Qarshi shahar hokimligi mevali daraxtlar kesilib, bog‘ payhon qilinayotgani haqidagi maqolaga munosabat bildirdi

“Daryo”da “Qarshida mevali daraxtlar kesilib, bog‘ payhon qilinmoqda. Tirikchiligi bog‘dan o‘tayotgan 150 ta xonadon vakillari tashvishda” sarlavhali maqola e’lon qilingandi. Mazkur maqolaga Qarshi shahar hokimligi munosabat bildirdi. Munosabatni to‘lig‘icha keltiramiz.

Maqolada aytilganidek, bugungi kunda Qarshi shahri Buyuk Turon ko‘chasi hududida joylashgan, yo‘l chetidagi ma’lum yer maydoni dov-daraxtlardan tozalanmoqda, bu esa ayrim aholi vakillari noroziligiga sabab bo‘layapti. Negaki odamlar ushbu joydan uzoq yillar foydalanib, tasarruf etib kelgan. Bir qarashda bu hol shunday taassurot uyg‘otadiki, go‘yoki mazkur yer egalaridan tortib olinib, boshqa birovga berib yuborilyapti. Chunki allaqachon shunday o‘y-xayolga borgan kishilar ham yo‘q emas.

Aslida-chi? Xo‘sh, bu hududdagi dov-daraxtlarning kesib olinishi qanchalik to‘g‘ri? Aholi e’tirozi o‘rinlimi?

Ahamiyatlisi, maqolada ham ushbu savollarga rasmiylar tomonidan batafsil javob berilgan. Mazkur xatti-harakat qonuniy jihatdan ham asoslangan. Bunda tushunish qiyin bo‘lgan hech nima yo‘q aslida. Takror bo‘lsa-da, shu mavzuga doir izohlarni yana bir bor keltirsak.

Avvalo, bog‘ joylashgan yer uchastkasining huquqiy egaligi masalasiga to‘xtalsak. Aholi vakillari shu yerda bog‘ qilib, hosilini sotib, daromad ko‘rib kelgan bo‘lishi mumkin. Ammo bu ular yerning qonuniy mulkdori degani emas. Maqolada ham alohida ta’kidlanganidek, ushbu yer maydoni shu paytgacha Qarshi shahar hokimligi zaxirasida turgan. Hech kimga tomorqa sifatida foydalanish uchun yoki dehqon xo‘jaligi qilib ham ajratib berilmagan. Bu holatga beriladigan qonuniy baho shunday: yer odamlar tomonidan o‘zboshimchalik bilan egallab olingan bo‘lgan. O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksida esa yer uchastkalari o‘zboshimchalik bilan egallab olinishiga yo‘l qo‘yilmasligi, hatto aybdor shaxslar javobgarlikka tortilishi qayd etilgan.

E’tiborlisi, maqolada murojaatchilardan biri “Ushbu bog‘ hududidan 12 sotix yerim bor edi”, deyishga jur’at etgan. “Egasi menman shu yerning”, demoqchi bo‘layotgani ko‘rinib turibdi. Biroq buni tasdiqlovchi hujjat bo‘lmagani holda yerga egalikni da’vo qilish mantiqsiz emasmi?!

Keyingi masala dov-daraxtlarning kesilishiga taalluqli. Albatta, bu borada ham to‘la qonuniy yo‘l tutilgani mutasaddilar tomonidan tushuntirib berilgan. Birinchidan, bu bog‘ davlat o‘rmon xo‘jaligi fondiga kirmaydi. Ya’ni shu maqsadda ro‘yxatga olinmagan, muhofaza qilinadigan hudud hisoblanmaydi. Ikkinchidan, jarayonga kirishishdan avval tegishli tashkilotning, aniqroq aytganda, Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi hududiy organining xulosasi asosida ish ko‘rilgan. Shundan so‘ng hokimlik tomonidan dov-daraxtlar kesilishiga ruxsat berilgan.

Qiziq jihati, maqolada bir murojaatchi daraxtlar kesilishi haqida aholi ogohlantirilmaganini tilga oladi. Xo‘sh, bu vaziyatda hokimiyat kimni avvaldan ogohlantirishi kerak edi? Axir ushbu yer ilgari hech kimga mulk qilib berilmaganku? Zaxirada turgan. Qonunchilikka ko‘ra, qachonki yerning huquqiy mulkdori bo‘lsagina, bu tartib qo‘llanadi.

Aholi bilan bevosita suhbatlar o‘tkazilganda, daraxtlar kesilishidan ko‘rilgan zararni qoplab berishni so‘raganlar ham bo‘ldi. Turgan gapki, ularning bu talabi ham asossiz. Bu boradagi huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi Yer kodeksida barchasi ko‘rsatib o‘tilgan. O‘zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkalari ularga g‘ayriqonuniy ravishda egalik qilingan va foydalanilgan vaqtda qilingan sarf-xarajatlar qoplanmagan tarzda tegishliligiga ko‘ra qaytariladi. Demak, qonunga zid ish tutgani uchun fuqarolarga ko‘rgan zarari kompensatsiya qilib berilmaydi. Balki buning o‘rniga ularga nisbatan javobgarlik ko‘zda tutilganini yuqorida ham eslatdik.

Shuncha vaqt e’tiborsiz turgan yerga endi ehtiyoj paydo bo‘ldimi, degan haqli savol tug‘ilmoqda odamlarda. Albatta, bunga ham aniqlik kiritmasak bo‘lmaydi.

So‘nggi vaqtda yurtimiz iqtisodiyotiga investitsiya kirib kelishi juda faollashgani isbot talab qilmas haqiqat. Nafaqat mahalliy ishbilarmonlar, balki xorijlik sarmoyadorlar ham bunga katta qiziqish bilan qarayapti. Aynan ular yirik loyihalar tashabbuskori bo‘lishmoqda. O‘tgan davrda viloyat markazi — Qarshi shahrida ham shunday investorlar ishtirokida muhim quvvatlar ishga tushirilgani, ko‘plab yangi ish o‘rinlari yaratilgani bunga misol. Avval bo‘sh turgan, qarovsiz joylarda qisqa fursatda mahobatli zavod va fabrikalar, zamonaviy imoratlar qad rostlayapti.

Qarshi shahriga investitsiya olib kirishga talabgor oz emas. Sabab esa oddiy, markazda aholi soni, ishchi kuchi, resurs ko‘p, imkoniyat keng. Buyuk Turon ko‘chasida joylashgan yer maydoni ham chet el investori — Singapurning “Indorama” kompaniyasi ta’sischiligidagi “Indorama Agro” xorijiy korxonasiga ajratilgan. Jami 2,25 gektar yer maydoni. Maqolada eslatilganidek, loyihaga ko‘ra, bu yerda ofis va mehmonxona barpo etiladi.

Bundan Qarshi shahri, umuman Qashqadaryo uchun qanday foyda bor, deyishingiz mumkin. Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 8-avgustdagi qarori qabul qilingan. Bu hujjat mamlakatimizda “Indorama” kompaniyasi tomonidan zamonaviy paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarishini tashkil etish to‘g‘risida. Boshqacha aytganda, ushbu investor yurtimiz qishloq xo‘jaligida klaster tizimini yo‘lga qo‘yishi kerak. Mazkur loyihaning Qashqadaryo viloyatiga aloqador joyi salmoqli. Bu klaster paxta xomashyosining katta qismini aynan vohamizda yetishtiradi va qayta ishlaydi. Bunda zamonaviy energiya tejamkor texnologiyalarni qo‘llash, shu asnoda paxta hosildorligini sezilarli oshirish majburiyatini olgan. Kompaniya bu ishga allaqachon kirishgan. Ma’lum bo‘lishicha, joriy yilda Kasbi va Nishon tumanlaridagi aksar dalalarda paxta klaster asosida yetishtirildi.

Loyihaning iqtisodiy-ijtimoiy ahamiyatiga baho berish uchun esa quyidagi raqamlarga e’tibor qaratish kifoya, nazarimizda. Xorijiy kompaniya o‘z faoliyatini to‘laqonli tashkil etish uchun yurtimizga 340 million AQSh dollari miqdorida investitsiya olib kiradi. Kamida 1500 odamni doimiy ish bilan ta’minlaydi.

Asosiysi, yangi quvvatning ish boshlashi bilan mahalliy budjetga soliq tushumi ko‘payadi. Albatta, ushbu mablag‘ hudud obodligiga sarf etiladi. Shu o‘rinda Buyuk Turon ko‘chasidagi yerdan bog‘ sifatida foydalangan aholi vakillari shu vaqtgacha davlatga hech bir soliq to‘lamaganini ham esdan chiqarmaylik.

Yana bir narsa. Fuqarolar ushbu yerga o‘zboshimchalik bilan egalik qilgan ekan, ammo uning atrofi, yo‘l chetini obodonlashtirishga uzoq vaqt hafsala qilmagan. Holbuki, 4—5 yil ilgari asosiy yo‘lga tutash joylar yantoq, yovvoyi o‘t bosib yotmasdi. Xalqaro aeroport orqali Buyuk Turon ko‘chasidan chet ellik sayyohlar, mehmonlar kelishi e’tiborga olinsa, bu juda ko‘rimsiz holat edi. Natijada katta mablag‘ sarflanib, yo‘l chetidan devor qurilgandi.

Yana bir marta ta’kidlash o‘rinliki, tegishli xatti-harakat — hokimlik zaxirasida turgan yer uchastkasidagi dov-daraxtlarning kesilishi va mazkur yer maydonining investorga berilishi to‘liq qonunchilik doirasida amalga oshirildi. Mutasaddilar esa qonunga mos ish tutdi, o‘z vazifasini bajardi.