Ўтмишда кўплаб улуғ саркардалар ўтгани ҳеч кимга сир эмас. Лекин уларнинг оз қисмигина тарих зарварақларида ўз исмини ўчмас қилиб ёзиб кета олди. Бугун исталган одамга машҳур саркардаларни санаб бериш илтимоси билан юзланилса, Александр Македонский, Чингизхон каби жанговар ҳарбий услуб ярата олган жаҳонгирлар қаторида император Наполеон Бонапарт ҳам эслаб ўтилиши шубҳасиз. “Дарё” “100 буюк инсон” лойиҳаси доирасида ушбу тарихий шахс атрофида қурилган ҳар хил уйдирмаларга ойдинлик киритади.
У туғма саркарда эди. Турли ҳарбий ҳаракатларда қатнашган Наполеоннинг тажрибаси билан уйғун равишда унвони ҳам ошиб бораверди ва натижада 1795 йилга келиб у Франция армияси генералига айланди. Орадан бир йил ўтиб, Наполеон граф Богарненинг беваси мафтункор Жозефинага уйланди. “Тўёна” сифатида уни Италия шимолига жўнатиладиган улкан армияга қўмондон этиб тайинлашди. Бу унинг кейинги ҳарбий зафарлари учун қулай шарт-шароит яратди.
Умуман олганда, унинг даҳолиги нафақат ҳарбий соҳада, балки ижтимоий жабҳалардаги ислоҳотларида ҳам яққол сезилиб турган. Ўша даврда Бонапартнинг ҳар ким ўзи истаган нарса билан шуғулланиш ҳамда ўзи истаган шахсга айланиш ҳуқуқига эга қабилидаги янги ахлоқий қарори такрорланмас шахсиятининг турли афсоналар билан тўлиб-тошиши табиий жараён эканини исботлайди.
Бонапарт – пакана
Бу чўпчак ўзини шунчалик оқладики, унинг ортидаги ҳақиқатни излашга ҳеч ким уриниб ҳам кўрмади. Ҳозирги кунда ҳам Наполеон исми ёдга олинса, биринчи галда одамлар кўз олдида унинг митти гавдаси намоён бўлади.
Асл ҳақиқат шундан иборатки, Наполеоннинг бўйи 169 сантиметр бўлган. Бу, албатта, узунлик белгиси эмас, бироқ айни ўша даврда француз эркакларининг ўртача бўйи 165 сантиметрни ташкил этган. Бундан ташқари, Наполеон жуда баланд ҳисобланган Веллингтон герсогидан атиги олти сантиметр паст, адмирал Нелсондан эса етти сантиметр баланд бўлган.
Солиштириш учун: сиёсат дарғаси Черчилл ҳамда рус шеърияти шоҳи Пушкин Наполеондан уч сантиметр, Совет Иттифоқи етакчиси Иосиф Сталин эса тўрт сантиметр паст бўлган, аммо улар тарихга паст бўйли одамлар сифатида муҳрланмаган.
Наполеонга умрининг охирига қадар ҳамроҳлик қилган “кичкина капрал” лақаби Италия юриши пайтида, у 26 ёш бўлганида пайдо бўлганди. Аслида аскарлар унинг ёшини назарда тутиб шундай деган.
Яна Италия армиясининг янги қўмондони Пьер Ожеронинг машҳур дағдағаси ҳам борки, уни эслаб ўтиш Наполеоннинг бўйи хусусидаги ҳақиқатга бизни янада яқинлаштиради. Бошқалар таърифлаганидек, баҳайбат жуссага эга янги қўмондон бўлажак императорга жаҳл билан шундай дейди: “Сиз менинг бошимдан баландсиз, лекин мени ҳақорат қилишда давом этсангиз, мен бу тафовутга барҳам бераман!”.
Ўлчовлардаги чалкашликлар
Биринчидан, ўрта асрлардаги узунлик ўлчовлари орасидаги фарқ тарихий чалкашликни келтириб чиқарди. Французлардаги фут ва дюйм инглизларникидан бир мунча фарқ қилар эди. Мухтасар қилиб айтганда, Наполеоннинг беш фут-у икки дюймлик бўйи Британия тизимида беш фут уч ярим дюймга тенг бўлган. Шундан келиб чиқиб айтиш мумкинки, бу бўй кўрсаткичи инглизларда 169 эмас, 157 сантиметрни ташкил этган ва бу ёлғон ахборот фақатгина инглизлар пропагандасининг маҳсули эди. Кейинчалик машҳур чалкашликнинг оммалашуви устида моҳир карикатурачилар ишлади.
Иккинчидан, Наполеон ўзига баландлиги беш фут ўн дюймдан (178 сантиметр) кам бўлмаган шахсий қўриқчилар олгани ҳам ушбу нотўғри қарашнинг туғилишига бир сабаб ўлароқ хизмат қилди.
.jpg)
Хуллас, императорнинг бўйи одатий одамларга қараганда паст ёки баланд экани унинг тарих чархпалагини ағдар-тўнтар қилиб юборгани ҳамда француз империяси олдидаги қийматига асло рахна солмади, аксинча корсикалик давлат арбобига “ўзгачалик” бахшида этди.
Ўзгартирилган исм ва кичрайтирилган ёш
Наполеоннинг фамилияси ҳеч қачон “Буонапарте” бўлмаган, худди қонхўр Гитлер ҳеч қачон “Шиклгрубер” бўлмагани сингари. Корсикалик аждодларининг фамилияси Бонапарте эди. Бу фамилия бўлажак императорнинг туғилганлик ҳақидаги гувоҳномасида ҳамда у таҳсил олган Бриенн ҳарбий мактаби кадетлари рўйхатига ҳам қайд этилган.
Баъзи манбаларда Наполеон суюкли хотини Жозефинага йўллаган мактубларида ўзининг италянча “Буонапарте” фамилиясини “Бонапарт” тарзида ёза бошлади ва шу тариқа фамилиясидаги битта ҳарфдан кечиб, “француз”га айланди, дейилган.
Жозефина Наполеон билан танишгунига қадар оилали эди — 16 ёшида у Александр де Богарнега турмушга чиққан. Уларнинг икки фарзанди бўлган: ўғли Эжен ва қизи Гортензия. Эри Майнц мудофаасидаги ҳаракатсизлиги учун қалт этилгунга қадар, уларнинг никоҳи 15 йил давом этган. Ўшанда Жозефинани ҳам қамаб қўйишади, аммо тез орада ҳокимият алмашди ва у афв этилади. Турмуш ўртоғининг вафоти сабаб у бор нарсасидан айрилади. Молиявий аҳволини яхшилашга жазманлари, хусусан, виконт (Францияда барон билан граф ўртасидаги дворянлик унвони) Пол Баррас ёрдам бериб келган. У аёл ва унинг фарзандлари учун кошонани ижарага олиб, барча харажатларини қоплади. Айнан виконт Жозефинани Наполеон билан таништирган.
Улар кечки базмлардан бирида танишади: Баррас Жозефинага катта умидлар билдирилган генерал Наполеонни таништирди. Аввалига ёш бева унга шунчаки ёқади, бироқ кеча давомида у билан суҳбатлашиб, Наполеон аёлни ростан ҳам севиб қолади. Наполеон аёлдан 6 ёш кичик бўлиши ва бевалигига қарамай, Жозефинага уйланишга қарор қилади. Тўй иккала томон учун ҳам манфаатли эди: Богарне яна жамият томонидан ҳурмат қилинадиган хоним мақомига эга бўлар, Наполеон эса салонни бошқарадиган хотинининг нуфузли танишларини қўлга киритарди.
1796 йилда севишганлар оила қуради. Никоҳ тенг бўлиши учун улар ҳужжатда ёшларини ўзгартириб кўрсатган: Наполеонга 1,5 ёш қўшилган бўлса, Жозефина 4 йилга “ёшарган”. Тўй муносабати билан бўлажак император рафиқасига ичига “Бу тақдир” дея ёзилган ёқут кўзли узук совға қилган. Аммо никоҳ маросимидан икки кун ўтиб, Наполеон Италияга хизматга чақирилган, Жозефина генералнинг барча илтимосларини рад этиб, у билан кетишни истамайди.
Гизадаги Сфинкс ва Наполеон қўрқуви
Мисрлик гидлар Наполеон Гизадаги Сфинксни кўриб, даҳшатга тушгач, бурнини уриб туширган ҳамда аскарларига у тарафга осмондан тўп отишни буюргани тўғрисидаги ҳангомани сайёҳларга тўлиб-тошиб айтиб беради. Аммо кўплаб тарихий суратлар ва ёзма манбалар сфинкс бурни анча олдин тушиб қолганини исботлайди. Бунинг аниқ сабаби келтирилмаган, ким билсин, кучли шамол ҳамда ҳаво ҳароратининг кескин ўзгариши вақтга бардош берган ҳайкалга оз бўлса-да таъсирини ўтказа олгандир.
Наполеон бундай буйруқ бера олмас эди, чунки император Қадимги Миср меросини, урф-одатларини қадрлагани қайд этилган қўлёзма ва хотираномалар мавжуд. Хусусан, генерал Жорж Сулаймоннинг “Наполеон ва Ислом” асарида муаллиф кўпгина кузатув ва мушоҳадаларига таяниб, Наполеоннинг ислом дини ва мусулмонларга бўлган ҳурмати баланд бўлганини ёзган. Жумладан, у Мисрга ҳужум қилиш арафасида қўл остидаги қўмондонларига шундай дейди: “Тўғри, кўпчилигимиз иймонли, эътиқодли кишилар эмасмиз. Лекин биз урушадиган ўлка мусулмонлар мамлакатидир. Биз уларнинг динини ҳурмат қилишимиз, урф-одатлари ҳамда қадриятларига бурун суқмаслигимиз керак”.
Наполеон эгаллаб олмоқчи бўлган ҳудудидаги одамлар ҳурмати ва эътиборини қозониш учун шундай йўл тутгандир, деган фараз ҳам йўқ эмас. Наполеон мисрликларга қандай муносабатда бўлишидан қатъи назар, ўзи ва сфинкс орасидаги турли йиллар тафовути бу сафсатанинг ҳақиқат эмаслигига ишора қолдириб кетади.
.jpg)
Корсикалик италян француз тилида равон сўзламаган
Мана бу ҳақиқат. Боиси Наполеоннинг ота-онаси ўзаро италян тилида мулоқот қиларди. Наполеон тиллардан бўлак жуда кўп соҳада кенг тафаккурга эга, ҳатто иқтидорли ҳам эди. Математика ва шахмат борасида унга тенг келадигани йўқ эди.
Мактабда ўқиб юрган кезларида лотин тили сабоқларига чидай олмасди. Ўсмирлик пайти эса немис тилини ўрганишга аҳд қилди, бироқ барибир ўргана олмади. Муқаддас Елена оролида эса инглиз тилини ўрганишга ҳаракат қилди, аммо унга умри етмади.
Албатта, француз тили бўйича кўникмалар бундан мустасно. Наполеонни бу тилда қийналиб сўзлаган дейиш мутлақо хато, чунки у француз тилини ниҳоятда пухта эгаллаган эди. У фақатгина Екатерина II ва Сталин каби сўзларга урғу қўшиб гапиришдан умрининг охиригача халос бўла олмади.
Изоҳ (0)