Жорий йил 1 август куни Сенат хориждан қайтганларни ОИВ инфекцияси текширувидан мажбурий ўтказишга оид қонунни маъқуллади.
Қонунга мувофиқ, узлуксиз 90 кундан ортиқ хорижда бўлиб, Ўзбекистонга қайтган 18–60 ёшлар оралиғидаги фуқаролар ва чет элликлар уч кун ичида тиббий кўрикдан ўтиши шарт. Жамоатчилик фаоллари мазкур қонуннинг қабул қилиниши Конституцияга зидлигини айтмоқда. “Дарё” масала юзасидан билдирилган айрим фикрларни жамлади.
“Одам IMEI қонуни”
Иқтисодчи Отабек Бакиров қонун моҳиятини худди UzIMEI тизимига қиёслади. Мутахассиснинг ёзишича, Ўзбекистон хорижда бўлган фуқароларини мажбурий ОИВ тестдан ўтказадиган биринчи мамлакатга айланади.
“Инсон ҳуқуқлари ва Ўзбекистон қабул қилган конвенциялар масаласини қўя турайлик, бутун моҳияти бўйича худди UzIMEI сингари ишлайдиган Одам IMEI мажбурияти бюджетга юзлаб миллиард қўшимча харажатларни юклайди (бюджет тўлиб-тошишни бошлади-ку). Миллионлаб ўзбекистонликларни овораи сарсон қилиш эвазига қайсидир чўнтак тайёр буюртмаларга эга бўлади (постпандемия пайтидаги Махсус комиссиядан соққа-ёрлиқ олган аэропортдаги қиммат ва мажбурий тестлар эсингиздадир?). Энди қизиқ, Одам IMEI’дан ўтмаганларнинг ID картасини ўчириб қўйишадими (UzIMEI товонини тўламаганларнинг телефонини ўчириб қўйишгани сингари)? Ёки баҳордан қишгача хорижда ишлаб ё ўқиб, янги йилга ё ҳайитга уч кунга келган ватандошларни қайтиб Ўзбекистондан чиқармай қўйишадими? Янги тақиқ ижроси учун яна қанақа тақиқлар ўйлаб топиларкин? Ундан кўра, ўша қайсидир чўнтак ишлаб топмоқчи бўлаётган фалон юз миллиардни бошимиздан айлантириб садақа бериш арзон тушмайдими”, дея фикр билдирган иқтисодчи.
“Бу фуқаролар ва давлат ўртасидаги ишончга путур етказади”
Журналист Шуҳрат Латипов ҳам қонун тўғрисидаги эътирозли фикрларини билдирди. Унинг ёзишича, БМТнинг ОИТСга қарши курашиш бўйича махсус ташкилоти (UNAIDS), Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти ва Халқаро меҳнат ташкилоти мажбурий ОИВ тестини ўтказишга мутлақо қарши. Аксинча, бу ташкилотлар ОИВга қарши ҳар қандай тест ихтиёрий асосда, фақат розилик ва махфийлик кафолати билан ўтказилиши кераклигини айтади. Шу сабаб ҳам мажбурий текширув амалиёти дунёнинг ҳеч бир жойида йўқ. Қолаверса, Ўзбекистонда бундай тартиб жорий этилиши Конституцияга зид бўлиб, шахсий дахлсизлик ҳуқуқи бузилишига олиб келади.
“Депутатлар ва сенаторлар ўз чиқишларида мигрантларга нисбатан салбий фикр шакллантирмоқда. Улар орасида касалланиш ҳолатлари кўпайганини таъкидламоқда, гарчи улар келтираётган маълумотлар шубҳа уйғоца ҳам. Синовдан ўтказишга мажбурлаш одамларнинг уйга қайтишдан қўрқишига олиб келади. ОИВ инфекцияси атрофида салбий қарашлар кучаяди. Хорижий фуқаролар ва инвесторлар Ўзбекистонга ишлаш учун келишни хоҳламайдилар. Сайёҳлар бизнинг мамлакатдан қочишади. Агар одамлар тестдан ўтишни рад этса ёки уч кун ўтишга улгурмаса, нима бўлади? Тушунарсиз. Агар жарима ёки бошқа жазо жорий қилинса, бу коррупция ва айланма схемалар учун майдон бўлади. IMEI каби ОИВ сертификатларининг қора бозори пайдо бўлиши аниқ. Доимий маълумотлар сизиб чиқиши фонида шахсий маълумотлар хавфсизлиги ва махфийлиги бўйича яна бир масала. Қонун ҳозирда кўриб чиқиш учун президентга юборилган. Мен ҳужжатни рад этиш керак деб ҳисоблайман. Бу шунчаки нотўғри эмас, балки фуқаролар ва давлат ўртасидаги ишончга путур етказади”, дея пост қолдирган журналист.
“Мен бундай тестни топширмоқчи эмасман”
АҚШнинг Гарвард университети профессори, иқтисодчи Ботир Қобилов муҳокамага қўшилиб, ўз танқидий фикрини билдирди.
“Мен бундай тестни топширмоқчи эмасман. Сабаби балки ишонмасман, бундай тест топшираман деб бир нарсаларни юқтириб қўйишга, ким билсин. Оқибати қандай бўлади? Аэропортдан мамлакатга киргизишмайдими? Яхшиси, бундай тестлардан йиғиладиган ўлпон пулини дарҳол тўлаш имкони яратилса ҳеч қандай тест, IMEI қилмасдан аэропортдан чиқиб кетилса ҳеч бўлмаса вақтимиз, асабларимиз тежалган бўлар эди. Ва бунинг тўловини электрон шаклда тўлаб туриш имкони яратилсин. Paynet’ми, Click’ми орқали. Йилига бу IMEI’га, бу ОИВ тестга деб пул ўтқазиб турамиз. Шунда ҳеч ким овора ҳам бўлмасди, ҳаммани вақти тежаларди-да ва унумлироқ ишлар билан банд бўлар эдик. Масалан, яқинда ёзганимдек, АҚШда давлат қарзини камайтиришга ёрдам сифатида одамлар энди PayPal ва Venmo орқали ҳукуматга тўғридан-тўғри пул ташлаб беришлари мумкин экан.
Шунга ўхшашроқ нарсани Ўзбекистонда ҳам қилса бўлади. Масалан, ўзимнинг пулимга ўзим сотиб олган телефондан ўзимнинг шахсий ҳаётим учун фойдаланиш учун қандайдир IMEI, унинг кетидан қоғоз, навбатларда туриш ва у ҳақида ўйлаб юриш менга қимматга тушади. Яна қўшимча тестлар бор экан энди.
Шунинг учун ўз вақтимни ва асабимни тежаш учун қўшимча ътарифъ бўлса-да, масалан х2 ўлпон тўлаб шу муаммодан бир йил соқит қилиндингиз деган хабар келса. Шунда юқоридаги нарсалар ҳақида ўйлашга кетадиган вақтимни тежаб унинг эвазига қайсидир университетда лексия ўқиб келганим фойдалироқ”, деб ёзган мутахассис ўз Telegram каналида.
“Ҳатто сунъий идрок ҳам бу қонун Конституциясига зидлигини айтяпти”
Журналист Муҳрим Аъзамхўжаев ҳам қонун ҳақидаги ўз мулоҳазаларини билдирди.
“Ўзи Қонунчилик палатаси кўриб чиқмаслиги керак эди бу қонунни. Майли, Қонунчилик палатаси ўзи кўриб чиқмаслиги керак бўлган кўп қонунларни кўраверади вақт кетказиб. Шунинг учун, бу қонунни Сенат қайтариши мантиқан тўғри бўларди — ҳар ҳолда кўпни кўрган оқсоқоллар кенгаши-ку у. У ерда ҳам ChatGPT’чалик билимга эга одам топилмагани ачинарли. Ҳатто шу сунъий идрок ҳам айтяпти экан — бу қонун энг биринчи навбатда Ўзбекистон Конституциясига зид, деб”, дея фикр билдирди журналист.
Тадбиркор Бектош Ҳотамов бир ойдан бери хориждалигини билдириб, қонунга нега айнан 90 кун қоидаси танлангани бўйича савол қўйди. Шунингдек, у четдан келганлар уйига ҳамшира ва инспектор бориб, оиласига тушунтириш ўтказиши, фуқарони эса уч кун ичида ОИВ тестидан ўтишини айтиши мантиқсизлик эканига урғу берган.
“Тиббий таҳлиллар аэропортда эмас, балки фуқаро уйига келгач, унинг уйига тиббиёт ходими келиб тушунтириш ишлари ўтказади. Кейин уч кун ичида ўтарсиз деб кетади. Ҳалиги фуқаро уч кун ичида рафиқаси ёки бошқа бири билан ётиб қўймаслиги бўйича қандайдир кафолат борми? Буни кимдир назорат қилиб турадими? Масалан Миллий гвардия ходимлари? Хўш, ҳалиги 90 кун бўлган фуқарода ОИТС аниқланди, нима бўлади? Уни мамлакатдан чиқариб, ҳайдаб юборасизларми? Барибир рўйхатга олиб қўйиб юборасизлар-ку, кейин нима бўлади? Ўзи шу тажриба дунёдаги бошқа бирор бир давлатда борми? Масалан, ОИТС энг кенг тарқалган, аҳолисининг 18,9 фоизи ОИТС билан касалланган Жанубий Африка республикасида ҳам шунақа тартиб йўқ, ўзи бунга зарурат қаердан келди”, деб ёзган тадбиркор.
Бектош Ҳотамов сенаторнинг ОИВга чалинганлар бўйича статистикаси юзасидан ҳам савол қўйган. Яъни Сенат вакили Гулнора Маруфова 2024 йилда текширилганларнинг 3 903 нафарида ОИВ/ОИТС касаллиги аниқланган бўлиб, улардан 1 512 нафарини (39 фоизи) чет элда бўлиб қайтган Ўзбекистон фуқаролари ташкил қилганини айтган.
“Энди шу инсонлар айнан чет элда буни юқтириб келгани тўғрисида бирор далил исбот борми? Узоқ муддат дегани 90 кунми? Ўзи 90 кун қаердан чиқди? Сенатор Гулнора Маруфованинг таъкидлашича, ОИВ юқиш йўллари бўйича мавжуд маълумотлар таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, бугунги кунда парентерал йўл орқали (қон орқали) юқиш ҳолатлари камайиб, жинсий йўл билан юқиш ҳолатлари эса ортиб бормоқда. Хусусан, ушбу касалликнинг 64,7 фоизи жинсий алоқа орқали юққани аниқланган. Ҳозиргача лаборатория тестлар (анализлар) ОИВ қаердан юққанини айтмайди. Ҳатто энг қиммат, энг замонавий ускуналар ҳам аниқ вируснинг келиб чиқиш сабабини кўрсатиб бера олмайди, у жинсий йўл билан юқдими ёки бошқа қон йўли билан лаборатор таҳлил аниқлаб беролмайди. Улар шунчаки вирус бор-йўқлигини ва қанчалик фаоллигини аниқлайди холос. Қайси йўл билан юққанини аниқлашнинг ягона йўли тахмин қилиш ҳисобланади. Қандай қилиб 64,7 фоизида жинсий йўл билан юққанлигини аниқлашгани аср саволи бўлиб қолса керак ёки буларга нимани гапирсак ҳам еб кетаверади деб ўйлашади шекилли”, деб ёзади ижтимоий тармоқ фаоли.
Шу билан бирга, ижтимоий тармоқлар орқали бошқа фаоллар ҳам қонун юзасидан ўз танқидий мулоҳазаларини билдирмоқда.
Маълумот учун, жонли эфирга узатилган Сенат мажлисида сенаторлар мазкур қонунни деярли муҳокама қилмади. Сенатор қонунга асосан хориждан қайтган Ўзбекистон фуқаролари ва мамлакатда доимий яшайдиган фуқаролиги бўлмаган шахслар ОИВ инфекциясига давлат бюджети маблағлари ҳисобидан текширилиши айтди. Ишлаш учун республикага келган чет элликлар ёки фуқаролиги бўлмаганлар, мамлакатда доимий яшайдиган хорижликлар эса ўз маблағлари, иш берувчининг ёки қонунчиликда тақиқланмаган бошқа маблағлар ҳисобидан кўрикдан ўтказилади. Шу билан бирга, фуқаро уч кун ичида тиббий текширувдан ўтиши шартлиги тўғрисида огоҳлантирилади. Агар текширувга уч кун ичида борилмаса, фуқарога қандай чора кўрилиши ҳақида ҳам лом-мим дейилмаган.
Изоҳ (0)