Bu hafta O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligini 2020—2030-yillarda rivojlantirish strategiyasi loyihasining jamoatchilik muhokamasi yakuniga yetadi. Mazkur hujjat bir qator inqilobiy nizomlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, Strategiya qabul qilinganidan so‘ng ularning amalga oshirilishi mamlakatdagi muhim sohaning ko‘rinishini tubdan o‘zgartirib yuboradi. Bu hujjatni xalqaro ekspertlar qanday baholamoqda? “Gazeta.uz” shu savol bilan qishloq xo‘jaligi masalalari bo‘yicha yetakchi iqtisodiyotchi, Jahon bankining Markaziy Osiyodagi qishloq xo‘jalik dasturi koordinatori Sergiy Zoryaga murojaat qildi. Uning fikr-mulohazalari bilan quyida tanishish mumkin.
Qishloq xo‘jaligi, oziq-ovqat va to‘qimachilik sanoati O‘zbekiston iqtisodiyoti va aholisining farovonligi uchun ulkan ahamiyat kasb etadi. Mamlakat yalpi ichki daromadining uchdan bir qismidan ortiqrog‘i qishloq xo‘jaligining hissasiga to‘g‘ri keladi. Sohada 3,5 milliondan ortiq aholi ish bilan band va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini chet elga sotishdan tushumlar O‘zbekistonning umumiy eksport daromadlarining 25 foizigacha tashkil qiladi. Qishloq xo‘jaligi oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish sohasi, shu bilan birga butun mamlakat bo‘ylab ko‘plab qishloqlar va kichik shaharlarning iqtisodiy o‘zagi hisoblanadi, zero u joylarda qishloq xo‘jaligidan tashqari boshqa muqobil daromad manbalari mavjud emas.
O‘zbekiston chet elliklarga o‘zining Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab joylashgan ko‘hna shaharlari bilan va, albatta, paxtasi va meva-sabzavotlari bilan mashhur. Shu sababli qishloq xo‘jaligi oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish sohasini yanada rivojlantirish mamlakatga kelgusida yanada ko‘proq foyda keltirishi kutilmoqda.
Bir yil avval yangi ishim doirasida Toshkentga endigina ko‘chib o‘tganimda, men qishloq xo‘jaligining katta salohiyati borligini ta’kidlagan edim. Bu haqda Jahon bankidagi hamkasblarim va hukumat vakillari ham gapirgandi. Biroq yaqin yillar orasida mazkur soha qanday rivojlanishi bo‘yicha strategik konsepsiyaga ega aniq bir rejaning yo‘qligi meni ikkilantirgan edi. Qishloq xo‘jaligini boshqarishda bugungi kundagi bozor sharoitlarida ish bermaydigan, eskirgan usullardan foydalanilayotgani yaqqol ko‘rinib turardi.
Qishloq xo‘jaligini (va har qanday sohani) rivojlantirish uchun aniq rejaning mavjudligi mazkur sohaning o‘rta va uzoq muddatli rivojlanishi uchun muhim element hisoblanadi. Men buni Jahon bankidagi 15 yillik, 25 dan ortiq mamlakatda, jumladan so‘nggi besh yilda jadal rivojlanayotgan Sharqiy Osiyo mamlakatlarida orttirgan tajribamdan kelib chiqib bilardim. Men dunyoning aynan shu qismida, agar mamlakatda aslida mavjud ma’lumotlarga asoslangan uzoq muddatli strategik reja bo‘lsa, qishloq xo‘jaligi sanoati sohasida ijobiy natijalarni anchagina tez ko‘rish mumkinligiga amin bo‘ldim.
Mavzuga doir: Qishloq xo‘jaligi vaziri Jamshid Xo‘jayev: Fermerlarga yer berish huquqi hokimlardan olib qo‘yiladi
Shunday qilib, 2010-yildan 2018-yilgacha bo‘lgan davrda Vyetnamning qishloq xo‘jalik oziq-ovqat mahsulotlari eksporti ikki barobardan ko‘proqqa — 17 milliarddan 40 milliard dollarga o‘sdi. Bu natijalarga 6,5 million gektar yer maydonida qishloq xo‘jalik mahsulotlarni yetishtirish tufayli erishildi. Taqqoslash uchun aytadigan bo‘lsak, qishloq xo‘jalik yer maydonlari qariyb 4 million gektarni tashkil qiladigan O‘zbekistonda 2018-yilda qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksporti 2,5 milliard dollardan oshmadi.
Qishloq xo‘jaligi vazirligi 2019-yilning 13-sentabrida jamoatchilik muhokamasiga qo‘ygan O‘zbekistonda 2020—2030-yillarda qishloq xo‘jaligini rivojlantirish Strategiyasi loyihasi iqtisodiyoti qadimdan qishloq xo‘jaligi oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish sohasining samaradorligiga bog‘liq bo‘lgan mamlakatning mazkur sohasida jiddiy o‘zgarishlarni boshlash uchun real imkoniyatlarni yaratadi.
Mazkur Strategiyani “transformatsion” deb dadil aytish mumkin. Hujjat o‘rganib chiqilsa, u mamlakatdagi vaziyatni tuzatish uchun kechiktirib bo‘lmaydigan choralarni talab qilayotgani, qishloq xo‘jaligidagi haqiqiy ahvolni tahlil qilish asosida ishlab chiqilganligi yaqqol ko‘rinadi. Unda sohani rivojlantirish bo‘yicha aniq maqsad bor va qishloq xo‘jaligi, oziq-ovqat sektori va qishloqlarni kelgusidagi 10 yilda rivojlantirish rejasi ko‘zda tutiladi.
Mazkur Strategiyaning eng muhim tomonlaridan biri — bu davlatning rolini kamaytirish va sohaning investitsion jozibadorligini oshirish borasida hukumatning aniq ifodalangan maqsadidir. Bu esa o‘z navbatida qishloq xo‘jaligi oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish sektorini modernizatsiya va diversifikatsiyasi uchun mamlakatdagi xususiy sektordan keladigan va chet el investitsiyalarini rag‘batlantirishi kerak.
Agar Strategiya hozirgi tahrirda qabul qilinsa, davlatning emas, balki fermerning manfaatlari oxir-oqibat birinchi o‘ringa qo‘yiladi.
Strategiya fermerlar va agrobiznesga qishloq xo‘jaligini yangi bosqichga olib chiqishga ko‘maklashuvchi, davlat chora-tadbirlariga e’tibor qaratadi va sohaning o‘tgan yillarda ko‘p gapirilgan ulkan salohiyatini amalga oshirish imkoniyatini beradi. Mamlakat iqtisodiyotidagi bunday muhim sohadagi islohotlar, shubhasiz, iqtisodiyotni liberallashtirish va O‘zbekistonning millionlab fuqarolari uchun imkoniyatlarni kengaytirishga qaratilgan siyosatni davom ettirishga yordam beradi.
Mavzuga doir: Qishloq xo‘jaligi vaziri Jamshid Xo‘jayev: “Arzon bo‘lgani uchun suvni ko‘p ishlatyapmiz va isrof qilyapmiz”
Biroq shaxsan menda Qishloq xo‘jalik vazirligining Strategiyani ishlab chiqishdagi professional yondashuvi katta taassurot qoldirdi. Boshqa vazirliklar, boshqarmalar va manfaatdor taraflar bilan bo‘lgan ochiq maslahatlashuvlar chog‘ida vazirlik mutaxassislari xalqaro tajribani sinchkovlik bilan tahlil qildi va uni O‘zbekiston sharoitlariga moslashtirdi hamda bu narsa hujjatdagi nizomlarlarning progressiv tabiatida o‘z aksini topgan.
Strategiyaning jamoatchilik muhokamasi tugashiga sanoqli kunlar qoldi va har bir fuqaroda hali mamlakatning kelajagi uchun ulkan ahamiyatga ega bo‘lgan ushbu siyosiy hujjat doirasida o‘z fikr va takliflarini aytish imkoniyati bor.
Jahon banki boshqa xalqaro donor tashkilotlar va hamkorlar bilan birgalikda mamlakat qishloq xo‘jaligidagi islohotlarni amalga oshirishda hukumatga moliyaviy va texnik yordam berishni davom ettiradi. Biz sohaning samaradorligi va raqobatbardoshligini oshirish, bu yerda minglab yangi ish o‘rinlarini yaratishga ko‘maklashish va qishloq aholisining turmush darajasini yaxshilashga qaratilgan mazkur Strategiyaning ma’qullanishi va tatbiq etilishini sabrsizlik bilan kutmoqdamiz.
Sergiy Zorya, Jahon bankining Markaziy Osiyodagi qishloq xo‘jalik dasturi koordinatori
Izoh (0)