Qoraqalpog‘istonlik fermer yer unumdorligini oshirishdagi innovatsion g‘oyalari bilan bo‘lishdi

Orol dengizini yo‘qolishi qator o‘zaro bog‘langan iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik muammolarni keltirib chiqardi. Halokat oqibatlari Orolbo‘yi hududi qishloq xo‘jaligiga ayniqsa keskin ta’sir qildi. Quyidagi maqolada Qoraqalpog‘iston Respublikasi Chimboy tumanidagi “Juz basi” fermer xo‘jaligi rahbari Jetkergen Abdirasuliyev fermer xo‘jaliklari barqarorligini oshirish uchun innovatsion g‘oyalar bilan o‘rtoqlashadi.

Tuzning sobiq dengiz tubidan ko‘tarilishi, noratsional sug‘orish texnologiyalarni qo‘llash natijasida ulkan ekin yerlarini sho‘rlanishi ham yerning tabiiy unumdorligi pasayishiga, ular sifatining yomonlashuviga, katta miqdorda hosilning yetishtirilmasligiga olib keladi. Sho‘rlangan yerlardagi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining hosildorligi 50 foizgacha pasayadi.

Bizning xo‘jalik 90 gektar ekin yerlariga ega, bu yerda 6 nafar doimiy ishchilar mehnati bilan bug‘doy va sholi yetishtiradi. Mavsumiy ishlar avjiga chiqqan vaqtda, masalan, yozda, biz qo‘shimcha ravishda 35 nafargacha odamni jalb qilamiz. Lekin hududimizda biz borgan sari tuproq sifatini yomonlashuviga va sug‘orish uchun suvni yetishmasligiga duch kelmoqdamiz. So‘nggi vaqtlarda OAVda dalalarni lazer orqali tuzish haqida axborot tez-tez paydo bo‘la boshladi. Qoraqalpog‘istonning ba’zi hududlarida fermer va dehqon xo‘jaliklarining iqlimiy barqarorligini ta’minlash bo‘yicha BMTTD loyihasi sharofati bilan mana shunday texnologiyalar muvaffaqiyat bilan qo‘llanilayotigani haqida hamkasblarimdan eshitdim. Iqlim o‘zgarishiga moslashish masalalari bo‘yicha maslahat- axborot markaziga murojaat qilib va u yerda mutaxassislardan zarur axborotni olgach, namoyish ishlarini olib borish uchun men “Juz basi” fermer xo‘jaligim hududini taqdim etishga qaror qildim.

2014-yilda amalga oshirilishi boshlangan “O‘zbekistonning qurg‘oqchil tumanlarida joylashgan fermer va dehqon xo‘jaliklarining iqlimiy barqarorligini ta’minlash” loyihasi BMT Taraqqiyot dasturining O‘zbekistondagi faoliyatini uzviy bosqichi hisoblanadi. BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha doiraviy Konvensiyasining Moslashuv fondini moliyaviy ko‘magiga tayangan holda BMTTD markaziy, viloyat va mahalliy davlat hokimiyati organlariga, hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasining eng himoyalanmagan fermer va dehqon xo‘jaliklariga iqlim qurishini oshib borishi oqibatlarini (suv resurslarini qisqarishi va qishloq xo‘jaligi va yaylov yerlarini degradatsiyasini) bartaraf qilishda, hamda mazkur hududda qurg‘oqchilikni tez-tez yuz berishi mumkinligi bashoratiga tayyor bo‘lishda ko‘mak ko‘rsatib kelmoqda.

O‘z dalamizda sug‘oriladigan yerlarning ustki qismini bir xilda tuzishga erishishga biz oldin ham urinib ko‘rganmiz, ammo eskirib qolgan texnologiyalar tufayli buni to‘liq amalga oshira olmasdik. Lazer orqali tuzishni qo‘llash bo‘yicha namoyish ishlari olingan natijasi bilan yaxshi ma’noda hayratlantirdi. Birinchidan, mazkur texnologiyani qo‘llanishi suv resurslarini ko‘p miqdorda tejash imkonini berdi. Ikkinchidan, suvni yer bo‘ylab bir maromda taqsimlanishi ekinlarning bir tekisligini ta’minladi, bu esa hosildorlikni o‘sishiga ko‘mak berdi. Axir dalaning ustki qismi notekis bo‘lsa, pastqamliklarda suv ko‘p miqdorda to‘planib qoladi, yuqoriliklarda esa, aksincha, u yetishmaydi, demak, bunday maydonda hosilni orzu qilmasa ham bo‘laveradi.

Hozirda esa biz suvni tejash orqali (oldingi me’yorlardan 20-30 foiz kam safrlanmoqda) hosilni anchagina o‘sishiga erishmoqdamiz. Biz uchun bu eng asosiy ko‘rsatkich hisoblanadi. Agar ilgari biz bir gektardan 30—40 sentner hosil olgan bo‘lsak, hozirga kelib ko‘rsatkich, hosilning turiga qarab, 60 sentnerdan oshmoqda. Sholi va bug‘doyning hosildorligi, har bir gektardan o‘rta hisobda 50 sentnerni tashkil qilib, 20 sentnerga oshdi. Mana shunday texnologiya tufayli, masalan, 55 gektar yerdan 275 tonna bug‘doy yig‘ib oldindi. Uning 110 tonnasi davlatga topshirildi, 165 tonnasi esa fermer xo‘jaligi ixtiyorida qoldi.

Muhim jihat, xalqaro tajribani taqdimoti jarayonida fermer va dehqon xo‘jaliklari bilan bevosita aloqa ochiq muloqot, fikr almashish imkoniyatini kengaytiradi, taqdim etilayotgan texnologiyalarni mahalliy iqlimiy va qishloq xo‘jaligi sharoitlariga moslashuvida maqbul yo‘nalishni izlash imkonini beradi. Bugungi kunga kelib, loyihani amalga oshirish mobaynida namuna tumanlaridagi fermer xo‘jaliklariga dalalarni lazer orqali tuzish uchun uskunalarning yettita majmuasi topshirildi.

Loyiha mutaxassislari bilan suhbatlar mobaynida, men o‘zimning shaxsiy tajribamdan kelib chiqib, dalani dag‘al suratda tuzishni taklif qildim, ya’ni dastlabki tekislashni, undan keyin esa lazer orqali tuzishni qo‘llashni. Bu yoqilg‘i moylash materiallari sarfini qisqartirish imkonini beradi, chunki lazer orqali tuzishda ularni sarfi har bir gektar yerga 100 litrni tashkil qiladi, oddiy tuzishda esa bu ko‘rsatkich 20—30 litr. Ammo sarflar o‘zini oqlaydi, chunki dalani dastlabki lazer orqali tuzish 5—6 va undan ortiq yilga yetadi. Bunday texnologiya maxsus usul orqali aylanma plugdan foydalangan holda dalaning teksiligini saqlaydi. Mazkur texnologiyani qo‘llash samaradorligi yanada ko‘proq bo‘lishi uchun mana shunday ishlar nafaqat tekislanayotgan yerni xususiyatlarini, balki bu yerda oldin o‘tkazilgan ishlarni biladigan birgina mexanik- traktorchi tomonidan bajarilishi muhim.

Hamkasblarimning o‘sib borayotgan qiziqishlariga guvoh bo‘lib, hamda mana shunday samarali tajribani keng tarqatish maqsadida, biz, O‘zbekistondagi BMTTD ko‘magida boshqa fermer xo‘jaliklaridagi dehqonlarni ham o‘qitishni boshladik. Bizga shunday texnologiyani qo‘llash afzalliklariga ishonch hosil qilganlar ham yordam so‘rab murojaat qilishmoqda. Lazer uskunasi bepul taqdim etiladi, biz faqat texnikamiz ishlatilgani uchun amortizatsiya haqqini olamiz. Umuman, biz 300 gektarga yaqin yerdan iborat maydonni lazer orqali tuztishga muyassar bo‘ldik. Shunga qaramasdan, qayd etmoqchimanki, talabni inobatga olib, Chimboy tumani fermer xo‘jaliklari ehtiyojlari uchun mana shunday uskunani yana bir necha majmuasi olinsa yaxshi bo‘lar edi.

Jetkergen Abdirasuliyev, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Chimboy tumanidagi “Juz basi” fermer xo‘jaligi rahbari

Kelajakda loyiha tomonidan loyihaning 5 ta namunali tumanlari uchun lazer uskunasining 10 ta majmuasini xarid qilish rejalashtirilgan. Mahalliy boshqaruv organlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi, qishloq xo‘jaligi tashkilotlari va fermer xo‘jaliklari vakillari ishtirokida mazkur texnologiyani qo‘llash bo‘yicha amaliy treninglar taklif qilinayotgan usulni foydasini ishonch bilan namoyish etish imkonini berdi. Uni qo‘llash bo‘yicha tajriba va bilimlarni yanada keng tarqatish O‘zbekistonning qurg‘oqchil tumanlarida joylashgan fermer va dehqon xo‘jaliklarining iqlimiy barqarorligini ta’minlash imkonini beradi.