Ўзбекистон Республикаси норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокамасига (regulation.gov.uz) жорий йилнинг – 25 октябридан 8 ноябрига қадар қўйилган ўқитувчилар фаолиятини лицензиялашга оид Президент қарори лойиҳаси қизғин баҳс-мунозараларга сабаб бўлди.
Аҳоли айниқса, таълим соҳаси вакиллари турлича фикрлар билдираётган мазкур ҳужжатни айримлар лицензия ўқитувчилар зиммасига оғир юк экани, кўп вақт талаб этадиган ортиқча иш экани ва коррупцияга йўл очади деб ҳисобламоқда. Баъзилар ушбу ҳаракат педагогларни ҳимоялаб улар манфаатига хизмат қилишини таъкидлаган. «Дарё» мухбири Миролим Исажонов бу каби саволларга жавоб топиш мақсадида Халқ таълими масъуллари ва жамоатчилик вакилларининг бу борадаги фикрлари билан қизиқди.
Асосий мақсад нима?Аввало, умумтаълим мактаблари, фикрлаш доираси кенг бўлган, доимий равишда ўз устида ишлайдиган мутахассислар билан таъминланади. Лицензиялаш орқали ўқитувчилар ўзининг билим савияси, малакаси ва касбий маҳоратини доимий ошириб бориш орқали ойлик иш ҳақини ҳам ошириб бориш имконига эга бўлади. Рағбат ўз ортидан таълим сифати ошишига ҳам ҳисса қўшади.Касбий лицензия муддати 5 йилЛицензия имтиҳони нафақат ўқитувчининг билимини баҳолайди, балки унинг психологик ҳолатини ҳам синовдан ўтказади. Лицензия талабларини бажарган ўқитувчилар мактабларда таълим сифатини таъминлаб бера олади. Ота-оналар ҳам яхши ўқитувчилар ишлайдиган мактаб қидириш ташвишидан қутулади.
Шунингдек, лицензия тартиби киритилганидан сўнг, лицензияга эга ўқитувчиларга дарс тақсимотида кўпроқ дарс соати олиш имконияти берилади. Лицензиясиз ўқитувчилар эса минимал талабларга жавоб бермаганлиги учун камроқ дарс соати олади.
Анвар Умаров, Халқ таълими вазирлиги ахборот хизмати раҳбари
Халқ таълими вазирлиги вакилининг айтишича, мазкур янги тартиб 2021 йил 1 январдан бошлаб амалга оширилиши таклиф этилмоқда. Халқ таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясининг мақсадли кўрсаткичлари жадвалида лицензиялаш жараёни бир неча босқичда ўтказилади. Унга кўра, 2021 йил 1 январдан ўқитувчи ва мактаб директорларининг (қарийб 500 минг нафар) 5 фоизи (25 минг нафар) мажбурий тартибда лицензия олади.
2025 йилга бориб бу рақам 10 фоизга етказилади. 2030 йилгача 20 фоиз ўқитувчилар ва мактаб директорлари лицензияга эга бўлади. Бунда ўқитувчилар учун касбий лицензия 5 йил муддатга берилади. Лицензиялаш босқичма-босқич 100 фоизга етказилади. Мактаб директорларига менежерлик лицензияси ҳар 3 йилда тақдим қилинади. Директорлар, асосан, педагогик маҳорати юқори бўлган, ҳурматга сазовор мутахассислар орасидан сараланади.
Лицензиялаш ваколатини Халқ таълими вазирлигига топшириш таклифи берилган. Жараённи ташкил этиш, очиқлик ҳамда шаффофликни таъминлаш мақсадида вазирлик қошида таълим сифатини баҳолаш ва ходимларни лицензиялаш бўйича мустақил миллий баҳолаш марказини тузиш режалаштирилган. Марказ фаолиятини ташкил этиш учун лицензиялаш ва бу билан боғлиқ жараёнлар бўйича катта тажрибага эга хориж ташкилотларини жалб этиш кўзда тутилган. Соҳада маълум тажриба орттирилгандан кейин мустақил фаолият олиб борилади.«Лицензия олган ўқитувчиларга алоҳида нишон ҳам берамиз»
Тажриба шуни кўрсатяптики, олий ўқув юрти дипломига эга мутахассис ҳар доим ҳам мактабда дарс беришга тайёр бўлмайди. Мисол учун, унда педагогик ва болалар билан ишлаш кўникмаси йўқ. Болалар психологиясини билмайди. Оқибатда ўқитувчи ва ўқувчи ўртасида турли низолар келиб чиқади.Лицензиялашнинг долзарблик масаласиЕтакчи давлатлар тажрибасига назар солсак, АҚШнинг ҳар бир штатида ўқитувчи бўлиш учун алоҳида имтиҳон топширилиши талаб этилишига гувоҳ бўламиз. Бунда мактаб ўз талабларига жавоб берадиган, имтиҳондан муваффақиятли ўтган ўқитувчига дарс ўтиш ҳуқуқини берувчи сертификат тақдим қилади. Бундан ташқари, АҚШда ҳамма штатда дарс бериш ҳуқуқини берувчи сертификат ҳам берилиши мумкин. Худди шундай тизим Япония, Жанубий Корея, БААда ҳам мавжуд.
Алишер Умаров, Халқ таълими вазири ўринбосари
Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Таълим сифатини назорат қилиш инспекцияси ўқитувчилар фаолиятини лицензиялаш бўйича лойиҳага муносабат билдирди:
«Ижтимоий тармоқларда кенг муҳокама қилнаётган, педагогларга мажбурий лицензия бериш масаласи ўқитувчилар орасида турли тушунмовчилик ва эътирозларни юзага келтирмоқда. Педагоглар назкур масала юзасидан аниқлик киритилишини сўраб Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекциясига мурожаат қилмоқда.
Мактабларда, айниқса, олис, чекка ҳудудлардаги мактабларда олий маълумотли кадрларга бўлган эҳтиёж тўлиқ қопланмаётган бир вақтда амалдаги тизимни ўзгартирмасдан, яъни аттестация жараёнларни юқори савияда ташкил қилиш орқали ҳам кўплаб мақсадларга эришиш мумкин. Педагогларни ортиқча синаш ва улардан талаб қилиш орқали билим ва салоҳиятларини ошириб бўлмайди. Дастлаб педагоглар ўз устида ишлаши учун шароит яратиш, сифатли малака ошириш тизимини йўлга қўйиш ҳамда мактабларда ўқитувчига бўлган мавжуд эҳтиёжни қоплаш лозим.
Яна бир муҳим масала, хорижий тажриба таҳлиллари шуни кўрсатмоқдаки, педагог ходимларнинг касбий фаолияти учун лицензия бериш умумий ўрта таълим муассасаларининг юқори турувчи органи томонидан эмас, холислик ва шаффофлик принципидан келиб чиқиб, таълим муассасалари учун нейтрал бўлган ваколатли орган томонидан амалга оширилиши зарур. Аммо таклиф этилаётган лойиҳаларда ушбу жараённинг юқори турувчи вазирлик ўз тизимида амалга ошириши холислик даражасини пастга тушириб юборади.
Ўқитувчи обрўси, нуфузи ва малакасини ошириш асосий мақсад бўлган, бир пайтда, улар учун яна янги тизим жорий этиш не чоғли фойдали бўлади? Аслида ўқитувчиларнинг ўз устида ишлашга ва тоифа олишга бўлган қизиқишларини ошириш учун ҳақ тўлашда тоифалар ўртасидаги тафовутни ошириш устида ўйлаб кўриш муҳим. Бу борада таълим тизимини ислоҳ қилишга оид мавжуд қарорларни сифатли ижро этилишини таъминлаш ҳамда муаммоларни жойида ўрганиб ўқитувчиларга амалий кўмак беришда барча вазирлик ва идоралар ҳамкорликда ишлаши лозим».
Соҳа вакиллари бу ҳақда нима дейди?
Ўқитувчиларни лицензиялаш ривожланган давлатлар тажрибасидан олиняпти. Лекин ўша мамлакатларда бир ўқитувчи ўринга бир неча номзод тўғри келади. Бизнинг халқ таълими тизимида эса 3 минг нафардан ортиқ ўқитувчи етишмайди.Тоифалар такомиллаштирилди, янги Низом ишлаб чиқилда, навбатдан ташқари тоифани олиш татбиқ қилинди. Ўша тоифалар мукаммал тизимга солинса, лицензияга эҳтиёж туғилмайди. Биргина дарс талашаётган ўқитувчилар учун лицензияни жорий қилиш шарт эмас. Бунинг устида у навбатдаги пуллик хизматга айлантирилади.
Лицензиянинг ўрнига таклифим бор – тоидани бирданига ихтиёрий даражасига топширишга рухсат беришсин. Ҳозирда мутахассислар 100 балл билан тестдан ўтса ҳам 1-тоифага ўтади. Ўқитувчи ўз билим салоҳиятига қараб, қайсидир тоифага даъвогарлик қилсин ва тоифа тестини топширсин. Ўтолмадими, қанчадир вақтдан сўнг яна қайта топшириш имкони берилсин. Шу тариқа у ўз устида ишлайди, изланади. Билими бор ўқитувчи эса 3 – 5 йиллаб олий тоифа бўлишини ктмайди. Ана ўшандан сўнг дарс тақсимотида тоифалари юқори педагогга кўпроқ эътибор берса ҳам бўлади. Ҳудди ҳозир лицензияси бор ўқитувчини дарс тақсимотида қўллаб-қувватлаш режасини мавжуд тизимда ҳам қўлласа бўлади.
Хуллас, мен лицензия ўқитувчилар учун навбатдаги ортиқча даҳмаза, деб биламан.
Исроил Тиллабоев, ўқитувчи-блогер
Кўпчилик лицензия олиш учун ортиқча вақт сарфлаб, ўз фани бўйича шуғулланиш имкониятини сусайишини гапиряпти. Бу гаплар ҳам қайсидир маънода тўғри. Чунки ўқитувчи ҳам инсон. Унда ҳам фарзанд, набира бор. Оила бағруда дам олишга ҳақли. Ўзи ҳозир ҳам баъзан овқатланишга вақт тополмай қоламиз.Ўзбекистонда халқ таълими тизимида 466 462 нафар педагог ходимлар фаолият кўрсатади. Уларнинг 64 622 нафарини (14,6 фоизи) ўрта махсус маълумотли, 3,1 фоизи олий малака, 14,6 фоизи биринчи малака, 29,4 фоизи иккинчи малака тоифасига эга. Қолган 52,9 фоиз ўқитувчи тоифага эга эмас. Падагог кадрларга бўлган қўшимча эҳтиёж 1 ставка ҳисобидан, 3 396 нафарни ташкил этади.Танганинг иккинчи тарафига назар солсак, Кейинги йилдан ОТМга ҳужжат топширган абитуриэнтлар 3 та мажбурий. 2 та мутахассислик фандан тест имтиҳони топшириши режалаштирлаяпти. Абитуриэнтларни шунчалик даражада синовдан ўтказиб, давлат учун малакали кадрга айлантириш учун ислоҳотлар амалга оширилаётган бир пайтда давлатнинг хизматчиси бўлиб ишлаётган биз педагоглар нега бу талабларни бажармаслигимиз керак? Лицензиялашни оддий имтиҳон ва ўз устимизда кўпроқ ишлаш учун берилган имконият, деб қабул қилиш керак, деган фикрдаман.
Тоҳиржон Аъзамов, ўқитувчи
Изоҳ (0)