Imkoniyat yaratishmi yo ortiqchi dahmaza. O‘qituvchilar faoliyatini litsenziyalashdan nima naf?

O‘zbekiston Respublikasi normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasiga (regulation.gov.uz) joriy yilning – 25-oktabridan 8-noyabriga qadar qo‘yilgan o‘qituvchilar faoliyatini litsenziyalashga oid Prezident qarori loyihasi qizg‘in bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi.

Aholi ayniqsa, ta’lim sohasi vakillari turlicha fikrlar bildirayotgan mazkur hujjatni ayrimlar litsenziya o‘qituvchilar zimmasiga og‘ir yuk ekani, ko‘p vaqt talab etadigan ortiqcha ish ekani va korrupsiyaga yo‘l ochadi deb hisoblamoqda. Ba’zilar ushbu harakat pedagoglarni himoyalab ular manfaatiga xizmat qilishini ta’kidlagan. “Daryo” muxbiri Mirolim Isajonov bu kabi savollarga javob topish maqsadida Xalq ta’limi mas’ullari va jamoatchilik vakillarining bu boradagi fikrlari bilan qiziqdi.

Asosiy maqsad nima?

Avvalo, umumta’lim maktablari, fikrlash doirasi keng bo‘lgan, doimiy ravishda o‘z ustida ishlaydigan mutaxassislar bilan ta’minlanadi. Litsenziyalash orqali o‘qituvchilar o‘zining bilim saviyasi, malakasi va kasbiy mahoratini doimiy oshirib borish orqali oylik ish haqini ham oshirib borish imkoniga ega bo‘ladi. Rag‘bat o‘z ortidan ta’lim sifati oshishiga ham hissa qo‘shadi.

Litsenziya imtihoni nafaqat o‘qituvchining bilimini baholaydi, balki uning psixologik holatini ham sinovdan o‘tkazadi. Litsenziya talablarini bajargan o‘qituvchilar maktablarda ta’lim sifatini ta’minlab bera oladi. Ota-onalar ham yaxshi o‘qituvchilar ishlaydigan maktab qidirish tashvishidan qutuladi.

Shuningdek, litsenziya tartibi kiritilganidan so‘ng, litsenziyaga ega o‘qituvchilarga dars taqsimotida ko‘proq dars soati olish imkoniyati beriladi. Litsenziyasiz o‘qituvchilar esa minimal talablarga javob bermaganligi uchun kamroq dars soati oladi.

Anvar Umarov, Xalq ta’limi vazirligi axborot xizmati rahbari

Kasbiy litsenziya muddati 5 yil

Xalq ta’limi vazirligi vakilining aytishicha, mazkur yangi tartib 2021-yil 1-yanvardan boshlab amalga oshirilishi taklif etilmoqda. Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasining maqsadli ko‘rsatkichlari jadvalida litsenziyalash jarayoni bir necha bosqichda o‘tkaziladi. Unga ko‘ra, 2021-yil 1-yanvardan o‘qituvchi va maktab direktorlarining (qariyb 500 ming nafar) 5 foizi (25 ming nafar) majburiy tartibda litsenziya oladi.

2025-yilga borib bu raqam 10 foizga yetkaziladi. 2030-yilgacha 20 foiz o‘qituvchilar va maktab direktorlari litsenziyaga ega bo‘ladi. Bunda o‘qituvchilar uchun kasbiy litsenziya 5 yil muddatga beriladi. Litsenziyalash bosqichma-bosqich 100 foizga yetkaziladi. Maktab direktorlariga menejerlik litsenziyasi har 3 yilda taqdim qilinadi. Direktorlar, asosan, pedagogik mahorati yuqori bo‘lgan, hurmatga sazovor mutaxassislar orasidan saralanadi.

Litsenziyalash vakolatini Xalq ta’limi vazirligiga topshirish taklifi berilgan. Jarayonni tashkil etish, ochiqlik hamda shaffoflikni ta’minlash maqsadida vazirlik qoshida ta’lim sifatini baholash va xodimlarni litsenziyalash bo‘yicha mustaqil milliy baholash markazini tuzish rejalashtirilgan. Markaz faoliyatini tashkil etish uchun litsenziyalash va bu bilan bog‘liq jarayonlar bo‘yicha katta tajribaga ega xorij tashkilotlarini jalb etish ko‘zda tutilgan. Sohada ma’lum tajriba orttirilgandan keyin mustaqil faoliyat olib boriladi.

“Litsenziya olgan o‘qituvchilarga alohida nishon ham beramiz”

Tajriba shuni ko‘rsatyaptiki, oliy o‘quv yurti diplomiga ega mutaxassis har doim ham maktabda dars berishga tayyor bo‘lmaydi. Misol uchun, unda pedagogik va bolalar bilan ishlash ko‘nikmasi yo‘q. Bolalar psixologiyasini bilmaydi. Oqibatda o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida turli nizolar kelib chiqadi.

Yetakchi davlatlar tajribasiga nazar solsak, AQShning har bir shtatida o‘qituvchi bo‘lish uchun alohida imtihon topshirilishi talab etilishiga guvoh bo‘lamiz. Bunda maktab o‘z talablariga javob beradigan, imtihondan muvaffaqiyatli o‘tgan o‘qituvchiga dars o‘tish huquqini beruvchi sertifikat taqdim qiladi. Bundan tashqari, AQShda hamma shtatda dars berish huquqini beruvchi sertifikat ham berilishi mumkin. Xuddi shunday tizim Yaponiya, Janubiy Koreya, BAAda ham mavjud.

Alisher Umarov, Xalq ta’limi vaziri o‘rinbosari

Litsenziyalashning dolzarblik masalasi

Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish inspeksiyasi o‘qituvchilar faoliyatini litsenziyalash bo‘yicha loyihaga munosabat bildirdi:

“Ijtimoiy tarmoqlarda keng muhokama qilnayotgan, pedagoglarga majburiy litsenziya berish masalasi o‘qituvchilar orasida turli tushunmovchilik va e’tirozlarni yuzaga keltirmoqda. Pedagoglar nazkur masala yuzasidan aniqlik kiritilishini so‘rab Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasiga murojaat qilmoqda.

Maktablarda, ayniqsa, olis, chekka hududlardagi maktablarda oliy ma’lumotli kadrlarga bo‘lgan ehtiyoj to‘liq qoplanmayotgan bir vaqtda amaldagi tizimni o‘zgartirmasdan, ya’ni attestatsiya jarayonlarni yuqori saviyada tashkil qilish orqali ham ko‘plab maqsadlarga erishish mumkin. Pedagoglarni ortiqcha sinash va ulardan talab qilish orqali bilim va salohiyatlarini oshirib bo‘lmaydi. Dastlab pedagoglar o‘z ustida ishlashi uchun sharoit yaratish, sifatli malaka oshirish tizimini yo‘lga qo‘yish hamda maktablarda o‘qituvchiga bo‘lgan mavjud ehtiyojni qoplash lozim.

Yana bir muhim masala, xorijiy tajriba tahlillari shuni ko‘rsatmoqdaki, pedagog xodimlarning kasbiy faoliyati uchun litsenziya berish umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining yuqori turuvchi organi tomonidan emas, xolislik va shaffoflik prinsipidan kelib chiqib, ta’lim muassasalari uchun neytral bo‘lgan vakolatli organ tomonidan amalga oshirilishi zarur. Ammo taklif etilayotgan loyihalarda ushbu jarayonning yuqori turuvchi vazirlik o‘z tizimida amalga oshirishi xolislik darajasini pastga tushirib yuboradi.

O‘qituvchi obro‘si, nufuzi va malakasini oshirish asosiy maqsad bo‘lgan, bir paytda, ular uchun yana yangi tizim joriy etish ne chog‘li foydali bo‘ladi? Aslida o‘qituvchilarning o‘z ustida ishlashga va toifa olishga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish uchun haq to‘lashda toifalar o‘rtasidagi tafovutni oshirish ustida o‘ylab ko‘rish muhim. Bu borada ta’lim tizimini isloh qilishga oid mavjud qarorlarni sifatli ijro etilishini ta’minlash hamda muammolarni joyida o‘rganib o‘qituvchilarga amaliy ko‘mak berishda barcha vazirlik va idoralar hamkorlikda ishlashi lozim”.

Soha vakillari bu haqda nima deydi?

O‘qituvchilarni litsenziyalash rivojlangan davlatlar tajribasidan olinyapti. Lekin o‘sha mamlakatlarda bir o‘qituvchi o‘ringa bir necha nomzod to‘g‘ri keladi. Bizning xalq ta’limi tizimida esa 3 ming nafardan ortiq o‘qituvchi yetishmaydi.

Toifalar takomillashtirildi, yangi Nizom ishlab chiqilda, navbatdan tashqari toifani olish tatbiq qilindi. O‘sha toifalar mukammal tizimga solinsa, litsenziyaga ehtiyoj tug‘ilmaydi. Birgina dars talashayotgan o‘qituvchilar uchun litsenziyani joriy qilish shart emas. Buning ustida u navbatdagi pullik xizmatga aylantiriladi.

Litsenziyaning o‘rniga taklifim bor – toidani birdaniga ixtiyoriy darajasiga topshirishga ruxsat berishsin. Hozirda mutaxassislar 100 ball bilan testdan o‘tsa ham 1-toifaga o‘tadi. O‘qituvchi o‘z bilim salohiyatiga qarab, qaysidir toifaga da’vogarlik qilsin va toifa testini topshirsin. O‘tolmadimi, qanchadir vaqtdan so‘ng yana qayta topshirish imkoni berilsin. Shu tariqa u o‘z ustida ishlaydi, izlanadi. Bilimi bor o‘qituvchi esa 3 – 5 yillab oliy toifa bo‘lishini ktmaydi. Ana o‘shandan so‘ng dars taqsimotida toifalari yuqori pedagogga ko‘proq e’tibor bersa ham bo‘ladi. Huddi hozir litsenziyasi bor o‘qituvchini dars taqsimotida qo‘llab-quvvatlash rejasini mavjud tizimda ham qo‘llasa bo‘ladi.

Xullas, men litsenziya o‘qituvchilar uchun navbatdagi ortiqcha dahmaza, deb bilaman.

Isroil Tillaboyev, o‘qituvchi-bloger

 

Ko‘pchilik litsenziya olish uchun ortiqcha vaqt sarflab, o‘z fani bo‘yicha shug‘ullanish imkoniyatini susayishini gapiryapti. Bu gaplar ham qaysidir ma’noda to‘g‘ri. Chunki o‘qituvchi ham inson. Unda ham farzand, nabira bor. Oila bag‘ruda dam olishga haqli. O‘zi hozir ham ba’zan ovqatlanishga vaqt topolmay qolamiz.

Tanganing ikkinchi tarafiga nazar solsak, Keyingi yildan OTMga hujjat topshirgan abiturientlar 3 ta majburiy. 2 ta mutaxassislik fandan test imtihoni topshirishi rejalashtirlayapti. Abiturientlarni shunchalik darajada sinovdan o‘tkazib, davlat uchun malakali kadrga aylantirish uchun islohotlar amalga oshirilayotgan bir paytda davlatning xizmatchisi bo‘lib ishlayotgan biz pedagoglar nega bu talablarni bajarmasligimiz kerak? Litsenziyalashni oddiy imtihon va o‘z ustimizda ko‘proq ishlash uchun berilgan imkoniyat, deb qabul qilish kerak, degan fikrdaman.

Tohirjon A’zamov, o‘qituvchi

O‘zbekistonda xalq ta’limi tizimida 466 462 nafar pedagog xodimlar faoliyat ko‘rsatadi. Ularning 64 622 nafarini (14,6 foizi) o‘rta maxsus ma’lumotli, 3,1 foizi oliy malaka, 14,6 foizi birinchi malaka, 29,4 foizi ikkinchi malaka toifasiga ega. Qolgan 52,9 foiz o‘qituvchi toifaga ega emas. Padagog kadrlarga bo‘lgan qo‘shimcha ehtiyoj 1 stavka hisobidan, 3 396 nafarni tashkil etadi.