ЯИМ ўсишининг асосий омили: Хитойдаги махсус иқтисодий зоналар қандай яратилган?

Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти (ПМТИ) экспертлари махсус иқтисодий зоналарни ривожлантириш бўйича Хитой тажрибасини ўрганди. 

Хитойдаги махсус иқтисодий зоналар (МИЗ) хорижий инвестициялар ва технологияларни имтиёзлар орқали жалб қилиб, “иқтисодий ўсиш” ўчоқларини барпо қилиш учун мўлжалланган.                           

Хитой махсус иқтисодий зоналарида ЯИМнинг 22 фоизи яратилади. Мамлакатга кириб келаётган тўғридан тўғри хорижий инвестицияларнинг 45 фоизи ва экспортнинг 60 фоизи айнан махсус иқтисодий зоналарнинг улушига тўғри келади.

Хитойда махсус иқтисодий зоналар дастлаб Тинч океанининг соҳилбўйи ҳудудларида, сўнгра Янсзи ва Хуанхе каби дарёларнинг ҳавзалари яқинида ривожлантирила бошланди ва дунё иқтисодиёти тарихига “Т — шаклидаги стратегия” номи билан кирди. 

Ушбу стратегиянинг амалга оширилиши натижасида 2035 йилга бориб, ЯИМ нинг аҳоли жон бошига улушини 30 минг долларига етказиш мўлжалланган. 

Хитойда махсус иқтисодий зоналарнинг жадал ривожланиши сири нимада?

1984 йилдан дастлаб денгиз соҳиллари яқинида жойлашган 15 та шаҳар ҳамда 4 та йирик шаҳарда, 2020 йилдан бошлаб эса мамлакатнинг барча йирик ва ўртача катталикдаги шаҳарларида 15 та эркин савдо зонаси, 32 та макроиқтисодий ва технологик ривожланиш зонаси, 53 та юқори технологияли саноатни ривожлантириш зонаси ташкил этилди. 

Натижада бу махсус иқтисодий зоналари иқтисодий ривожланиш суръатини тезлаштирувчи “акселератор” ролини ўйнай бошлади.                                                                       

Тадқиқот натижаларига кўра, Хитойда махсус иқтисодий зоналарнинг жадал ривожланишига қуйидаги омиллар туртки бўлгани аниқланди:

Maxсус иқтисодий зоналар дирексиясига Марказий ҳукуматнинг розилигисиз инфратузилмани ривожлантириш бўйича мустақил қарорларни қабул қилишга рухсат берилди.

Бу ердаги корхоналар ўзларининг инвестиция, инновация, ишлаб чиқариш ва маркетинг қарорларининг катта қисмини мустақил қабул қилади.

Maxсус иқтисодий зоналарга хорижий инвестициялар учун махсус солиқ имтиёзлари берилган ва уларнинг маҳсулотлари асосан экспортга йўналтирилган.

Maxсус иқтисодий зоналарда иқтисодий фаолият асосан бозор тамойиллари асосида бошқарилади ва уларга халқаро савдода катта мустақиллик берилган.

2019—2020 йилларда Хитойда 24 та янги трансчегаравий электрон-тижорат зоналари (New Cross-Border E-Commerce Zones) очилди. 

Хитойдаги махсус иқтисодий зоналар асосан юқори технологияли саноат маҳсулотларини ишлаб чиқаришга йўналтирилган.

Ушбу омилларни инобатга олган ҳолда, Ўзбекистонда махсус иқтисодий зоналарни ривожлантиришда маҳаллий ҳокимият органларига савдо, инвестициялар, инновациялар ва инфратузилма масалалари бўйича мустақил қарорларни қабул қилиш ваколатини, шунингдек, солиқ ва божхона имтиёзларини бериш ҳамда ҳудудлараро тизимли жойлаштириш каби жиҳатларига эътибор қаратишни тавсия этиш мумкин.