Kuz va qish faslida shamollash, tumov va boshqa mavsumiy kasalliklar avj olib, o‘quvchilarning dars qoldirishi ko‘payadi. Odatda tuzalib darsga chiqishganda esa qoldirilgan darslar tufayli ular yangi mavzularni tushunishga qiynalishadi. Afsuski, bunday o‘quvchilarga qanday ko‘maklashish, muammolariga qanday yechim topish masalasi o‘zbek OAVda yoritilmagan.
Edutopia nashri eksperti, Modern Classrooms Project loyihasi hammuallifi Robert Barnett o‘z tajribasi misolida boshdan kechirganlarini ajoyib tarzda hikoya qiladi. Sobiq o‘qituvchining qisqa muddat ichida samara bergan metodlari o‘zbekistonlik pedagoglar uchun foydadan xoli bo‘lmaydi.
O‘quvchilarning 25 foizidan ko‘prog‘i “muntazam ravishda dars qoldiruvchi”
Ertaga yoki yaqin kunlarda bir nechta darslaringizda qatnashmagan o‘quvchingiz maktabga qaytadi. Keling bu yosh o‘quvchini Troy deb ataylik.
Sinfga qaytish Troy uchun qiyin bo‘ladi. U muhim darslarni o‘tkazib yubordi, shuning uchun u o‘zini sinfda begonadek his qiladi. Barcha fanlarda mavzular bir-biriga bog‘liq bo‘lganligi sababli Troy dushanba kungi darsni qoldirgan bo‘lsa, seshanba kungi darsni tushunishi qiyin bo‘ladi. Aslida, agar dushanba kungi dars o‘rganishga arziydigan bo‘lgan bo‘lsa, keyingi kungi mavzuni tushuna olmasligi tabiiy.
Troyning qaytishi uning o‘qituvchisi uchun ham tashvishli, chunki u bir vaqtning o‘zida Troyni qoldirilgan darslardan xabardor qilishi va boshqa o‘quvchilarga yangi mavzuni tushuntirishi kerak. Agar o‘qituvchi dushanba kungi darsni qayta o‘tish uchun vaqt sarflasa, darsda qatnashgan o‘quvchilar yangi mavzuni o‘zlashtira olmaydi. Boshqa tomondan, agar o‘qituvchi seshanba kungi darsni davom ettirsa, Troy uchun bu dars samarasiz bo‘ladi.
Troyning sinfdoshlari ham, uning kelishi ularning rivojlanishini sekinlashtirishi mumkinligini tushunib, stressga tushishi mumkin. Ularning vaqti qadrli va ular allaqachon o‘rgangan mavzularni qayta o‘tishni xohlamaydi.
Shunday qilib, bu holat hech kim uchun foydali emas. Ammo bunday vaziyat tobora keng tarqalmoqda. Masalan, 2023-yilda Amerikadagi o‘quvchilarning 25 foizidan ko‘prog‘i “muntazam ravishda dars qoldiruvchi” deb topilgan.
O‘qituvchilar sinfda bor o‘quvchilarga qanday dars o‘tishni o‘rganayotgan, maktab rahbarlari esa davomadni oshirish strategiyalarini amaliyotga tatbiq etayotgangan bir paytda pedagoglar ahamiyati jihatidan boshqa masalalardan kam bo‘lmagan muammo bo‘yicha yetarlicha yo‘l-yo‘riq olmaydi: doimiy ravishda dars qoldiruvchi o‘quvchilar sinfga qaytganda, ularga qanday yordam berish kerak?
Ma’lum bo‘lishicha, bu savolga javob topish har bir o‘quvchining muvaffaqiyatiga yordam beradi.
E’tiborsiz qoladigan muammo haqida
Men bu muammoga shaxsiy tajribamda duch kelganman. Kolumbiya okrugi jamoat maktablarida o‘qituvchilik qilgan birinchi yilimda men ro‘yxatda 21 o‘quvchi bo‘lgan birinchi darsni o‘tkazgan edim — ko‘pincha dars tugaguncha ishtirok etgan o‘quvchilar soni ro‘yxatdagidan 10 taga kam bo‘lardi.
Bir narsa tezda aniq bo‘ldi: har kuni faqat bir darsni doskada tushuntirish va o‘sha kuni darsda ishtirok etgan boshqa o‘quvchilarga taqdim etish metodi ishlamaydi. Yangi mavzu o‘tilsa, eski darsni o‘tkazib yuborgan o‘quvchilar chalg‘ishdi, o‘tgan dars mavzusi qaytarilsa unda qatnashgan o‘quvchilarning hafsalasi pir bo‘lardi. Bu bizning hammamizni bezovta qiladigan holatga aylandi.
Men sinab ko‘rgan an’anaviy yechimlar — o‘quvchilarga darslarimda qayd etgan ma’lumotlarni qog’ozga tushirib berish, o‘quvchilarga o‘tkazib yuborgan darslarini to‘ldirish uchun beriladigan topshiriqlar yoki materiallar to‘plami, o‘quvchilarni darsdan so‘ng o‘zlashtirish uchun olib qolish metodlari ish bermadi. O‘quvchilar qog‘ozdan yoki qo‘shimcha topshiriqlardan mavzuni o‘rganishlari juda qiyin (shuning uchun ular maktabga kelishadi) va har kuni darsdan keyin qolish uchun mening vaqtim yo‘q edi. Bundan tashqari, o‘quvchilarimni maktabga kelishlarini qiyinlashtirayotgan bir qator omillar mavjud edi. Oila yoki ish mas’uliyati, uzoq yo‘lga qatnash, sog‘liq yoki boshqa muammolar ularni darslarga qatnashishlarini qiyinlashtirardi.
Doimiy ravishda qatnashmaydigan o‘quvchilarga yordam berishga yaxshiroq yondashuv
Menga Troy kabi o‘quvchilarga yordam berish yo‘li o‘rgatilmagandi. Shuning uchun, men o‘zim bir yo‘l topdim. Aslida, men buning uchun uchta oddiy narsani qildim.
1. Men o‘z darslarimni raqamli formatga o‘tkazdim. Har kuni darsda bo‘lgan o‘quvchilarga jonli ravishda kontentni tushuntirish o‘rniga, men ushbu mavzuga bog‘liq qisqa video topdim yoki o‘zim tayyorladim. Troy kabi o‘quvchilar bu videolarni uyda yoki sinfda tomosha qilishi va zarurat bo‘lsa, qayta ko‘rishlari mumkin bo‘ldi. Shunday qilib, men sinfda o‘quvchilarimning savollariga javob berish, ularni rag‘batlantirish va o‘rganish davomida o‘quvchilarim bilan iliq munosabatlar o‘rnatish uchun vaqt sarfladim.
2. Men o‘quvchilarga o‘z o‘rganish tezligini belgilash imkonini berdim. Ba’zi o‘quvchilar tez o‘rgandi. Men ularni sekinlashtirmadim. Boshqa o‘quvchilarning o‘rganishi uchun ko‘proq vaqt talab qilinardi va men bunga imkoniyat yaratmoqchi edim. Shuning uchun, men aniq rejalar belgiladim (Masalan, “juma kunigacha uchta darsni tugatish”) va o‘quvchilarga bu maqsadlarga o‘zlarining tezligida erishish imkonini berdim. Shuningdek, men darslarni erta tugatgan o‘quvchilar uchun bilimini boyituvchi qo‘shimcha mashg‘ulotlarni rejalashtirdim va ortda qolayotgan o‘quvchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun kichik guruhlarda mini-darslar tashkil qildim. Shunday qilib, har bir o‘quvchi o‘rganish uchun zarur vaqtga ega bo‘ldi va har bir o‘quvchi har kuni o‘z darajasiga mos ravishda qiyinchilikka duch kelib, kerakli qo‘llab-quvvatlashni oldi.
3. Men mukammallikni talab qildim. Nihoyat, mening maqsadim barcha o‘quvchilarim materiallarimni tushunishga yordam berish edi. Agar Troy 1-darsni tushunmagan bo‘lsa, unga 2-darsni o‘rganishga harakat qilishi mantiqiy emasdi.
Shuning uchun, men o‘quvchilarga o‘zlashtirishlarini tekshirishni talab qildim. Ularni qisqa, ayni vaqtda o‘quv maqsadlarimga mos keladigan holda baholadim. Men ulardan keyingi mavzuga o‘tishdan oldin o‘zlarining tushunganlarini namoyish etishni talab qildim. Agar o‘quvchilar birinchi marta imtihonda yetarlicha o‘zlashtira olmasa, keyingi darsga to‘liq tayyor bo‘lishi uchun men ulardan mavzuni qayta o‘zlashtirishni so‘radim.
Bu yondashuv hamma o‘rganuvchiga qo‘l keladi
Ushbu yondashuv Troyga ish berdi. Unda darsda ishtirok etib, qoldirgan joyidan davom etish imkoni paydo bo‘ldi. Agar xohlasa, sinfdan tashqarida ham o‘zlashtirishni davom ettirishi mumkin edi. Endi u o‘zini sinfda noqulay his qilmasdi.
Bu yondashuv men uchun ham samarali bo‘ldi. Troy kabi o‘quvchilar kelganida endi men stressni his qilmasdim va sinfda o‘quvchilarim bilan o‘tirib, ular bilan yaxshiroq tanishish uchun vaqt sarflardim. Men o‘zimni an‘anaviy o‘qituvchi emas, balki shaxsiy murabbiy, qo‘llab-quvvatlovchi mentor sifatida his qildim va bu jarayon juda qiziqarli edi!
Ushbu yondashuv sinfimdagi qolgan o‘quvchilar uchun ham ham samarali bo‘ldi. Faqat Troy kabi o‘quvchilar emas, balki har bir o‘quvchi darsda unga ko‘proq vaqt ajratilganini his qildi. Mening ilg‘or o‘quvchilarim tez rivojlanib ketishdi, shu bilan birga ko‘proq vaqt va qo‘llovga muhtoj bo‘lgan o‘quvchilar ham yetarli yordamni oldi. Mening ta'lim berish yondashuvim yo‘lni qisqa qiluvchi ko‘prik kabi edi: Troyga yordam bergan strategiyalar har bir o‘quvchiga o‘z imkoniyatlariga erishishga yordam berdi.
Eng muhimi, men “Modern Classroom instructional model” deb ataydigan bu yondashuv siz uchun ham ishlaydi. Ertaga yoki keyingi kuni dunyo bo‘ylab minglab o‘qituvchilar bu yondashuvni qo‘llab, Troy kabi o‘quvchilar va ularning barcha sinfdoshlari haqiqatan ham o‘rgana olishiga ishonch hosil qiladi.
Bu yondashuv har bir o‘quvchining ehtiyojlarini qondiradi va u sizning zaruriyatingizni ham qondirishi mumkin. Men Troy uchun va o‘zingiz uchun sizni mening uchta oddiy qadamimni sinab ko‘rishga chaqiraman.
Izoh (0)