“Daryo” o‘tayotgan haftada dunyo matbuotida keng yoritilgan, ko‘pchilikning qiziqishiga sabab bo‘lgan maqolalar sharhiga to‘xtalib o‘tadi.
Makron: Dunyo urushga tortilmasligi kerak
Fransiya prezidenti Emmanuel Makron hozirgi vaqtda dunyo chuqur inqirozni boshidan kechirmoqda, ehtimolki, dunyo urush yoqasida turibdi, deb bayonot berib, jahon hamjamiyatini iqlim o‘zgarishi, nazorat qilinmaydigan texnologiyalar va tengsizlik muammolarini hal qilish bilan shug‘ullanishga chaqirdi, deb yozadi The Irish Independent nashri.
Jenevadagi Xalqaro mehnat tashkilotining yuz yilligiga bag‘ishlangan nutqida Makron iqlimiy va texnologik o‘zgarishlar tufayli iqtisodiy ahvoli xavf ostida qolgan kishilarni to‘lovlar tizimini yaratish orqali himoya qilishga chaqirdi.
“Men tartibsizlik allaqachon boshlangan deb o‘ylayman. Avlodlarimiz yangi urushni kutmasligi, aksincha, dunyo hozirda qanday bo‘lsa, uni aslicha ko‘rishi lozim”, – dedi Makron.
Makronning so‘zlariga ko’ra, tengsizlik avtoritarizm sabab kuchaymoqda. O‘zining 44 daqiqalik nutqida prezident Trampga ishora qilar ekan, “saylovchilar demokratiyasi bizni tengsizlikdan himoya qilmayapti, shu bois biz devorlar quramiz, ko‘p qutbli siyosatdan voz kechamiz, demoqda”, deb ta’kidlagan.
41 yoshli Makron o‘zini Yevropada bosh ko‘tarayotgan o‘ta o‘nglarga qarshi turgan liberal harakat rahbari sifatida ko‘rsatishga urinmoqda. Emmanuel Makronning Fransiyadagi obro‘si “sariq nimchalilar”ning chiqishlari, iqtisodiy siyosat va yoqilg‘i narxining oshirilishiga qarshi chiqishlari bois pasayib ketdi.
So‘nayotgan Amerika orzusi
Ijtimoiy qatlamlar o‘rtasidagi jarlik tobora keskinlashib borayotgani, o‘z joniga qasd qilishlar miqdori o‘sib borishi, korrupsiya hokimiyat tarmoqlarida tez-tez uchrayotgani demokratik AQShga taqlid qilish davrining o‘tayotganidan darak, deb yozadi Isroilda chop etiladigan Haaretz nashri.
Asr boshidan beri yoshlar o‘rtasida (34 yoshgacha) o‘z joniga qasd qilishlar 28 foizga oshdi, shu bilan bir vaqtda, o‘rtacha umr uzunligi uch yilga qisqardi. Bir qator boshqa salbiy jarayonlar bilan qo‘shgan holatda bu jarayonni Amerika orzusining so‘nib borishi deb atash mumkin.
So‘nggi yillarda AQSh hukumati aqlli hokimiyatdan yolg‘onchilar hokimiyatiga qadar bo‘lgan davriy masofani bosib o‘tdi.
Kapitalizmning asosiy tayanchi meritokratiya – iqtidorli insonlar yuksak cho‘qqilarga erishishi mumkinligidir. Agarda hukumat to‘siq va taqiqlarga mukkasidan ketmasa, iqtidor muvaffaqiyatga erishadi va bundan jamiyat yutadi.
Ammo keyingi 30 yilda Amerika iqtisodiyotiga nimadir bo‘ldi. Boylar va qashshoqlar o‘rtasidagi farq keskin kuchaydi. AQSh milliy boyligining 22 foizi boy-badavlat 160 ming oila qo‘lidadir.
Boylar boyigan sari shu mavqeni saqlab qolishga urinadi, natijada meritokratiya plutokratiya – yolg‘onchilar hokimiyatiga aylanib boraveradi. Bunday holat esa tarixda fuqarolar urushi hamdaiqtisodiy inqirozga olib kelgan.
Daromadi yiliga 1,5 milliondan 2,5 milliongacha bo‘lgan aholining 10 foizdan kamrog‘i hayotning barcha sohalari: maorif, transport, sanoat, fan va sog‘liqni saqlashga hal qiluvchi ta’sir o‘tkazadi.
Buyuk Amerika orzusi har bir odam qayerda va qanday oilada dunyoga kelishidan qat’iy nazar – agarda ko‘p ishlasa – yuqoriga, Oq Uygacha ko‘tarilishi mumkinligida edi. Lekin hozir bir narsa aniqki, banklardagi millionlarsiz va boy do‘stlarsiz senator yoki kongressmen bo‘lib saylanish imkoniyati yo‘q. 1985-yilda AQShdagi eng nufuzli universitetlar bitiruvchilarining 54 foizi quyi tabaqaga mansub oilalardan bo‘lsa, bugun bu ko‘rsatkich 33 foizga tushib qolgan. Bugungi kunda AQShdagi yosh avlodning yarmida ota-onalaridan yuqoriroq mavqega erishish imkoni yo‘q. Hozirgi hokimiyat egalari tengsizlikni mustahkamlaydigan butun boshli bir siyosiy va ijtimoiy tizimni shakllantirmoqda.
London iqtisodiyot maktabi professori Enn Eplblaum Tramp o‘z saylov kampaniyasini boshlagan paytdayoq u va Putin uchun umumiy bo‘lgan ramz – kleptokratiyadan ehtiyot bo‘lishga chaqirgan edi. Kleptokratiya AQShda yangi siyosiy tizim bo‘lib, yangi aristokratiya Trampni qanchalik yomon ko‘rishini aytmasin, uning ishlarini ma’qullaydi. Ayni shu tarzda prezident o‘z oilasini, do‘stlarini boyitib bormoqda.
44 foiz amerikalik o‘tkazilgan so‘nggi so‘rovda Oq Uyni korrupsiya bilan kasallangan deb topishi ham amerikacha orzu so‘nib borayotganidan dalolat.
Moldova: hukumatlar orasidagi nizolar
Yevropadagi eng qashshoq mamlakatlardan bo‘lgan Moldovada navbatdagi siyosiy inqiroz ikki hukumatni yuzaga keltirdi, deb yozadi Foreign Policy nashri.
Yakshanba kuni boshlangan siyosiy inqiroz dushanba kuni ikki muxolif hukumatni paydo qildi. Sabab esa oddiy: parlamentga saylovda hech qaysi partiya yetarli ovoz ololmadi.
Shanba kuni yevropaparast “Akum” va rusparast Sotsialistik partiya ziddiyatlarini bir chetga surib, koalitsion hukumat tuzdi. Ular o‘z oldiga korrupsiyaga qarshi kurashish va oligarx Vladimir Plaxotnyukning Demokratik partiyasini hokimiyat tepasiga qo‘ymaslik maqsadini qo‘ydi.
Moldovoda ildiz otib ketgan poraxo‘rlikdan hattoki Yevropa parlamenti ham tashvishdaligini bildirgandi. Ammo Moldovaning AQShdagi elchisi Kristina Balan bunday ayblovlar asossiz ekanini aytib o‘tgan edi.
Koalitsion hukumatni ham Yevropa Ittifoqi, ham Rossiya qo‘llab-quvvatlab chiqqani Sharqiy Yevropada kuzatilmagan holat – Sharq va G‘arbning fikr yakdilligi misli ko‘rilmagan hodisa bo‘ldi. AQh esa yangi hukumatni quvvatlamadi va muzokaralarga chaqirdi.
Juma kuni Moldova konstitutsiyaviy sudi parlamentni tarqatish va yangi saylov o‘tkazish to‘g‘risida qaror chiqardi. Ammo koalitsion hukumat bu qarorni tan olmadi. Yevropa Kengashi bosh kotibi konstitutsion huquq bo‘yicha Venetsiya komissiyasiga bu muammoni o‘rganib chiqishni topshirdi.
Ayni paytda ikkiga bo‘lingan hukumat Yevropa yoki Rossiya tomonga qarashini bilmay qolgan.
Yakshanba kuni inqiroz keskinlashdi. Konstitutsiyaviy sud koalitsiya hukumatiga qarshi Demokratik partiyani qo‘llab, sobiq bosh vazir Pavel Filippni prezident vazifasini bajaruvchi etib tayinladi.
Filipp vakolatni qo‘lga kiritishi ortidan parlament tarqatilganini va yangi saylov bo‘lib o‘tishini e’lon qildi. Lekin Moldova hukumati uning buyruqlarini tan olmadi.
Tomonlarning hech biri yon berishni istamayapti. Vaziyat fuqarolar urushiga olib bormasa bo‘ldi.
Yevropaliklar Turkiyaning yutuqlariga hasad qilmoqdami?
Turkiyada nashr etiladigan Daily Sabah nashri “Yevropa Turkiya yutuqlariga hasad qilmoqda” nomli maqola chop etdi.
Odatda sport va siyosatni aralashtirmaydigan Turkiya sportdan siyosiy manfaatlar uchun foydalanishga qaror qilgan ko‘rinadi. Rajab Toyyib Erdo‘g‘on futbolchi Mesut O‘zilning nikoh to‘yida rafiqasi bilan qatnashgani turk xalqining mehrini qozonishga bo‘lgan urinish bo‘lsa ajablanmang.
Keyingi paytda Turkiya sport sohasida katta yutuqlarni qo‘lga kiritmoqda. Futbolni shu yutuqlar sirasiga kiritsak, Turkiya uchun hech mubolag‘a bo’lmaydi. Turk futbolchilari Yevropaning mashhur jamoalari tarkibida harakat qilayotgani bunga yaqqol misol. Shuningdek, Turkiya terma jamoasi Yevropa chempionati saralash o‘yinlarining barchasida g‘alaba qozonib, H guruhi yetakchisiga aylandi. Terma hatto Jahon chempionati saralashida Fransiyani 2:0 hisobida mag‘lub qildi.
Turk muxlislari benihoya xursand, fransuzlar esa xafa. Fransiya matbuoti shu darajada haqoratomuz fikrlarni gazeta sahifalariga sig‘dirdiki, Fransiya va Turkiya futbol tufayli emas, geografik kenglik uchun urushganday tasavvur uyg‘ondi.
Ayrim o‘ng siyosatchilar imkoniyatdan foydalanib, millatchilik ruhidagi bayonotlar bilan chiqa boshladi. Fransuzlar nafrati ustiga Germaniya matbuotida nemis milliy terma jamoasida ko‘p o‘ynagan, kerakli vaqtda jamoaga yordam bera olgan Mesut O‘zil haqida ham qayg‘uga botiradigan fikrlar urchidi. Hatto bir nashr to‘yda Rajab Toyyib Erdo‘g‘on qatnashgani uchun Mesut tomonga haqorat toshlarini otdi.
Islandiyachi? Islandiyaga Yevro-2020 saralash o‘yinlariga yetib kelgan jamoaga qarshi dushmanlik ruhi bilan o‘ynadi. Do‘stlik elchisi bo‘lgan sport vakillarini uch soat mobaynida aeroportda ushlab turish qanday sportchilik nizomlari-yu odob-ahloqiga to‘g‘ri keladi? Islandiya sportni siyosat bilan ajratolmay qoldi.
Turkiya tashqi ishlar vaziri Mavlud Chovusho‘g‘li bu voqeaga nisbatan norozilik bildirdi.
Maqola “Turkiya o‘z hududida barcha sohalarda yutuqlarga erishayotgani, mustaqil va kuchli davlatga aylanayotgani irqchilik kayfiyatidagi taraflarga yoqmay kelyapti. Ular nimaiki qilmasin, Turkiya yutuqlarga erishib boraveradi”, degan xulosa bilan yakunlanadi.
Jahongir Ergashev tayyorladi.
Izoh (0)