“Bizning yurt limonning vatani bo‘lsa-da, O‘zbekistonda haqiqiy limonni yeb ko‘rib, mazasiga va uni yetishtirgan oddiygina dehqon mehnatiga tan berdim”. Bu so‘zlar Kuba davlati sobiq rahbari Fidel Kastroga tegishli. U xalq seleksioneri, faxriy akademik Zayniddin Faxriddinov yaratgan limonzor bilan yaqindan tanishgach, shunday fikrga kelgan ekan, deyiladi “Xalq so‘zi” gazetasida e’lon qilingan maqolada.
Bu kabi misollarni yana ko‘plab keltirish mumkin. Zero, o‘zbek bog‘dorchiligi dovrug‘ini dunyoga yoyishga munosib hissa qo‘shgan bu zahmatkash insonning izlanishlari nafaqat soha vakillari yoki jurnalistlar, balki yozuvchilar, jamoat arboblari, hatto kosmonavtlarning ham qiziqishiga sabab bo‘lgan.
Yoshi ulug‘ kishilar yaxshi eslashadi: ilgari O‘zbekistonga limon chet davlatlardan olib kelinar, ushbu shifobaxsh ne’matni sotib olishga esa hammaning ham qurbi yetavermasdi.
Aslida, mazkur nabotot namunasini iqlimlashtirish harakati 1932-yilda boshlangan edi. O‘shanda O‘zbekistonga Gruziyadan kelgan 15 nafar olim mahalliy mutaxassislar ko‘magida sitrus ekinni ekib, ko‘paytirishga kirishadi. Biroq uch yillik sinov amaliyoti kutilgan natijani bermaydi. Ya’ni O‘zbekistonda qish qattiq kelishi oqibatida daraxtlarni sovuq uradi. Hafsalasi pir bo‘lgan olimlar o‘simliklarni ko‘mib tashlashga qaror qilishadi. Jarayonni yaqindan kuzatgan Faxriddin bobo endigina 10 yoshga to‘lgan o‘g‘liga “Zayniddin, o‘simlik to‘g‘ri parvarishlansa, ona-tuprog‘imizda, albatta, hosil beradi”, — deydi.
Bu so‘zlar bo‘lg‘usi bog‘bonning limonga mehri tushishiga katta turtki bo‘lgandi. Oradan yillar o‘tsa-da, mazkur injiq o‘simlikni ko‘paytirish fikri uning xayolidan bir zum ham ketmaydi. Biroq ko‘chatni qayerdan oladi?
“Tadbirli kishi tang ahvolda qolmaydi”, — deganlari rost ekan. Buni qarangki, bog‘bon na’matakka atirgulni payvand qilish orqali yetishtirgan ko‘chatlarga Gruziyada talab ortib ketadi. Natijada uning orzusi ro‘yobi sari yo‘lakcha ochiladi.
Gap shundaki, Zayniddin Faxriddinov atirgul o‘rniga sitrus daraxt nihollarini olib keladi. Ekishda esa an’anaviy usullardan voz kechib, transheyani qo‘llaydi. Ya’ni yerning bir yarim metr tuprog‘i olib tashlanib, usti yopiq holda, isitkichsiz parvarishlay boshlaydi.
Chin dildan qilingan mehnat samarasi uzoq kuttirmadi. 1960-yilning oktabr oyida limon daraxtlaridan nishona hosil uzib olindi. Shu tariqa Zayniddin Faxriddinov izlanishlari tufayli O‘zbekistonda bog‘dorchilikning yangi tarmog‘i — limonchilikka asos solinadi. 1965—1995-yillarda Toshkent viloyatining hozirgi Qibray tumani hududida umumiy maydoni salkam 70 gektarlik issiqxona bunyod etilib, limonzorlar yaratiladi. Uning har gektaridan 30 tonnadan hosil olinadi. U nafaqat respublika aholisi dasturxoniga tortiq etiladi, balki eksport ham qilinadi.
Xalq seleksioneri Zayniddin Faxriddinov tomonidan limonning “F-2 Yubileyniy”, “Zolotoye yabloko”, “Toshkent”, “Meyr” singari mahalliy navlari, shuningdek, “Lazzat” sharbati yaratilgan. Navlar serhosilligi, mevasining yirikligi, o‘zgacha mazasi bilan hozirgacha iste’molchilar orasida alohida qadrlanadi.
Izoh (0)