O‘zAda O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan jurnalist, yozuvchi Erkin Malikning O‘zbekiston Yoshlar ittifoqiga ochiq xati e’lon qilindi. Quyida ushbu xat e’tiboringizga havola etiladi.
Tashabbuslar zamoni keldi, aziz yoshlar!
Aziz farzandlarim, hayotimiz davomchisi va xonadonlarimizning chirog‘bonlari. Men sizning bobongiz qatoriman. Bugungi dorilomon kunlarda g‘ayratim jo‘shib, sizlarga bir gaplar aytgim keldi. Bunga sabab Prezidentimizning: “Men ikkita ishchi o‘rni yaratgan tadbirkorni yelkamda ko‘tarishga tayyorman”, degan gaplari. U kishi ish o‘rni deganda, albatta, siz yoshlarning manfaatini nazarda tutdilar.
Darhaqiqat, ish qidirib, musofirlikda yurgandan ko‘ra, o‘z yurti, ota-onasi, oilasining bag‘rida bo‘lganga nima yetsin. Bu katta ne’mat-ku. Ota-ona esa g‘animat. Yoshlar tabiatan ota-bobosi bosib o‘tgan yo‘lni inkor qilmagan holda, yangicha qarash va yangicha yashash haqida o‘ylaydi. Agarda shunday bo‘lmaganda, “ko‘ndivoy” bo‘lib yashayverganlarida biz bugungi taraqqiy etgan zamonlarga yetib kelmagan bo‘lardik. Gap sizlardagi kuchni, g‘ayratni yo‘naltirishda. Kamina keksa bir jurnalist, ijodkor sifatida ana shunday yo‘naltirishlarning guvohi, hatto ishtirokchisi ham bo‘lganman. Masalan, “Baykal – Amur magistrali qurilishi” (BAM) degan harakatni eslasam hayratga tushaman. U Rossiyaning beliga belbog‘ bo‘lib tushgan uch yarim ming kilometrlik temir yo‘l qurilishidir. Uni o‘sha davr yoshlari barpo etdi. Yoshlar o‘rtasida tashviqot shu darajada bo‘lganki, hatto o‘rta maktabni oltin medal bilan tamomlagan qizim, o‘qishga kira olmasam, yo‘llanma bilan BAMga boraman, deb hujjatlarini taxt qilib qo‘ygandi. Matbuot faqat shu haqda yozardi va bong urardi. Mana, o‘sha temir yo‘l bugunga kelib Rossiyaning asosiy qon tomiriga aylangan. Undan keyin qo‘riq yerlarni ochish boshlandi. So‘ng yoshlar noqoratuproq yerlarni o‘zlashtirishga safarbar qilindi. Rossiyaning Ivanovo viloyatida “Toshkent”, “O‘zbekiston” degan sovxozlar tashkil bo‘ldi. Quruvchi yoshlarimiz o‘sha diyorlarda qolib ketishdi ham. Bundan tashqari, o‘zimizda ham Mirzacho‘l, Surxon-Sherobod cho‘llarini o‘zlashtirish, Tuyamo‘yin suv omborini qurish, Qarshi mashina kanalini qazish harakatlari boshlandi. Ha, yoshlar hamisha oldinda boruvchi, yangilik yaratuvchi, dunyoni o‘zgartiruvchi katta kuch bo‘lib kelgan.
Savol tug‘iladi, ayni paytda yurtimizda yoshlarni safarbar qiladigan ana shunday olamshumul ishlar yo‘qmi?
Bor. Bo‘lganda ham bugungi til bilan aytganda “global” darajada bor. Bu Orol dengizi muammosidir. Orol dengizi nafaqat mintaqamizni, balki Yer sharini mo‘tadil ushlab turadigan noyob mo‘jiza edi. Necha ming yillar davomida Amudaryo bilan Sirdaryo shu dengizga quyilgan. Yurtimiz paxta yetishtirishga ixtisoslashgan o‘lkaga aylanib qolishi oqibatida daryolarimiz suvi bo‘g‘ilib, cho‘llarga oqizildi. Natijada, Orolga suv yetib bormay qoldi. 1960 yildan boshlab dengiz sathi ikki santimetrdan kamayib bordi. Dengiz bo‘yida bir emas, ikki yuz ellikta baliqchilik xo‘jaligi bor edi. Har bir xo‘jalik bir kunda 600-700 kilogrammdan Mo‘ynoq konserva zavodiga baliq topshirardi. Zavod kechasiyu kunduz to‘xtamay ishlardi. Dengiz bo‘yida “Artek” bolalar oromgohi qurilgan edi. Hammasi yillar o‘tishi bilan vayronaga aylanib, qum barxanlari tagida qolib ketdi. Orol cho‘lga, kemalar qabristoniga aylandi. Bugun dengiz o‘zanida uch million gektarlik qum va tuz sahrosi cho‘zilib yotibdi. Bu yer yuzi xaritasidagi Irlandiya davlatining maydoniga teng. Har yili bu sahrodan 100-150 million tonna tuzli qum osmonu falakka ko‘tariladi.
Orol fojiasi shu yilning bahor va yoz oyi boshlarida ikki marta o‘zini namoyon qildi. Tuzli shamol natijasida Xorazm, Qoraqalpoq diyoridagi yashil olam oppoq tuz bilan qoplandi, dehqonchilikka katta zarar yetdi. Samarqandda qum va chang to‘zonidan oftob yuzi to‘silib, ko‘chalarda ko‘rish darajasi yetmish metrga pasayib ketdi. Aholi o‘rtasida qanchadan qancha kasalliklar yuzaga keldi. Orol fojiasi butun dunyo fojiasiga aylandi. Oroldan ko‘tarilgan tuz bo‘ronlari Hindiston va Xitoygacha yetib bormoqda.
Orolni asrab qolish uchun nima qilish kerak? Keyingi yillarda istiqbolli yangi umid paydo bo‘ldi. Bu umid Orolbo‘yi odamlariga qanot bag‘ishladi. U Orolning suvdan qurigan o‘zanini o‘rmonga aylantirish orzusi. Ajabo, suv bo‘lmasa, zamin tuz va qumdan iborat bo‘lsa o‘rmon qaydan bo‘ladi, dersiz? Javobimiz tayin: qumli cho‘l o‘simligi – saksovul. Uning barglari shunchalar jimirtki, deyarli ko‘zga ko‘rinmaydi, o‘zidagi namlikni bug‘latmaydi. Ammo tananing o‘sishi uchun kerakli ozuqani havodan olib, o‘zidan shox-shabbalar chiqaradi. Shoxlari qanchalik rivoj topsa, ildizi ham shunchalik barxanlar bag‘riga kirib boradi. Bir tup saksovul ildizi 10 ming tonnagacha qumni ko‘chishdan saqlaydi. Shuning uchun ham Orol tubiga saksovul ekish ancha avj oldi. Quvonarlisi, qumda sho‘rlik darajasi yuqori bo‘lsa ham nihollar tuta boshladi.
O‘rmon xo‘jaligi xodimi O‘rozboy Allanazarovning bergan intervyusidan ma’lum bo‘ladiki, hozirgacha yarim million gektar yer saksovulzorlarga aylanibdi. Har yili 18-20 ming gektar yerga saksovul ekilar, ko‘chatlarning qator orasi o‘n metr bo‘lib, har ikkita ko‘chatdan bittasi tutib ketsa ham kifoya ekan. Chunki saksovul gullab, urug‘ tugib, yon atrofiga sochib, o‘zidan ko‘payib boraveradi. Lekin ekish ishlari juda sust, sababi kuch yo‘q.
– Ko‘chatlarni izg‘irin kunlarda ham, yomg‘ir yog‘ib turganda ham ekishdan to‘xtamaymiz, – deydi O‘rozboy. – Bir qatorda ikki kishi bo‘lib ishlashadi. Biri ko‘chatga o‘ra qazib ketsa, ikkinchisi orqasidan ekib boraveradi.
– Ilgari dengizchi xalq edik, – deydi 18 yil baliqchilik kemasida kapitan bo‘lib ishlagan 77 yoshli Olmos ota Tolvashev. – Mayli uni yo‘qotdik, qani endi o‘rmonchi ham bo‘lib ko‘raylik-chi...
Lekin ishning hozirgi holatida uch million gektar yerni o‘rmonga aylantirish uchun 150 yil kerak bo‘lar ekan. Xo‘sh, bu muddatni siz aziz yoshlarning safarbarligi bilan bir necha o‘n yillarga qisqartish mumkinmi? Axir Orol bizniki, uning tuz va qumlari tahdid solayotgan jannatmonand yurt ham bizniki. Orol taqdiri sizning taqdiringiz. Ertaga dunyoga keladigan farzandlaringizning taqdiri. Ko‘chat ekilishini kutayotgan 2,5 million gektar yer xaritasi tuzilib yoshlarga bo‘lib berilsa, qanchadan tegishi mumkin? Xo‘jaliklarimiz qanchadan ko‘chat yetishtirib berishi mumkin?
Agarda o‘zbekistonlik yoshlar shunday tashabbus bilan chiqsa, qo‘shni davlatlarning yoshlari ham qarab turmaydi. Bu harakatga jon, deb qo‘shiladi.
Tasavvur qiling, uch million gektar yer saksovulzor o‘rmonlarga aylandi. Saksovul yonilg‘i sifatida ko‘mirdan keyingi o‘rinda turadi. Ko‘mirda havoni ifloslaydigan, insonlar sog‘lig‘iga zarar yetkazadigan is gazi bor. Saksovul esa ekologik toza yoqilg‘i. Ko‘mir ochiq joyda tezda uqalanib ketadi. Saksovul o‘tini esa yuz yilgacha yonilg‘ilik sifatini yo‘qotmaydi. Bir suyam o‘tinga zor qanchadan qancha davlatlar bor. O‘zimizning yurtimizdagi issiqxonalar-chi? Vaqti kelib saksovulning qurigan shoxlarini vagonlab eksport qilish mumkin. Uning narxi ko‘mir, gaz va elektrdan arzon bo‘ladi. Albatta, uni yoqilg‘i uchun ekmaymiz. Muhimi, saksovul qum, tuz bo‘ronlari oyog‘iga kishan bo‘lib tushadi. Mintaqamizni va butun dunyoni Orol fojialaridan asrab qolgan bo‘lamiz.
Ha, uyg‘oning aziz yoshlar! Yoshlar ittifoqi boshchiligida harakatga tushing. Biz keksalar ham, albatta, safingizda bo‘lamiz.
Izoh (0)