Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vaziri Shuhrat Sodiqov 24-oktabr kuni IT-parkda jurnalist va blogerlar bilan tashkil etilgan uchrashuvda Markaziy bank hozirda PayPal to‘lov tizimi bilan muzokaralarga kirishgani, O‘zbekistonda tizimga ruxsat berilishi va raqobatchi sifatida mamlakatning o‘z pul o‘tkazish tizimi joriy qilinishi mumkinligi haqida gapirgandi. O‘zbekiston Markaziy banki to‘lov tizimining mamlakatda nima sababdan ishlamasligiga tushuntirish berdi.
PayPal — bu xalqaro to‘lov tizimi bo‘lib, AQShning PayPal Holdings Inc. kompaniyasi tomonidan tashkil etilgan. Tashkiliy-huquqiy shakli jihatidan ochiq aksiyadorlik jamiyati (public company) hisoblanadi va aksiyalari Nasdaq birjasida savdo qilinadi.
Mazkur to‘lov tizimida to‘lovlarni amalga oshirish maqsadida bank kartalari (Visa, MasterCard, AmEx va h.k.) biriktiriladi va ular orqali pul mablag‘larini elektron hamyonlarga kirim qilish hamda pulni qaytarib olish imkoniyati mavjud. To‘lov tizimi tomonidan undiriladigan haq (komissiya) to‘lovning turiga qarab 3,4 foiz+30 sentgacha, valyutalar konvertatsiyasida esa 3,9 foizni tashkil etadi.
Markaziy bank tomonidan qayd etilishicha, O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan dasturchi-frilanserlar o‘zlari yaratgan dastur va raqamli kontentni (reklama, o‘yin tokenlari va boshqalarni) chet ellik mijozlarga sotish uchun turli xil elektron platformalardan foydalanadi. Mazkur platformalar tomonidan dastur yoki raqamli kontentdan tushgan mablag‘lar yig‘ilib, dasturchi-frilanserlarga to‘lab beriladi.
Mahalliy dasturchilarning bergan ma’lumotlariga ko‘ra, elektron platformalarning ko‘pchiligi, xususan, eng yirik Google Play Market yoki Apple App Store ilovalar do‘koni tomonidan o‘zbekistonlik dasturchilarga to‘lovlar bank kartalari yoki odatiy bank pul o‘tkazmalari orqali hech qanday muammolarsiz to‘lab berilmoqda.
Biroq ayrim ixtisoslashgan platformalarda, xususan, Upwork, Fiverr yoki o‘yin tokenlari sotiladigan Envato, Storyblocks va shunga o‘xshash tizimlarda to‘lovlar faqat PayPal to‘lov tizimi orqali amalga oshirilishi mumkin.
Muammo o‘zi nimada?
Markaziy bank xabariga ko‘ra, hozirgi kunda PayPal to‘lov tizimida elektron hamyonlarni O‘zbekiston hududida muomalaga chiqarilgan bank kartalarini biriktirgan holda pul mablag‘lari bilan to‘ldirish imkoniyati mavjud emas. “Mazkur cheklovni ushbu to‘lov tizimi O‘zbekistonda biror davlat organi yoki boshqa tashkilot bilan kelishmagan, muhokama qilmagan holda mustaqil ravishda o‘rnatgan”, — deyiladi xabarda.
Ma’lum qilinishicha, O‘zbekiston Prezidentining 2018-yil 14-maydagi “Elektron tijoratni jadal rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori ijrosini ta’minlash maqsadida Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi tomonidan PayPal kompaniyasi bilan o‘tkazilgan dastlabki muzokaralarda kompaniya yaqin kelajakda mazkur tizimni O‘zbekistonda joriy etish rejalashtirilmaganligini bildirgan.
Markaziy bank PayPal’ga nisbatan cheklov o‘rnatganmi?
Ma’lum qilinishicha, Markaziy bank aholi va tadbirkorlik subyektlari uchun xorijiy to‘lov tizimiga ulanish, shuningdek, respublika banklari tomonidan muomalaga chiqarilayotgan Visa, MasterCard, UnionPay yoki “MIR” kartalarini xorijdagi elektron hamyonlarga biriktirish yuzasidan hech qanday cheklov o‘rnatmagan. “Misol uchun, bugungi kunda fuqarolarimizning WebMoney, Qiwi va boshqa shunga o‘xshash xorijiy elektron hamyonlar tizimlaridan foydalanishi tobora keng tus olmoqda”, — deya ta’kidlanadi Markaziy bank xabarida.
PayPal o‘rnatgan cheklovni Markaziy bank bekor qila oladimi?
Markaziy bank tomonidan ishlab chiqilgan “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi qonunda elektron pullar muomalasiga, shuningdek, to‘lov tizimlari ustidan nazorat va kuzatuv vakolatiga doir normalar o‘rin olgan.
Shunga ko‘ra, Markaziy bankning to‘lov tizimlari ustidan nazorat va kuzatuv vakolati respublika hududida faoliyat yurituvchi to‘lov tizimlari faoliyatiga tegishli bo‘lib, boshqa davlatlar, jumladan, AQShda tashkil etilgan va faoliyat yuritayotgan to‘lov tizimlariga taalluqli emas.
“Markaziy bankning to‘lov tizimlari ustidan nazorat va kuzatuv vakolati doirasida PayPal to‘lov tizimidagi O‘zbekistonda muomalaga chiqarilgan kartalarga nisbatan o‘rnatilgan cheklovni ma’muriy yo‘l bilan bekor qilish imkoniyati mavjud emas”, — deyiladi xabarda.
Ta’kidlanishicha, qachonki PayPal to‘lov tizimi O‘zbekistonda tegishli bo‘linma ochib, milliy valyuta — so‘mda to‘lovlar va amaliyotlarni amalga oshirmoqchi bo‘lsa, u holda amaldagi qonunchilikka ko‘ra, PayPal Markaziy bankdan tegishli litsenziya olishi va o‘rnatilgan tartibda nazorat va kuzatuv ostida bo‘lishi talab qilinadi.
Dasturchi-frilanserlar nima qilishi kerak?
Markaziy bank elektron pullar tizimi reyestriga kiritilgan “Oson”, “Click” va “Payme” to‘lov tizimlaridagi elektron hamyonlarga WebMoney va Qiwi elektron hamyonlari orqali elektron pullarni o‘tkazishni tavsiya qilgan.
Shuningdek, Markaziy bank respublikadagi tijorat banklari tomonidan Visa, MasterCard, UnionPay xalqaro to‘lov tizimlari bilan o‘zaro kelishuv asosida muomalaga chiqarilayotgan chet el valyutasidagi bank kartalari yordamida internet orqali onlayn to‘lovlarni amalga oshirish imkoniyati mavjudligini ta’kidlab o‘tgan.
“PayPal to‘lov tizimi tomonidan o‘rnatilgan cheklov bekor qilinmaguniga qadar dasturchi-frilanserlar muqobil elektron hamyonlar — WebMoney, Qiwi, “Yandeks.Dengi” xizmatlaridan foydalanishlari yoki to‘lovlarni to‘g‘ridan to‘g‘ri bank kartalari orqali qabul qilishlari mumkin. Bank kartalari yordamida amalga oshirilgan to‘lovlar narx borasida, ya’ni elektron tijorat subyektlari to‘laydigan komissiyaning nisbatan kamligi (0-2,5 foiz) jihatidan ham eng maqbul vosita bo‘lishi mumkin”, — deyiladi Markaziy bank xabarida.
Eslatib o‘tamiz, 2018-yilda PayPal nima sababdan O‘zbekistonda ishlay olmasligi, mamlakat qonunchiligi jismoniy shaxslarga pullarni xorijiy valyutada saqlashga ruxsat bermasligi, elektron hamyonlar esa xorijdagi hisob raqamlarga tenglashtirilishi haqida ma’lumot berilgandi. 2019-yilning oktabrida esa qonunchilikka o‘zgartirish kiritilib, o‘zbekistonliklarga xorijda hisob raqam ochishga ruxsat berildi. Biroq hamon O‘zbekiston PayPal’ga ulanmagan Markaziy Osiyodagi yagona davlat bo‘lib qolmoqda.
Izoh (0)