Куз ва қиш фаслида шамоллаш, тумов ва бошқа мавсумий касалликлар авж олиб, ўқувчиларнинг дарс қолдириши кўпаяди. Одатда тузалиб дарсга чиқишганда эса қолдирилган дарслар туфайли улар янги мавзуларни тушунишга қийналишади. Афсуски, бундай ўқувчиларга қандай кўмаклашиш, муаммоларига қандай ечим топиш масаласи ўзбек ОАВда ёритилмаган.
Эдутопиа нашри эксперти, Modern Classrooms Project лойиҳаси ҳаммуаллифи Роберт Барнетт ўз тажрибаси мисолида бошдан кечирганларини ажойиб тарзда ҳикоя қилади. Собиқ ўқитувчининг қисқа муддат ичида самара берган методлари ўзбекистонлик педагоглар учун фойдадан холи бўлмайди.
Оъқувчиларнинг 25 фоизидан кўпроғи “мунтазам равишда дарс қолдирувчи”
Эртага ёки яқин кунларда бир нечта дарсларингизда қатнашмаган ўқувчингиз мактабга қайтади. Келинг бу ёш ўқувчини Трой деб атайлик.
Синфга қайтиш Трой учун қийин бўлади. У муҳим дарсларни ўтказиб юборди, шунинг учун у ўзини синфда бегонадек ҳис қилади. Барча фанларда мавзулар бир-бирига боғлиқ бўлганлиги сабабли Трой душанба кунги дарсни қолдирган бўлса, сешанба кунги дарсни тушуниши қийин бўлади. Аслида, агар душанба кунги дарс ўрганишга арзийдиган бўлган бўлса, кейинги кунги мавзуни тушуна олмаслиги табиий.
Тройнинг қайтиши унинг ўқитувчиси учун ҳам ташвишли, чунки у бир вақтнинг ўзида Тройни қолдирилган дарслардан хабардор қилиши ва бошқа ўқувчиларга янги мавзуни тушунтириши керак. Агар ўқитувчи душанба кунги дарсни қайта ўтиш учун вақт сарфласа, дарсда қатнашган ўқувчилар янги мавзуни ўзлаштира олмайди. Бошқа томондан, агар ўқитувчи сешанба кунги дарсни давом эттирса, Трой учун бу дарс самарасиз бўлади.
Тройнинг синфдошлари ҳам, унинг келиши уларнинг ривожланишини секинлаштириши мумкинлигини тушуниб, стрессга тушиши мумкин. Уларнинг вақти қадрли ва улар аллақачон ўрганган мавзуларни қайта ўтишни хоҳламайди.
Шундай қилиб, бу ҳолат ҳеч ким учун фойдали эмас. Аммо бундай вазият тобора кенг тарқалмоқда. Масалан, 2023 йилда Америкадаги ўқувчиларнинг 25 фоизидан кўпроғи “мунтазам равишда дарс қолдирувчи” деб топилган.
Ўқитувчилар синфда бор ўқувчиларга қандай дарс ўтишни ўрганаётган, мактаб раҳбарлари эса давомадни ошириш стратегияларини амалиётга татбиқ этаётганган бир пайтда педагоглар аҳамияти жиҳатидан бошқа масалалардан кам бўлмаган муаммо бўйича етарлича йўл-йўриқ олмайди: доимий равишда дарс қолдирувчи ўқувчилар синфга қайтганда, уларга қандай ёрдам бериш керак?
Маълум бўлишича, бу саволга жавоб топиш ҳар бир ўқувчининг муваффақиятига ёрдам беради.
Эътиборсиз қоладиган муаммо ҳақида
Мен бу муаммога шахсий тажрибамда дуч келганман. Колумбия округи жамоат мактабларида ўқитувчилик қилган биринчи йилимда мен рўйхатда 21 ўқувчи бўлган биринчи дарсни ўтказган эдим — кўпинча дарс тугагунча иштирок этган ўқувчилар сони рўйхатдагидан 10 тага кам бўларди.
Бир нарса тезда аниқ бўлди: ҳар куни фақат бир дарсни доскада тушунтириш ва ўша куни дарсда иштирок этган бошқа ўқувчиларга тақдим этиш методи ишламайди. Янги мавзу ўтилса, эски дарсни ўтказиб юборган ўқувчилар чалғишди, ўтган дарс мавзуси қайтарилса унда қатнашган ўқувчиларнинг ҳафсаласи пир бўларди. Бу бизнинг ҳаммамизни безовта қиладиган ҳолатга айланди.
Мен синаб кўрган анъанавий ечимлар — ўқувчиларга дарсларимда қайд этган маълумотларни қоғозга тушириб бериш, ўқувчиларга ўтказиб юборган дарсларини тўлдириш учун бериладиган топшириқлар ёки материаллар тўплами, ўқувчиларни дарсдан сўнг ўзлаштириш учун олиб қолиш методлари иш бермади. Ўқувчилар қоғоздан ёки қўшимча топшириқлардан мавзуни ўрганишлари жуда қийин (шунинг учун улар мактабга келишади) ва ҳар куни дарсдан кейин қолиш учун менинг вақтим йўқ эди. Бундан ташқари, ўқувчиларимни мактабга келишларини қийинлаштираётган бир қатор омиллар мавжуд эди. Оила ёки иш масъулияти, узоқ йўлга қатнаш, соғлиқ ёки бошқа муаммолар уларни дарсларга қатнашишларини қийинлаштирарди.
Доимий равишда қатнашмайдиган ўқувчиларга ёрдам беришга яхшироқ ёндашув
Менга Трой каби ўқувчиларга ёрдам бериш йўли ўргатилмаганди. Шунинг учун, мен ўзим бир йўл топдим. Аслида, мен бунинг учун учта оддий нарсани қилдим.
1. Мен ўз дарсларимни рақамли форматга ўтказдим. Ҳар куни дарсда бўлган ўқувчиларга жонли равишда контентни тушунтириш ўрнига, мен ушбу мавзуга боғлиқ қисқа видео топдим ёки ўзим тайёрладим. Трой каби ўқувчилар бу видеоларни уйда ёки синфда томоша қилиши ва зарурат бўлса, қайта кўришлари мумкин бўлди. Шундай қилиб, мен синфда ўқувчиларимнинг саволларига жавоб бериш, уларни рағбатлантириш ва ўрганиш давомида ўқувчиларим билан илиқ муносабатлар ўрнатиш учун вақт сарфладим.
2. Мен ўқувчиларга ўз ўрганиш тезлигини белгилаш имконини бердим. Баъзи ўқувчилар тез ўрганди. Мен уларни секинлаштирмадим. Бошқа ўқувчиларнинг ўрганиши учун кўпроқ вақт талаб қилинарди ва мен бунга имконият яратмоқчи эдим. Шунинг учун, мен аниқ режалар белгиладим (Масалан, “жума кунигача учта дарсни тугатиш”) ва ўқувчиларга бу мақсадларга ўзларининг тезлигида эришиш имконини бердим. Шунингдек, мен дарсларни эрта тугатган ўқувчилар учун билимини бойитувчи қўшимча машғулотларни режалаштирдим ва ортда қолаётган ўқувчиларни қўллаб-қувватлаш учун кичик гуруҳларда мини-дарслар ташкил қилдим. Шундай қилиб, ҳар бир ўқувчи ўрганиш учун зарур вақтга эга бўлди ва ҳар бир ўқувчи ҳар куни ўз даражасига мос равишда қийинчиликка дуч келиб, керакли қўллаб-қувватлашни олди.
3. Мен мукаммалликни талаб қилдим. Ниҳоят, менинг мақсадим барча ўқувчиларим материалларимни тушунишга ёрдам бериш эди. Агар Трой 1-дарсни тушунмаган бўлса, унга 2-дарсни ўрганишга ҳаракат қилиши мантиқий эмасди.
Шунинг учун, мен ўқувчиларга ўзлаштиришларини текширишни талаб қилдим. Уларни қисқа, айни вақтда ўқув мақсадларимга мос келадиган ҳолда баҳоладим. Мен улардан кейинги мавзуга ўтишдан олдин ўзларининг тушунганларини намойиш этишни талаб қилдим. Агар ўқувчилар биринчи марта имтиҳонда етарлича ўзлаштира олмаса, кейинги дарсга тўлиқ тайёр бўлиши учун мен улардан мавзуни қайта ўзлаштиришни сўрадим.
Бу ёндашув ҳамма ўрганувчига қўл келади
Ушбу ёндашув Тройга иш берди. Унда дарсда иштирок этиб, қолдирган жойидан давом этиш имкони пайдо бўлди. Агар хоҳласа, синфдан ташқарида ҳам ўзлаштиришни давом эттириши мумкин эди. Энди у ўзини синфда ноқулай ҳис қилмасди.
Бу ёндашув мен учун ҳам самарали бўлди. Трой каби ўқувчилар келганида энди мен стрессни ҳис қилмасдим ва синфда ўқувчиларим билан ўтириб, улар билан яхшироқ танишиш учун вақт сарфлардим. Мен ўзимни анъанавий ўқитувчи эмас, балки шахсий мураббий, қўллаб-қувватловчи ментор сифатида ҳис қилдим ва бу жараён жуда қизиқарли эди!
Ушбу ёндашув синфимдаги қолган ўқувчилар учун ҳам ҳам самарали бўлди. Фақат Трой каби ўқувчилар эмас, балки ҳар бир ўқувчи дарсда унга кўпроқ вақт ажратилганини ҳис қилди. Менинг илғор ўқувчиларим тез ривожланиб кетишди, шу билан бирга кўпроқ вақт ва қўлловга муҳтож бўлган ўқувчилар ҳам етарли ёрдамни олди. Менинг таълим бериш ёндашувим йўлни қисқа қилувчи кўприк каби эди: Тройга ёрдам берган стратегиялар ҳар бир ўқувчига ўз имкониятларига эришишга ёрдам берди.
Энг муҳими, мен “Мodern Classroom instructional model” деб атайдиган бу ёндашув сиз учун ҳам ишлайди. Эртага ёки кейинги куни дунё бўйлаб минглаб ўқитувчилар бу ёндашувни қўллаб, Трой каби ўқувчилар ва уларнинг барча синфдошлари ҳақиқатан ҳам ўргана олишига ишонч ҳосил қилади.
Бу ёндашув ҳар бир ўқувчининг эҳтиёжларини қондиради ва у сизнинг заруриятингизни ҳам қондириши мумкин. Мен Трой учун ва ўзингиз учун сизни менинг учта оддий қадамимни синаб кўришга чақираман.
Изоҳ (0)