Балки сизнинг ҳам эсингиздан чиқмагандир? Хўш, майялар бу кун учун аниқ нимани башорат қилган эди? Келинг, биргаликда эслаймиз.
Майя тақвимига кўра, дунёнинг охири 2012 йил 21 декабрь бўлиши керак эди. Ушбу кун қиёмат санаси сифатида майя тақвими билан башорат қилинди. Дунёнинг аввалги охири 2000 йил 1 январга режалаштирилган эди. Ушбу санага асос қилиб майя ҳиндуларининг худолари илгари инсониятни тўртинчисига кўчиб ўтишидан олдин аввалги учта оламни яратган, деган эътиқодларидан келиб чиқди. Аввалги учта дунё бор йўғи 13 бактун давомида мавжуд бўлган деб ҳисобланди (бактун – 144 минг кунлик давр), жами 5 125 йил.
Қадимги майяларнинг Буюк тақвимига кўра, 13-бактун охирида, яъни 2012 йил 21 декабрнинг жума кунида бир даврнинг охири тугашини башорат қилади. Майя томонидан тўртинчи Қуёш деб номланган давр тугайди ва бешинчи Қуёш ном билан янгиси келади. Бироқ баъзи пессимистик тадқиқотчилар даврнинг охирини дунёнинг охири деб изоҳлади. Ва дунёнинг кўп жойларида баъзи одамлар 2012 йил декабрида ўлимга жиддий тайёрланган эди.
Кўплаб майя мутахассислари қадимги ҳиндулар коинот тузилишини жуда яхши билган деб даъво қилади. Бу уларга 2012 йил 21 декабрда Ер юзида тарихий йўналишни тубдан ўзгартирадиган глобал воқеалар содир бўлишини тахмин қилишга имкон берди. Ушбу хабарнинг тафсилотлари бизгача тўлиқ етиб келмаган ва тадқиқотчилар ҳанузгача улар нимани назарда тутганини аниқлашга ҳаракат қилмоқда. Кўпчилик майялар дунёнинг охирини шундай башоратига ишонишга мойил. Бошқалар Ерда янги давр, маънавий идрок даври келади, деб ҳисоблайди.
Астрономик билимларга асослансак, бу кун қиш фаслида ва 2012 йил 21 декабрда Ер ва Қуёш галактикамиз марказига тўғри келди. Маълум бўлишича, майялар икки минг йилдан кўп вақт аввалданоқ бундай аҳамиятли космик ҳодисани башорат қилди! Ва энг қизиғи, уларда линзалар ва телескоплар ҳам йўқ эди. Улар биноларининг томидаги тор ёриқлар ёрдамида юлдузлар ва сайёраларни кузатишларини амалга оширди.
Майяларнинг сирли тақвимлари
Майя тақвими – бу Грегориан вақт тизимига альтернатив бўлиб, у дунёдаги аксарият одамлар томонидан қўлланилади, шунингдек, ислом ва юлиан тақвимлари каби бошқа вақт ўлчовчи тизимлардир. У майя цивилизацияси томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, бу атама Европанинг мустамлакачилари келгунига қадар ҳозирги Гватемала ва Белиз, Мексиканинг жануби-шарқий қисмида ва ғарбий Гондурас ва Салвадорда яшаган халқларни назарда тутади. Ушбу тақвимдан Марказий Американинг бошқа халқлари – астеклар, толтеклар ва бошқалар ҳам фойдаланди.
Майяларда асосан икки турдаги тақвим мавжуд бўлиб улар қуйидагилар:
- Солкин (маросим тақвими);
- Ҳааб (фуқаролик тақвими)
Руҳонийлар Ҳааб ҳақиқий қуёш йилидан бир кунга қисқароқ эканини билар эди ва ўзгаришлар киритди. Олимларнинг тахминига кўра, бундай аниқ ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун майяликларга тахминан 10 минг йиллик доимий кузатув керак бўлади. Бироқ ушбу свилизация мавжуд бўлган давр атиги 3 500 йилни ташкил этади. Қадимги астрономлар қандай қилиб самовий цикллар тўғрисида бундай ишончли маълумотларни олгани сир бўлиб қолмоқда.
Майя ҳиндулари (Солкин)нинг маросим тақвими 260 кун давом этди. У кетма-кет 20 ва 13 кунлик даврлардан иборат эди. Ушбу тақвим тизими ўз мақсадлари учун жуда мос, шунингдек, чекловларга эга эди. Майя халқи ушбу қийинчиликларга дош бериш учун узоқ вақт деб ҳисоблайдиган яна бир вақтни ҳисоблаш тизимини ишлаб чиқди. Солкиннинг сўзларига кўра, майя руҳонийлари диний маросимларни, шу жумладан, энг даҳшатли маросимларни – уларнинг машҳур қурбонликларини қачон амалга оширишни белгилади.
Солкин йили анча қисқароқ – атиги 260 кун ва 13 ойга бўлиниб, худди ҳаабда бўлгани каби 20 кунни ўз ичига олган. Ҳааб тақвимининг 52 йиллиги давомида солкиннинг 73 йили мос келди. Ушбу муносабатлар Майя тақвими уйғунлигининг асосини ташкил этарди.
Юқорида айтиб ўтилган иккита календардан ташқари, ҳиндуларда яна учинчиси – «узоқ ҳисоблаш календари» деб номланган календарь бор эди. Бу катта вақт оралиғини ҳисоблашга мўлжалланди. Битта тўлиқ циклнинг давомийлиги 5 125 йил. Ҳозирги цикл милоддан аввалги 3224 йилда бошланди ва 2012 йилда тугади. Беш минг йиллик циклдан ташқари, тақвим бундан ҳам узунроқ циклни эслатиб ўтади, унинг давомийлиги 26 минг йил. Олимлар бу даврни галактик текислаш цикли билан боғлашади.
Майя тақвимининг охири фақат битта циклнинг тугаши ва бошқасининг дебютини англатмайди – бу ҳозирги даврда мавжуд бўлган свилизацияни тўлиқ йўқ бўлишини назарда тутади. Ҳозирги цикл аллақачон бешинчи ҳисобланади. Аввалгилар майя тарихига кўра, навбати билан зилзила, бўрон, вулқон отилиши ва тошқин билан якунланган эди. Бешинчи цикл Ер орбитаси ҳаракати ва эволюцион сакраш билан тугаши керак эди.
Майяларнинг сирли тараққиёти
Майя свилизацияси тахминан тўрт минг йил олдин пайдо бўлди ва тахминан 1 500 йил олдин гуллаш даврига келди. Аммо IX асрда пасайиши бошланди – аҳоли тез камайиб борди ва ёдгорлик тош иншоотлари қурилиши тўхтади. Кўп асрлар ўтиб келган европаликлар фақат бир вақтлар қудратли империянинг соясини топди ва ундан қолган нарсаларни осонгина йўқ қилди. Майя свилизацияси қулашининг сабаблари ҳали ҳам илмий жамоатчиликда тортишувларга сабаб бўлмоқда – ҳеч ким бу қадар ривожланган халқ нима учун кучини йўқотганини билмайди. Энг кенг тарқалган версиялардан бири бу фаол деҳқончилик туфайли тупроқнинг камайишидир.Майя қабилалари асрлар давомида ўзларининг пирамидалари ва ибодатхоналарини қурди. Минг йиллар олдин улар томонидан қурилган мингга яқин тош шаҳарлар ва уч баравар кўп кичик аҳоли пунктлари ҳозирги кунгача сақланиб қолди. Ушбу топилмалар, аслида, майяларнинг ягона империя эмаслигини аниқлашга ёрдам берди. Майялар баъзида иттифоқ тузган, баъзан эса ўзаро душман бўлган алоҳида қабилалага ажралиб яшашган эди.
Майя халқи ҳар доим билимини юқори баҳолади ва қадимги олимлар кўплаб фанларда катта ютуқларга эришди. Европадаги ёввойи қабилалар ўзаро кураш олиб борган бир пайтда майя жарроҳлари аллақачон мураккаб операцияларни бажаришни ўрганди, беморларни оғир касалликлардан муваффақиятли қутқарди ва улар беҳушлик учун баъзи ўсимликлардан тайёрланган дориларни ишлатди. Ва бу халқнинг математиклари дастлаб «нол» тушунчасини киритди.
Майя свилизацияси какао ловияларини валюта сифатида ишлатди. Улардан ичимлик ичиш учун ҳам ишлатилди, аммо аниқ сабабларга кўра, уни фақат жуда бой одамлар сотиб олиши мумкин эди. Ҳатто уларда какао ловиясидан моҳирлик билан мағиз ажратиб олган ва ловия терисини лой ва қум билан тўлдирган «қалбакилаштирувчилар» ҳам бўлди. Испан конкистадорлари майялар орасида товар ва хизматларнинг нархи айнан ловияда кўрсатилганини таъкидлайди.
Майя қироллигида таълим катта аҳамиятга эга эди. Мактабда ўқиш мажбурий бўлиб, асосий фанлар ёзув ва астрономия эди. Мураккаб майя тили фақат ХХ асрда очилди ва тадқиқ қилинди.
Майялар башоратини файласуф олимлар инсоннинг материализмдан маънавий оламга кўчишидаги янги даврни бошлаб берди, деб ҳисоблайди. Шу туфайли 2012 йилдаги содир бўлмаган фожиани, аслида, биз нотўғри қабул қилганмиз, демоқда тадқиқотчилар. Аммо бу оммавий қўрқув излари ҳозиргача кўпчилик одамларда сақланиб келмоқда.
Абдулазизхон Акрамов тайёрлади.
Изоҳ (0)