«Бизнинг юрт лимоннинг ватани бўлса-да, Ўзбекистонда ҳақиқий лимонни еб кўриб, мазасига ва уни етиштирган оддийгина деҳқон меҳнатига тан бердим». Бу сўзлар Куба давлати собиқ раҳбари Фидель Кастрога тегишли. У халқ селекционери, фахрий академик Зайниддин Фахриддинов яратган лимонзор билан яқиндан танишгач, шундай фикрга келган экан, дейилади «Халқ сўзи» газетасида эълон қилинган мақолада.
Бу каби мисолларни яна кўплаб келтириш мумкин. Зеро, ўзбек боғдорчилиги довруғини дунёга ёйишга муносиб ҳисса қўшган бу заҳматкаш инсоннинг изланишлари нафақат соҳа вакиллари ёки журналистлар, балки ёзувчилар, жамоат арбоблари, ҳатто космонавтларнинг ҳам қизиқишига сабаб бўлган.
Ёши улуғ кишилар яхши эслашади: илгари Ўзбекистонга лимон чет давлатлардан олиб келинар, ушбу шифобахш неъматни сотиб олишга эса ҳамманинг ҳам қурби етавермасди.
Аслида, мазкур наботот намунасини иқлимлаштириш ҳаракати 1932 йилда бошланган эди. Ўшанда Ўзбекистонга Грузиядан келган 15 нафар олим маҳаллий мутахассислар кўмагида цитрус экинни экиб, кўпайтиришга киришади. Бироқ уч йиллик синов амалиёти кутилган натижани бермайди. Яъни Ўзбекистонда қиш қаттиқ келиши оқибатида дарахтларни совуқ уради. Ҳафсаласи пир бўлган олимлар ўсимликларни кўмиб ташлашга қарор қилишади. Жараённи яқиндан кузатган Фахриддин бобо эндигина 10 ёшга тўлган ўғлига «Зайниддин, ўсимлик тўғри парваришланса, она-тупроғимизда, албатта, ҳосил беради», — дейди.
Бу сўзлар бўлғуси боғбоннинг лимонга меҳри тушишига катта туртки бўлганди. Орадан йиллар ўтса-да, мазкур инжиқ ўсимликни кўпайтириш фикри унинг хаёлидан бир зум ҳам кетмайди. Бироқ кўчатни қаердан олади?
«Тадбирли киши танг аҳволда қолмайди», — деганлари рост экан. Буни қарангки, боғбон наъматакка атиргулни пайванд қилиш орқали етиштирган кўчатларга Грузияда талаб ортиб кетади. Натижада унинг орзуси рўёби сари йўлакча очилади.
Гап шундаки, Зайниддин Фахриддинов атиргул ўрнига цитрус дарахт ниҳолларини олиб келади. Экишда эса анъанавий усуллардан воз кечиб, траншеяни қўллайди. Яъни ернинг бир ярим метр тупроғи олиб ташланиб, усти ёпиқ ҳолда, иситкичсиз парваришлай бошлайди.
Чин дилдан қилинган меҳнат самараси узоқ куттирмади. 1960 йилнинг октябрь ойида лимон дарахтларидан нишона ҳосил узиб олинди. Шу тариқа Зайниддин Фахриддинов изланишлари туфайли Ўзбекистонда боғдорчиликнинг янги тармоғи — лимончиликка асос солинади. 1965—1995 йилларда Тошкент вилоятининг ҳозирги Қибрай тумани ҳудудида умумий майдони салкам 70 гектарлик иссиқхона бунёд этилиб, лимонзорлар яратилади. Унинг ҳар гектаридан 30 тоннадан ҳосил олинади. У нафақат республика аҳолиси дастурхонига тортиқ этилади, балки экспорт ҳам қилинади.
Халқ селексионери Зайниддин Фахриддинов томонидан лимоннинг «Ф-2 Юбилейний», «Золотое яблоко», «Тошкент», «Мейр» сингари маҳаллий навлари, шунингдек, «Лаззат» шарбати яратилган. Навлар серҳосиллиги, мевасининг йириклиги, ўзгача мазаси билан ҳозиргача истеъмолчилар орасида алоҳида қадрланади.
Изоҳ (0)