Колумбиялик ёзувчи ва адабиёт бўйича Нобель мукофоти лауреати Габриэль Гарсиа Маркес 1967 йилда ёзилган “Ёлғизликнинг юз йили” романи сабаб бутун дунёда машҳурликка эришди. Романнинг адабиётга таъсири шу қадар улканки, New York Times газетаси уни “инсоният ‘Ибтидo’ китобидан кейин ўқиши керак бўлган иккинчи асар” деб атаган.
Габриэль Гарсиа Маркес 1928 йилда Колумбия шимолидаги Аракатака шаҳарчасида дунёга келади ва она томонидан бобо-бувисини тарбиясини олади. Кейинроқ у “Ҳаёт ҳақида сўзлаб бериш учун яшаш” мемуарида ўз болалиги ҳақида ҳикоя қилади.
Маркеснинг бобоси истеъфодаги полковник ва иккита фуқаролик уруши фахрийси бўлиб, ёш набирасида сиёсатга бўлган қизиқишни уйғотади, жонажон уйида тинглаган ҳикоялари эса унинг келажакдаги ижодига улкан таъсир кўрсатади.
Оилавий фолклор
Бўлажак ёзувчи бувисидан халқ афсоналари, иримлар ва у болалигини ўтказган ерларнинг тиллари ҳақида ўрганади. Аёл вафот этиб кетган аждодлари ва арвоҳлар ҳақида кўп сўзлаб берарди, натижада Маркес ёдида қолган маълумотлардан барча даврларнинг энг яхши романини ёзишда фойдаланади.
Америкалик ёзувчи Уилям Фолкнер ижоди таъсирида улғайган Маркес ўзининг биринчи романини 23 ёшида ёзади ва шундан буён танқидчиларнинг томонидан юқори баҳоланиб келади. Аввалига Колумбия миллий университетини тамомлаган Маркес адвокатлик карьерасини бошлайди, аммо тез орада журналистика ва адабиёт учун ишдан кетади. Узоқ йиллар давомида у Европа, Куба ва Мексикада мухбир сифатида фаолият юритади.
.jpg)
1965 йилда, Габриэль Гарсиа Маркес машинасида Акапукога кетаётганида “сеҳрли реализм” йўналишига асос солиб берган “Ёлғизликнинг юз йили” романининг биринчи бўлими ҳақида ғоя пайдо бўлади. У машинани ортга буриб, уйига қайтади ва хонасига қулфланиб олиб, оилага ғамхўрлик қилиш масъулиятини рафиқасига юклаган ҳолда қоғозлар ва кунига уч қути тамаки билан ёлғиз қолади.
Орадан 18 ой ўтиб “узлатдан” чиққанида оиланинг 12 минг доллар миқдорида қарзлари тўпланиб қолганидан хабар топади. Бахтига Маркеснинг қўлида Лотин Америкаси насрининг дурдонасига айланадиган 1300 варақли асар бор эди.
Ниҳоят китоб ёзиб бўлинди. Аммо уни ноширга юбориш учун 160 песо етмасди. Уйда 80 песо қолганди, холос. Мерседес қориштиргич ва фенни сотувга қўйди. “Роман яхши ёзилган бўлсин ишқилиб”, — дерди у.
1967 йилда “адабий зилзила”га сабаб бўлган мазкур асар Габриэль Гарсиа Маркесни тирик афсонага айлантирди. У барчаси учун хотинининг олдида қарздор эканлигини англар эди. Романнинг испан тилидаги биринчи нашри бир ҳафта ичида сотилиб кетади, кейинги 30 йил давомида эса китоб 30 миллион нусхада сотилади ва 30 дан ортиқ тилга таржима қилинади.
Нобель мукофотининг қўлга киритилиши
Габриэль Гарсиа Маркес асардаги ўзига хос атмосфера ҳамда чексиз таассуротни ўқувчига етказиб беришда фойдаланган бой тили сабаб жаҳон миқёсида машҳурликка эришди. Айримлар унинг ишларида атайлаб муболаға ва ғайритабиий, мистик ёндашувни кўради, бу орқали Маркес ўз мамлакатидаги тартибсизликларни тўхтатишга ҳаракат қилган дейишади.
Диний қарашлар ва ғайритабиийликка ишонч билан аралашган сиёсий журналистика Гарсиа Маркеснинг бетакрор адабий услубида уйғунлашди. “Ўз лабиринтидаги генерал” ва “Бузрукнинг кузи” романлари Колумбияда юз берган фуқаролик урушидаги зўравонликлар гувоҳига айланган муаллифнинг сиёсий қарашларини ифодалайди.
1955 йилда Колумбиянинг El Espestador газетасига омон қолган ҳарбий денгизчи айтиб берган ҳикояларга асосланган очерклар ёзгани ва Колумбия ҳукуматини ноқулай вазиятга солиб қўйганидан кейин Маркес Европага кетишга мажбур бўлди.
Ҳаётини хавф остига қўйиб чегарадан ноқонуний равишда ўтган ва диктатор Пиночет ҳақида фильм суратга олган режиссёр ҳақидаги “Мигел Латтинанинг Чилидаги хавфли саргузашти” романи чоп этилгач, Пиночетнинг шахсан ўзи китобнинг биринчи тиражини йўқ қилишни буюради.
1982 йилда Габриэль Гарсиа Маркес “фантазия ва реаллик аралашиб кетиб, бутун қитъанинг ҳаёти ва можароларини ифода этган роман ҳамда ҳикоялари учун” адабиёт йўналиши бўйича Нобель мукофотини қўлга киритади.
Севги тарихи
Мукофотни қўлга киритганидан бир неча йил ўтиб, “Вабо давридаги муҳаббат” романини ёзган Маркес “адабиёт устаси” номига ҳақиқатда сазовор эканини исботлаб беради. Рафиқаси Мерседес Барчага бағишланган китобида Маркес бош қаҳрамонлар учрашиб қолганидан 50 йил ўтиб, севги тарихини куйлайди.
.jpg)
Ёзувчи бўлажак рафиқасининг қўлини 13 ёшида сўраган. Мерседесга эса қарор қабул қилиш учун роман қаҳрамони Fermiне Даза каби узоқ вақт талаб этилмайди — улар 1958 йилда турмуш қуришади.
Маркес Мерседесни мактаб йилларидаёқ тушида кўрганини вақти-вақти билан таъкидларди. У бу тушидан руҳланиб, саёҳатни ниҳоятда орзу қилар ва капалакка айланиб, уйидан кетиб қолган қиз ҳақида ҳикоя ёзади. Мерседеснинг дугонаси Маргарита Чека эса жажжи Барча деворга тирмашиб чиққани ва чанг-тўзонли кўчага қараб, ғамгин тарзда шундай деганини айтади: “О, мен дунё бўйлаб саёҳат қилишни, улкан шаҳарларда яшаш, меҳмонхонадан-меҳмонхонага ўтишни нақадар хоҳлайман!”
Мерседес умри мобайнида берган бор-йўғи икки интервьюсида Маркес унинг болаликдаги орзусини рўёбга чиқаргани, яъни кўплаб маротаба саёҳатларга олиб борганини таъкидлаб ўтган эди.
Умрининг сўнгги йиллари
1989 йилда Маркесга ўпка саратони ташхиси қўйилади. Жарроҳлик амалиётидан кейин касаллик чекинади, аммо бунинг ўрнига бошқа касалликлар келади. Маркес яна иккита мураккаб операцияни бошидан ўтказади ва ёзишдан тўхтамаган ҳолда ҳаёт учун қаҳрамонларча курашни давом этади.
2002 йилда чоп этилган “Ҳаёт ҳақида сўзлаб бериш учун яшаш” мемуарининг биринчи томида ёзувчи умрининг дастлабки 30 йили ҳақида ёзади, 2004 йилда чоп этилган “Ғамгин фоҳишаларим хотиралари” романини ёзиш учун эса Маркес 10 йил умрини сарфлайди.
Ўша йили Голливуд билан ҳамкорлик қилишдан бош тортиб келган Маркес “Вабо давридаги муҳаббат” китоби асосида фильм ишлашга бўлган ҳуқуқини сотади. 2007 йилда, Маркеснинг юбилейи вақтида Майк Нюелл томонидан тасвирга олинган фильм прокатга чиқади.
Умрининг охирги йилларини ёзувчи Мексикада ўтказиб, оммага камдан-кам кўриниш берди. Маркес ёзувчиликни йиғиштириб қўйди. 2012 йилда колумбиялик ёзувчининг укаси кексалик деменциясидан азият чекаётганини эълон қилди. Хайме Гарсиа Маркеснинг айтишича, Нобель мукофоти лауреати “оддий саволлар” бериш учун тез-тез қўнғироқ қилишга тушган.
Габриэль Гарсиа Маркес 2014 йилнинг 17 апрелида 88 ёшида Мехикода вафот этди. Ёзувчи бу шаҳарда 30 йиллик умрини яшади. Ёзувчининг дафн маросими Мексика ҳукумати томонидан ташкиллаштирилди.
Изоҳ (0)