Олий Мажлис Қонунчилик палатасининг Инновацион ривожланиш ва ахборот технологиялари масалалари қўмитасида “Сунъий интеллектни қўллаш орқали юзага келадиган муносабатларни ҳуқуқий тартибга солишнинг долзарб масалалари” мавзусида давра суҳбати ўтказилди. Унда қонунчилик ташаббуси ҳуқуқи асосида ишлаб чиқилган — сунъий интеллектни қўллаш орқали юзага келадиган муносабатларни тартибга солишга қаратилган қонун лойиҳаси муҳокама қилинган.
Учрашувда иштирок этган сунъий интеллект бўйича мутахассис, блогер Ҳикматилла Убайдуллаев қонун лойиҳаси юзасидан ўз муносабатини билдирди. Унинг айтишича, суҳбат тезда визуал контентлар: дипфейклар, сохта видеолар ва сунъий интеллект томонидан яратилган тасвирларга йўналган.
Убайдуллаевнинг маълум қилишича, 2024 йилнинг ўзида сунъий интеллект орқали яратилган 3500 дан ортиқ фейк контент аниқланган. Уларнинг кўпи машҳур шахсларнинг сохта овозлари ва юзлари билан боғлиқ бўлиб, катта қисми аёллар шаънига путур етказувчи ёки шахсий ҳаётни бузувчи тусда бўлган.
“Ҳа, таҳдидлар ҳақиқий. Фақатгина 2024 йилнинг ўзида сунъий интеллектни суиистеъмол қилишнинг 3500 дан ортиқ ҳолати қайд этилган. Сохта овозлар, юзлар, машҳур шахслар, жумладан аёллар билан боғлиқ фейклар. Бироқ бу асосан ташқаридан келади. Ва бу ерда ҳаққоний савол туғилади: биз буни қандай назорат қиламиз? Меtа ёки Telegram билан ўзаро алоқа қандай бўлади?
Лекин, асосий хавфлар расм эмас, балки алгоритмдир. Изоҳсиз ишга қабул қилишни рад этадиган сунъий интеллект. Ахлоқий текширувдан ўтмаган кредит скоринги. Лицензиясиз яратилган тиббий тавсия. Жамоатчилик фикри иллюзиясини яратувчи минглаб сунъий интеллект шарҳлар. Булар сунъий интеллект аллақачон ижтимоий қарорлар тузилишини ўзгартираётган жараёнлардир”, дейди блогер.
Таъкидланишича, бугун ижтимоий тармоқлар “AI Generated” (яъни сунъий интеллект томонидан яратилган) тегларини жорий этмоқда. Мутахассис ушбу йўналишда долзарб ҳисобланган бир қатор саволларни ўртага ташлаган.
“Биз маркировка ҳақида гапиряпмиз, лекин айнан нимани маркировкалаш керак ва бу билан ким шуғулланади? Ижтимоий тармоқлар аллақачон “сунъий интеллект томонидан яратилган” тегларини жорий этган. Агар кимдир Midjourney’дан расм юклаб олиб, уни Telegram’га жойлаган бўлса, буни ким қайд этиши керак? Қандай қилиб? Агар баннер реклама бўлса ва нейротармоқ фақат фонни олиб ташлаган бўлса, бу аллақачон сунъий интеллект контенти ҳисобланадими? Чегара қаерда? Уни ким белгилайди?”, Ҳикматилла Убайдуллаев.
Блогернинг айтишича, бундай саволлар юзасидан амалдаги қонунчиликда жавоб йўқ, бугунги кундаги энг муҳим масала бу сунъий интеллект ёрдамида яратилган контентга муаллифлик ҳуқуқини тартибга солиш ҳисобланади.
“Бугунги кунда ўн минглаб дизайнерлар, иллюстраторлар, фотосуратчилар ва ҳатто журналистлар аллақачон ўз ишларида нейрон тармоқлардан фойдаланмоқдалар. Муаллиф ва алгоритм ўртасидаги чегара қаердан ўтади? Тавсиф бўйича яратилган тасвирга бўлган ҳуқуқлар кимга тегишли? Расмда бировнинг иши элементлари бўлса, ким жавобгар? Сунъий интеллект контентини патентлаш ёки ҳимоя қилиш мумкинми?
Бу саволларга жавоб топмай туриб, “белгилаш” ҳақида гапириш китобнинг муаллифи кимлигини аниқламай туриб, ундаги ёрлиқ ҳақида гапириш билан баробар”, дейди СИ бўйича мутахассис.
Мутахассиснинг айтишича, қонун лойиҳаси билан сунъий интеллектдан нотўғри фойдаланганларга нисбатан мол-мулкни мусодара қилиш ва маъмурий қамоқ таклиф қилинмоқда. Лекин жазолар қайси мезонлар асосида амалга оширилиши белгиланмаган. Агар қонун лойиҳаси қабул қилинадиган бўлса, кўпчилик асоссиз жазога тортилиши мумкин.
“Бундан ташқари, мол-мулкни мусодара қилиш ва 15 суткалик маъмурий қамоқ жазосигача жазолаш бўйича таклифлар билдирилди. Баъзилар ҳатто жиноий жазо қўллашни таклиф қилишди. Бу кўпчиликда тўла қонуний реакцияни келтириб чиқарди: чегаралар қаерда? Мезонлар қандай? Инсон айнан нима учун жазоланади? Дипфейк эълон қилгани учунми? Агар бу ёмон ният эмас, балки ҳазил, филтр, реклама бўлса-чи? Ўсмир, эксперт, блогер, тадбиркор учун жазолар турлича бўладими? Хавфли дипфейк ва кинояли роликни қандай фарқлаш мумкин?
Биз ҳали ҳатто асосий хавф тоифаларини ҳам аниқлаб олганимиз йўқ. Қонун лойиҳасининг матнида ҳам, жамоатчилик муҳокамасида ҳам аниқ тизим йўқ: сунъий интеллект билан қандай ҳаракатлар паст хавфли (масалан, мемлар), қайсилари ўртача хавфли (рекламадаги манипуляциялар) ва қайсилари юқори хавфли (сайловларга аралашиш, расмий баёнотларни сохталаштириш, шантаж) ҳисобланади.
Агар биз ушбу хавфлар шкаласини олдиндан белгилаб олмасак, жавобгарлик даражасини ёзиб қўймасак, ҳуқуқни қўллаш “кимнинг омади келса, ўша” тамойили асосида ишлаши хавфи бор. Бири огоҳлантирилади, иккинчиси ҳибсга олинади. Бири жарима тўлайди, иккинчисига жиноят иши очилади. Бунинг устига зарар етказгани учун эмас, қўл остида бўлгани учун”, дейди Ҳикматилла Убайдуллаев.
Убайдуллаев таклиф этилаётган жазолар юзасидан ҳам бир қатор саволларни ўртага ташлаган.
“Яна бир муҳим, деярли тилга олинмаган савол: нима учун биз жазолашдан бошлаймиз? Нега мантиқ дарҳол мусодара, ҳибсга олиш, жиноий жавобгарликка тортишга олиб келади? Огоҳлантириш, тушунтириш, профилактика тизими қани?
Агар одам TikTok’да сунъий интеллект тасвиридан фойдаланса, бу ниманидир бузаётганини билмаса ҳам у дарҳол жиноятчими? Агар ўқувчи генерация қилса-чи?
Масала фақат юридик эмас, балки ахлоқий ҳамдир. Давлат ишончни хоҳласа, аввал ўргатиши, огоҳлантириши, кейин жазолаши керак. Айниқса, янги соҳада, ҳатто экспертлар ҳам рухсат этилган чегаралар ҳақида ҳали келишиб олмаган”, дея ўртага савол ташлайди блогер.
Изоҳ (0)