Фуқароларга ёшга доир пенсия тайинлашда бир қатор ҳисоб–китоблар амалга оширилади. Бу ҳақда Пенсия жамғармаси бўлим бошлиғи Нозимжон Жўраев маълумот берди.
Иш стажи ва иш ҳақи қандай ҳисобланади?
Пенсия миқдори иш стажи ва иш ҳақига боғлиқ. Қонунчиликка кўра, пенсия тайинлашда иш ҳақини ҳисоблаш учун фуқаро меҳнат фаолиятини тўхтатган давригача бўлган охирги 10 йилликдан 5 йиллик ойлик–маоши олинади. Масалан, фуқаро 2018 йилда меҳнат фаолиятини тугатди. Бунда охирги 10 йиллик — 2008 йилдан 2018 йилгача бўлган даврдир. Шу даврда қанча ойлик–маош олган бўлса, ўша иш ҳақлари дастурга киритилади. Кейин 10 йиллик даврдан энг юқори иш ҳақи тўланган кетма–кет 5 йили танлаб олинади. Бу албатта, фуқаронинг хоҳиши билан амалга оширилади. Яъни фуқаро буни ўзи белгилайди.
Мисол учун, “мен 2008 йилдан 2012 йилгача”, ёки “2012 йилдан 2018 йилгача даврда юқори ойлик олганман, шу даврларни ҳисобланг”, деб айтиши мумкин. Ҳар бир йилимиз 12 ойдан бўлганда 5 йил 60 календарь ой ҳисобланади. Бу вақтдаги фуқаро олган ойлик иш ҳақи қўшиб чиқилади ва 60 ойга бўлинади. Натижада фуқарони ўртача бир ойлик иш ҳақи аниқланади. Аниқланган ўртача иш ҳақининг 55 фоизи фуқарога пенсияни ҳисоблашнинг базавий миқдори деб белгиланади.
Айтайлик, фуқаронинг иш ҳақи икки миллион сўм бўлса, шундан 55 фоизи (1 миллион 100 минг сўм) олинади. Кейин ҳисоб–китобларда фуқаронинг ортиқча иш стажлари ҳам ҳисобланади. Талаб этилганидан неча йил ортиқча иш стажи бўлса, шунча фоиз базавий миқдорга қўшилади ва оширилади. Бу ҳар бир йил учун бир фоиздан дегани.
Агар иш стажи 30 йил бўлса, ортиқча иш стажи 5 йил бўлади. Бунда базавий миқдор 5 фоизга оширилади. Шу билан бирга, фуқаронинг имтиёзли тоифалари, устама ҳақлари ҳам инобатга олинади. Масалан, унвонларига қараб устама белгиланади.
Иш стажи кам бўлсачи?
Эркаклар 60 ёшга кирганда, камида 25 йил иш стажи бўлганда ёшга доир пенсия тайинланиши белгиланган. Лекин 25 йилдан кам бўлсачи? Масалан, иш стажлари 18 йил. Бунда ўша бор стажларига мутаносиб равишда пенсия тайинлаш кўзда тутилган.
Пенсия тайинланиши учун фуқаронинг ижтимоий суғурталанган ҳолда бажарган иш стажлари камида 7 йил бўлиши керак. Агар ундан кам бўлса, пенсия тайинлаш рад этилади. Чунки фуқаро қонунда белгиланган талаб бажарилмагани сабаб ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эга бўлмайди. Бундай ҳолларда ёшга доир нафақа тайинланади. Иш стажи етарли бўмаганда экаклар 65 ёшга тўлса, аёллар 60 ёшдан ёшга доир нафақа олиши мумкин.
Аввалроқ “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонунда давлат пенсияларининг 3 та тури борлиги белгилангани, улар ёшга доир, ногиронлик ва боқувчисини йўқотганлик пенсиялари экани маълум қилинганди. Қонунга кўра, ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эркакларга 60 ёшдан иш стажи камида 25 йил бўлганда, аёлларга 55 ёшдан иш стажи 20 йил бўлган тақдирда эга бўлади.
Изоҳ (0)