• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12694.97
    • RUB161.6
    • EUR14878.5
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +29°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    Eski Qrim: O‘zbekxon masjidi. XIII—XIV asrlarda Yevrosiyoda islomning yoyilishi

    “Azon.uz” axborot-tahliliy portalida Yevrosiyoda islom dinining tarqalishi hamda Qrimdagi O‘zbekxon masjidi haqida maqola e’lon qilindi. Uni to‘lig‘icha keltirib o‘tamiz.

    Foto: “Azon.uz”

    Foto: “Azon.uz”

    Mana yuz yillarki, Qrim yarimoroli bo‘ylab sayohat qiluvchi kishi borki, gorizont bo‘ylab joylashgan tog‘ tizmalarni ko‘rib hayrati oshadi. Aksariyat Qora dengizni janubiy qirg‘oqlariga yetish uchun ularni aylanib o‘tadi. G‘arb tomonda turgan odamlar uchun sharqiy tog‘ etaklariga to‘g‘ri o‘tish uchun yo‘l mavjudki, bu yerda qadim zamonlardan buyon shakllanib kelgan uncha katta bo‘lmagan bir manzilgoh bor.

    XIII—XIV asrlarda bu manzilgoh ancha kengayib, Yevrosiyo janubiga sezilarli ta’sir ko‘rsatib turgan islomiy shahar sifatida mustahkam ildiz otdi. Bu o‘sha paytda Qrim nomi bilan mashhur bo‘lgan, hozirgi Eski Qrim shahridir. Bugungi kunda shahar bo‘ylab sayohat qiladiganlarning ko‘pchiligi shu yaqin o‘rtada joylashgan XIV asrning tarixiy inshooti – O‘zbekxon masjidiga uncha e’tibor ham berishmaydi.

    XIII asrning o‘zidayoq islom dini Qora dengizning shimoligacha bo‘lgan hududlarga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadigan bo‘ldi. O‘sha paytda Anado‘luning markazi va shimolida hukmronlik qilgan saljuqiy musulmonlar o‘z e’tiborini endi Qrim tomon qaratishdi. 1225-yilda saljuqiylar sultoni Husayn ad Din Cho‘bon Qrim yarimorolining katta bandargohi bo‘lmish Sudoqni egalladi. Bu paytda mo‘g‘ullar markaziy va g‘arbiy Yevropaga siljib borayotgan edi.

    Chingizxon saltanatining g‘arbiy qismi uning to‘ng‘ich o‘g‘li Jo‘jiga berilgan, uning o‘g‘li Botu (1207—1255) esa otasining ulusini yanada kengaytirgan edi. Uning qo‘shini Qrimga bostirib kirib, Sudoqni 1223 va 1239-yillarda istilo qildi. O‘sha davrdagi arablar va forslar Jo‘ji ulusini Qipchoq xonligi deb atashgan, chunki ulus fuqarolarining aksariyati qipchoqlardan bo‘lgan. Eslatib o‘tish joizki, XVII asrdan beri ko‘pchilik tomonidan ulusni ta’riflash uchun qo‘llanib kelinadigan “Oltin O‘rda” atamasi u mavjud bo‘lgan davrda hecham ishlatilmagan.

    1257-yilda xonlik Botuning ukasi, islomni qabul qilgan Berkaga (1209—1266) o‘tadi. 1265-yili u Qrim va Sudoqni saljuqiylar sultoni Izziddin Qayqobus II ga topshiradi.

    Keyingi yarim asr Qrimda islom dinining zo‘r berib yoyilishi bilan xarakterlanadi. Qipchoq xonligi bilan strategik aloqalar o‘rnatgan Misr mamluklari hamda Markaziy Osiyo va Anado‘ludan chiqqan turk voizlarining ta’siri tufayli Qrim islom ilmi va madaniyati markaziga aylandi.

    Berkaxondan keyin ulus taxtiga kelgan Mangu Temurxon 1266-yili genuyaliklarga Kafa (Feodosiya) shahrida bandargoh qurishga ruxsat beradi. Bu dengiz savdosi ancha o‘sgan davrning boshlanishi bo‘ldiki, Qrim buning ta’sirida yana ham taraqqiy topdi. Yarim oroldagi dastlabki masjidlar tahminan XIII asrning uchinchi choragida bino qilingan. Ularning ayrimlari boshqa o‘lkalardan kelgan musulmonlarning ko‘magi bilan qurilgan. Chunonchi, qadimiy bir manbaga ko‘ra, 1263-yilda Qrimda bir buxorolik tomonidan masjid quriladi.

    Misr mamluklari sultoni Malik Mansur Sayfiddin Qalovunning yilnomasida aytilishicha, 1287-yilda u “...masjidlar qurish uchun qiymati 2000 dinor bo‘lgan ko‘plab turli narsalarni Qrimga yuboradi. Mazkur masjidga Sulton Malik Mansur ismi o‘yib yozilgan. Buning uchun atayin qimmatbaho tosh yuborilgan”. Bu masjid qayerda qurilgani ma’lum emas.

    XIII asr oxiri va XIV asr boshlarida yarimorolda Islom gullab-yashnashining yorqin isboti – Qrim bilan bog‘liq ilk arabcha manbadir. Bu 1311-yilda Damashqda yozib tugallangan, Kushayriyning mashhur hadislar to‘plami “Al jome as sahih” qo‘lyozmasidir. Olim uzoq vaqt yarimorolda yashaydi va o‘ziga Qrim taxallusini oladi. U kitobining oxirgi sahifasida shunday yozadi: “Kitob Qodir Allohning juda zaif va muhtoj quli Muhammad ibn Ali ibn Abdurahmon Xandi (tug‘ilgan joyi) Qirimiy Manshaan (shajarasi) qo‘li bilan tugallandi”.

    Qrim – Qipchoq xonligidagi Qrim yurtining poytaxtiga aylandi. Qrim tarixidagi asosiy hodisa 1312-yilda O‘zbekxonning (1312—1342) qipchoq taxtiga kelishi bo‘ldi. Ulus uning davrida o‘z taraqqiyotining cho‘qqisiga chiqdi. Uning poytaxti Saroy dunyodagi eng aholisi zich va eng rivojlangan shahar bo‘ldi – shahar nufusi Parij, Rim va Amsterdam aholisidan ikki baravar ko‘p bo‘lgan.

    O‘zbekxon o‘zining eng yaqin maslahatchisi, Qrim amiri musulmon Qutlug‘ Temur ta’sirida Islomni qabul qilgan. Xon va Qrim o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning yorqin dalili endilikda O‘zbekxon masjidi nomi bilan tanilgan mana shu masjid hisoblanadi.

    Masjid o‘zida to‘g‘ri burchakli binoni ifodalaydi. Masjid peshtoqi saljuqiylar uslubida qurilgan bo‘lib, unda 714/1314-yil hamda O‘zbekxon va Abdulaziz ibn Ibrohim Arbiliy (ehtimol arxitektor) ismlari kelgan arabcha yozuv bor. Uch juftli sakkiz qirralik ustun masjidning ichki qismini ajratib turadi. Me’morlar masjidni shunday qurishganki, imorat bu yerda ko‘p bo‘lib turadigan sharqdan esuvchi shamollardan himoyalanib turgan. Yon devorlar xarsangtosh va loy bilan ko‘tarilib, ohak bilan suvalgan. Binoni qurishda yog‘och sinchlardan keng foydalanilgan. Oynalar masjidni ustunlarga taralib turuvchi quyosh nurlari bilan to‘ldirib turadi. Yorug‘lik yerga uch metr balandlikdan taralib turadi.

    Eng ajoyib tarkibiy qism tosh o‘ymakorlikning yuksak badiiy ifodasi – mehrob hisoblanadi. Mehrobda Qur’oni karimning 2 surasi va 255 oyati yozilgan chirmashib ketgan arabcha bitiklar bugungacha saqlanib qolgan.

    Masjid poli dastavval (bugungacha yetib kelmagan) tosh plitalar bilan yotqizilgan. Taxminlarga ko‘ra, yog‘och shift qachonlardir lak bilan bo‘yalgan. Masjid deyarli saqlanib qolgan. Minoradan faqat poydevori qolgan, lekin uni yangitdan tiklaganlar.

    O‘zbekxon masjidi Qrim musulmonlari e’tiqodi, ularning Islom madaniyati rivojidagi o‘rni hamda Markaziy va Janubiy Yevrosiyoning o‘zaro diniy aloqalarining yorqin namunasi hisoblanadi.

    08.06.2018, 10:19   Izoh (0)   18001
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Bugun Toshkent islom institutida talabalar o‘rtasida azon musobaqasi bo‘lib o‘tadi

    08.06.2018, 10:05

    Shavkat Mirziyoyev Xitoyga jo‘nab ketdi

    08.06.2018, 09:53

    O‘zbekistondagi Turkiya elchixonasida iftorlik o‘tkazildi

    08.06.2018, 09:45

    Rasman: Anvar qori Tursunovning vafot etgani haqidagi xabarlar yolg‘on, lekin uning ahvoli ayni paytda og‘ir

    08.06.2018, 09:39

    O‘zbekiston Madaniyat vaziri Facebook’da rasmiy sahifasini ochdi

    08.06.2018, 09:38

    O‘zbekiston musulmonlari idorasi o‘zbek jamiyatidagi fohishalik illati masalasini ko‘tardi

    08.06.2018, 09:14
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Qayerga investitsiya kiritish mumkin? Qanday aktiv turlari mavjud? 


    Qashqadaryoning Chimyoni – Miraki haqida siz bilmagan faktlar


    Yoz osmonning o‘zidayoq boshlanadi: Silk Avia Toshkentdan Issiqko‘lga kunlik aviaqatnovlarni yo‘lga qo‘ymoqda


    Fitch Kapitalbankning reytingini "Ijobiy" prognoz bilan tasdiqladi


    “AloqaBank” yoshlar bilan ishlashga oid dasturlarni kengaytirmoqda


    Toshkentda Sting brendi homiyligida "Formula-1" filmining premyerasi bo‘lib o‘tdi


    Faqat tekshirilgan foydalanuvchilar: nima uchun to‘lov ilovalari  shaxsni tasdiqlashni so‘raydi


    “Kia Go!”: Kia Sonet egalarining uchrashuvi – yil davomida birga


    Qashqadaryo va Buxoroda amalga oshirilgan quyosh energiyasi loyihalariga 1 yil to‘lishi munosabati bilan rasmiy tadbir bo‘lib o‘tdi


    NRG Uzbekistan zamonaviy va keng majmua — Maftun Makon turar joy mavzesini qurish bo‘yicha ulkan loyihani amalga oshirmoqda


    Kapitalbank investitsiyalari – O‘zbekiston yoshlari kelajagiga sarmoya


    BI Group va Asakabank O‘zbekistonda tijorat ko‘chmas mulki uchun biznes ipotekasini ishga tushirdi


    “Kia Go!”: Kia Sonet egalarining uchrashuvi – yil davomida birga


     Navoiy innovatsiyalar universiteti: zamonaviy bilim sari ishonchli qadam 


    Fitch Ratings “Biznesni rivojlantirish banki” ATB kredit reytingini oshirdi 

     

    Tavsiya etamiz

    NATO tarixi – dunyodagi eng qudratli harbiy tashkilotning obro‘si pasaymoqdami?

    26 iyun, 20:31
    Audio Icon

    Joy hammaga yetardi: Jeyms Kemeronga ko‘ra, “Titanik” yo‘lovchilarining omon qolish imkoniyati bo‘lgan

    25 iyun, 23:50

    “Trampning Titanigi to‘xtaydi” — Eron elchisi

    25 iyun, 13:39

    AQSHning Yaqin Sharqdagi harbiy bazalari soni nechta va qayerda joylashgan?

    24 iyun, 19:05
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Uorren Baffet 6 mlrd dollarlik Berkshire aksiyalarini xayriya qildi

    Dunyo | 1 iyul, 22:40

    Toshkent arxitektura-qurilish universitetida dual ta’lim joriy etiladi

    O‘zbekiston | 1 iyul, 22:25

    3 yil davomida uydan chiqmagan erkak axlat va chiqindilar uyumi orasidan topildi

    Dunyo | 1 iyul, 22:14

    “Kunning kamida 2-3 soatini salqin xonada o‘tkazing”. JSST anomal issiqda aholiga zarur bo‘lgan tavsiyalar berdi

    O‘zbekiston | 1 iyul, 21:55

    AQSH sog‘liqni saqlash vaziri amerikaliklarni dunyodagi eng kasal millat deb atadi

    Dunyo | 1 iyul, 21:45

    “O‘zbekistonda biznes muhiti sezilarli darajada yaxshilanmoqda” — Akmal Primkulov

    O‘zbekiston | 1 iyul, 21:00

    “Yoshlar Ittifoqi” qurib bitkazgan “Asr qurilishi” — BAM tarixi

    Dunyo | 1 iyul, 21:35

    WP: Mask raqobatchilarning maxfiy ma’lumotlariga kirish imkoniyatiga ega bo‘lgan

    Dunyo | 1 iyul, 21:25

    “Faoliyatim davomida hech qachon bahona qilmaganman”. Chalxono‘g‘lu – Lautaroning so‘zlariga javob berdi

    Sport | 1 iyul, 21:21
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.