O‘zAda jurnalist Rustam Jabborovning Yer yuzidagi eng shimoliy masjidning O‘zbekistonga qanday aloqasi borligi haqida ma’lumot berilgan maqolasi e’lon qilindi. E’tiboringizga ushbu maqolani to‘lig‘icha havola etamiz.
Rossiyaning Shimoliy poytaxti nomini olgan Sankt-Peterburgning Kronverk prospektida, “Primorskiy” metro bekati yaqinida moviy gumbazlari va minoralari ko‘kka qadalgan sharqona me’moriy obidani ko‘rgan har bir o‘zbekistonlik mehmon beixtiyor hayratga tushadi. Samarqand-u Buxorodagi singari tarixiy obidalarni yodga soluvchi bu inshoot qachon va nima maqsadda qurilgan? Uni kim qurgan? Nega u aynan bizning bobolarimiz qurgan imoratlarni yodga soladi? Keling shu savollarga bir boshdan javob berishga urinib ko‘ramiz.
Bu sharqona uslubdagi go‘zal bino 2008-yilgacha Sankt-Peterburgdagi yagona, dunyoning eng shimoliy nuqtadagi masjidi deb qaralgan. Uning moviy gumbazi va minoralari Neva daryosi sohilidan ham bemalol ko‘rinib turadi. Yanada hayratlanarlisi, bu gumbaz Samarqanddagi Amir Temur maqbarasining gumbazi bilan deyarli bir xil. Bu o‘xshashlik ham bejiz emas, albatta.
Ma’lumki, XIX asrning oxirlariga kelib, shaharda musulmonlar soni ancha ortgan bo‘lsa-da, hududda birorta masjid bo‘lmagan. Shu bois, musulmonlar mablag‘ to‘plashga kirishishadi. Biroq, ayrim amaldorlar bu ishga jiddiy qarshilik ko‘rsatishadi. Zarur mablag‘ tezlikda yig‘ilavermaydi. To‘plangan pul hatto masjid qurilishi uchun yer sotib olishga ham yetmaydi.
Ana shunday paytda Peterburg bilan yaqin aloqalar o‘rnatishga urinib kelgan Buxoro amiri Sayid Abdulahadxon bundan xabar topadi va o‘z xazinasidan masjid qurilishi uchun yer sotib olishga katta miqdorda mablag‘ ajratadi. Shu tariqa, masjid qurilishi boshlanadi. 1910-yil 3-fevral kuni shaxsan Amir Abdulahadxon ishtirokida masjidning birinchi g‘ishti qo‘yiladi.
Ammo, masjid ishga tushirilgan kunni ko‘rish amirga nasib etmaydi. U 1910-yilning 26-noyabrida olamdan o‘tadi. Biroq, masjid qurilishi to‘xtamaydi. 1913-yilning 22-fevralida masjid tantanali ochiladi. Unda otasining o‘rniga taxtga o‘tirgan hukmdor, Buxoroning so‘nggi amiri Said Olimxon bilan birga Xiva xoni Asfandiyorxon ham ishtirok etgan. Qizig‘i shundaki, mamlakatimiz hududida joylashgan ikki qo‘shni davlat – Buxoro va Xiva hukmdorlari faqat ana shu voqea munosabati bilan, aynan Peterburgda uchrashishgan ekan.
Masjid o‘zining bir asrdan ko‘proq tarixi davomida ko‘plab noxush voqealarni boshidan kechirdi. Sovet davrining dahriyona siyosati hukm surgan yillarda shahar ijroiya hokimiyati qarori bilan masjid yopib qo‘yiladi.
O‘tgan asrning oltmishinchi yillarida Indeneziya prezidenti Doktor Ahmad Sukarno Sankt-Peterburgga qilgan tashrifi asnosida yaqin atrofdagi katta yo‘ldan ketayotib, masjid gumbazi va minoralarini ko‘rib qoladi. “Bu yerda masjid ko‘rdim, meni o‘sha yerga olib boringlar” deb iltimos qiladi. Ammo, sovet rasmiylari oliy martabali mehmonni bu qutlug‘ dargohga olib borishmaydi. Bundan ranjigan mehmon faqat eng zarur uchrashuvlarnigina o‘tkazib, darhol Moskvaga qaytadi. “Sizga Leningrad yoqdimi?” deb so‘rashganida, “Men bu shaharni ko‘rganim yo‘q” deya mujmal javob qaytarib, vataniga qaytib ketgan ekan.
Shahar musulmonlarining qayta-qayta murojaatlaridan so‘ng 1974-yilda masjid ularga qaytarib beriladi. Jome masjidi o‘tgan davr mobaynida bir necha bor ta’mirlanadi. Bugungi kunda ushbu go‘zal inshoot Sankt-Peterburgning noyob tarixiy obidalaridan biri sifatida davlat himoyasiga olingan.
Xabaringiz bor, bu shaharda 6—8-iyun kunlari O‘zbekiston Elektron ommaviy axborot vositalari Milliy assotsiatsiyasi bir qator davlat jamoat va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda “O‘zbekiston madaniy merosi – xalqlar va madaniyatlar o‘rtasida muloqotga yo‘l” Ikkinchi xalqaro kongressini o‘tkazdi.
Mazkur kongress doirasidagi tadbirlar, uchrashuvlar, munozaralar milliy va xalqaro ommaviy axborot vositalarida keng yoritib borildi.
Kongress dasturidan o‘rin olgan xayrli tadbirlardan biri anjuman ishtirokchilarining Sankt-Peterburg jome’ masjidiga tashrifi bo‘ldi.
Mehmonlarni Sankt-Peterburg va Rossiyaning Shimoli-G‘arbiy hududi musulmonlari idorasi raisi, mazkur masjidning imom xatibi Ravil hazrat Pancheyev kutib oldi. Mazkur masjidning barpo etilishi tarixi haqida hikoya qildi.
“O‘zbekiston men uchun juda aziz va mukarram zamin. Chunki bu qadim yurtda dinimiz rivoji uchun xizmat qilgan juda ko‘p buyuk zotlar, olimu allomalar yetishib chiqqan. Marhum otam, Rossiyaning mashhur ulamolaridan bo‘lgan Ja’far hazrat Pancheyev avval Buxorodagi Mir Arab madrasasida, keyin Toshkent islom universitetida Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf bilan birga tahsil olganlar. Har gal O‘zbekistonga borsam, u yerdan ilohiy kuch-qudrat, nur, ilhom olib qaytaman. Bu gal ham shahrimizda O‘zbekiston madaniy merosiga bag‘ishlangan yirik anjuman o‘tayotganidan juda mamnun bo‘ldim. Chunki bu ulkan ma’naviy meros nainki O‘zbekiston, balki, barcha musulmonlarning ham faxru iftixoridir”, – dedi Ravil hazrat Pancheyev.
Hazratning aytishicha, jome masjid o‘z bag‘riga 3500 nafardan ortiq namozxonni sig‘dira oladi. Ammo, juma va Hayit namozlarida masjidning hovlisi, uning atrofi ham namozxonlar bilan to‘lib ketadi. O‘sha paytlarda atrofdagi ko‘chalar bir necha soat yopiladi. Masjidga keluvchilarning etnik tarkibida o‘zbeklar birinchi o‘rinda turadi. Shu bois bo‘lsa kerak, hazratning tatarcha lahjada o‘zbek tilida ravon gapirishi bizni hayratga soldi.
Masjidning ikkinchi qavatida ayollar ham namoz o‘qishi mumkin. Namozgoh shiftida Abu Bakr Siddiq, Umar ibn Xattob, Usmon ibn Affon, Ali ibn Abu Tolib va ul zotning ikki o‘g‘illari imom Hasan va imom Husaynning muborak ismlari bitilgan. Mehrobda Oyat al-kursiy suls xatida aks ettirilgan.
Tashrif asnosida O‘zbekiston Elektron ommaviy axborot vositalari assotsiatsiyasi raisi Firdavs Abduxoliqov VIII asrga mansub Katta Langar Qur’onining zamonaviy poligrafiya uslubida chiqarilgan faksimile nusxasi va “O‘zbekiston obidalaridagi bitiklar” turkumidan chiqarilgan kitob albomlarni jome’ masjidga topshirdi.
Izoh (0)