«Янги штамм туфайли жараён тезлашиб кетди». Москвадаги ковид-шифохонага айлантирилган муз саройидан репортаж

«Крилатское» муз саройининг асосий майдончаси қаторасига тизилган янги каравотлар ва хромланган жиҳозлар билан тўлдирилган бўлиб, у каравотлар орасида кўк йўлли оқ халат кийган кишилар у ёқдан бу ёққа елиб юрибди, каравотларда эса оддий уй кийимидаги одамлар ётибди. Агар ушбу шифохонага юқоридан, спорт шарҳловчиси хонасидан разм солсангиз, унинг нимасидир катта аэропортнинг кутиш залини эслатади.

Шу пайт оғзимдан беихтиёр «*******» (ҳайрат маъносидаги русча сўкиниш) сўзи чиқиб кетади. «Хижолат бўлманг, сўкиниш — бу ерда одатий ҳол», — дея шифохона ходими мени тинчлантирган бўлади.

Шарҳловчилар хонаси кўп қаватли трибунадаги ранг-баранг пластик ўриндиқли қаторлар — ковидгача бўлган давр осори-атиқалари устида жойлашган. Арена узра осиб чиқилган ёритгичлар, шифтга илинган Россия байроқлари ва авваллари хоккей учрашувлари ва қисқа масофага югуриш мусобақаларининг натижаларини кўрсатиб турган улкан табло ҳам ўша даврлардан эсдалик бўлиб қолган.

Таблода «Хуш кайфият тилаймиз!» деган ёзув кўринади. Ёзувдан тепада яшил ранг устига сариқ билан чизилган, табассум қилаётган қуёш акс этган. Тушлик пайтида таблода «Ёқимли иштаҳа!» ёзуви пайдо бўлади. Баъзан худди шу таблода кино ҳам қўйишади.

2009 йили бу ерда конкида югуриш кўпкураши бўйича жаҳон чемпионати бўлиб ўтган — ўшанда энг яхши натижани япониялик Кейитиро Нагашимо (34,91 сония) ва канадалик Женни Вулф (37,86 сония) кўрсатган.

2020 йилнинг баҳорида арена каравотларни жойлаштириш мақсадида сунъий муздан тозаланди. Шифокорларнинг айтишича, ўшанда сарой директори кўз ёшларини базўр тийиб турган: ҳар ҳолда, аренани тўлиқ муз билан қоплаб чиқиш учун 20 миллион рублдан ортиқ пул сарфланган эди. Каравотлар нафақат муз майдони ўрнига, балки трибуналарга ҳам ўрнатиб чиқилган.

«Крилатское» — коронавирусга чалинган беморларни даволаш учун Москва расмийлари томонидан қўшимча равишда очилган тўртта захира шифохоналаридан бири. Қолган учтаси «Москва» савдо маркази, «Соколники» кўргазмалар маркази ва ХХЮК (Халқ хўжалиги ютуқлари кўргазмаси, ВДНХ)да жойлашган.

Бу шифохона 2020 йил майида атиги 40 кун ичида, йўқ жойдан ташкил этилган эди, аммо фойдаланишга топширилмаган эди: коронавируснинг биринчи тўлқини чекиниб, захира шифохоналарига эҳтиёж қолмаганди. Кузга бориб, шифохона консервациядан чиқарилди ва дастлабки беморларини 5 октябрда қабул қилди — шундан бери узлуксиз ишлаб турибди.

«Крилатское» госпитали 1347 ўринга мўлжалланган, ҳозир уларнинг ярми банд. Июнь бошида кучли ўсиш кузатилди: кунига икки юзталаб бемор олиб келинди, аҳвол шу даражага етди-ки, трибуналардаги захира каравотлардан фойдаланишга тўғри келди; ўшанда бор-йўғи 150 та бўш каравот қолганди, дейди қабул бўлими мудири Олег Полозков. Келгусида нима бўлади, бир нима дейиш қийин.

Полозков «Крилатское»да 2020 йил октябридан бери ишлайди.

«Ишни эндигина бошлагандик, беш кундан кейин қизим туғилди. Ишдаги югур-югур силламни қуритган, ҳеч нимани пайқамайман. Эсимда, хотиним қўнғироқ қилиб нимадир деди, мен эса ҳимоя кийимида ҳеч нарсани эшитмадим. Кейин тонг соат олтида отам: ‘Хотинингни туғруқхонага олиб кетяпман’, деб ёзиб қолди. Мен гангиб қолдим: нима, қанақасига, вақт келдими ҳалитдан?! Танишлар телефон қилиб, табриклаяпти, мен бўлса гап нима ҳақидалигини англолмайман. Тунда чақалоқни кўргани бордим, дераза орқали кўрдим».

Қизга Кристина деб исм қўйишган, ҳозир у саккиз ойлик.

Полозков раҳбарлик қиладиган қабул бўлимида беморларга узоқ масофага парвоз қилаётган йўловчиларга бериладиганига ўхшаш тўпламлар топширилади: унда тиш чўткаси, паста, уйқу ниқоби бўлади. Ниқобсиз ухлаб бўлмайди — госпиталда палаталар йўқ, каравотлар офис типидаги пастак, оч жигарранг тўсиқлар билан ажратиб қўйилган, холос. Саройга ўрнатилган стадион ёритгичлари эса фақат кундузги дам олиш вақти ва тунда ўчирилади.

«Касаллар кўп, касаллик заптига олди»

2010 йилда муз саройида бенди (тўпли хоккей) бўйича жаҳон чемпионати бўлиб ўтган — ғолиблик ўнинчи маротаба Швеция термасига насиб этган. Хоккейчилар формаси сақланган шкафчалар ўрнидан жилмаган. Шифокорлар ўша шкафчалар олдидаги узун ўриндиқларда ухлайди.

Менга ҳимоя костюмини кийишда ёрдам бераётган инфекционист Катянинг айтишича, сўнгги вақтлардаги иш тартиби қуйидагича: олти соат «қизил зона»да ишлайсан (шифохонада бошқа турдаги зоналар йўқ), бир соат дам, яна олти соат иш, сўнг олти соат дам.

«Катя, саройнинг бирор ерида спортчилар қолганми?», — деб сўрайман ундан. «Бирор-яримтаси каравотда ётган бўлмаса...», — деб жавоб беради у.

Ҳимоя костюмини кийиб, шлюз орқали трибуналар орасидаги йўлакка чиқаман. Уч дақиқадан сўнг пластик кўзойнагим терлаб, хиралашади. Яна бир дақиқа ўтгач, димиқа бошлайман.

Олег Полозков мени пардалар билан ажратилган каравот қаторлари орасидан етаклаб ўтади — каравотлар ёнига кислород ниқоблари илинган.

— Мана шунақа ғалати: биз ҳимоя кийимидамиз, атрофимизни эса оддий шортик кийган одамлар ўраб олган. Ҳар томонингдан хавф-хатар ёпирилиб келаётгандай.

— Ҳа, худди, зомби ҳақидаги кинога ўхшайди, лекин бу зомби ҳам, кино ҳам эмас. Қара, илгари бу ерда асосан 60 ёшдан катта беморлар ётарди, ҳозир бу ёшдаги беморлар деярли қолмаган. Энди бу ерда 40 ёшдан кичиклар ётибди, эҳтимол, сал каттароқлари ҳам бордир. Янги ҳиндча штамм туфайли жараён қандайдир тезлашиб кетди — касаллар кўп, касаллик заптига олди. Шундай вазиятлар бўладики, дейлик, бир одам келди, компьютер томографияси (КТ) унинг ўпкасидаги зарарланиш у қадар катта эмаслигини кўрсатди, эртасига яна КТ қилсанг, аҳвол бирдан оғирлашган, — дея ҳикоя қилади Полозков.

Қирқ ёшли Эдуард Айрапетян бир ҳафта аввал кучли иситма ва ўпканинг жиддий зарарланиши ташхиси билан госпиталга олиб келинган. Бир неча кун давомида у сунъий нафас бериш ускунаси (ИВЛ)га уланган ҳолда ётди, ҳозир ўзи нафас оляпти. Қўллари татуировкаларга тўла, оёғига туя жунидан қилинган чойшаб ташланган. «Бутун оиламиз билан касалландик, — дейди Эдуард. — Энг сўнгги лаҳзагача ҳам касалим оддий грипплигига ишончим комил эди».

Тез ёрдам уни муз саройига олиб келган пайти у бу ердан нима кутиш мумкинлигини билмасди, лекин ҳозир мазкур госпитални «яхши маънодаги тиббий конвейер» деб атайди.

— Эдуард, бир нарсани сўрамоқчиман: бу ерда қандай ётибсиз? Каравотлар ёнма-ён, шахсий эҳтиёж учун жой тор.

— Биласизми, мени бу ерга олиб келишганида аҳволим шу қадар расво эдики, шахсий эҳтиёж учун жой ҳақида умуман ўйламаганман.

Эдуарднинг ётоғидан қиялаб ўтганда рассом Александр Макаренконинг каравоти келади. Унинг ёши 65 лар атрофида; бир ўзи шаҳар ташқарисида яшаган, ҳеч ким билан мулоқот қилмаган. Юқори тана ҳарорати бир ҳафта давомида тушмагач, касал бўлганини тушуниб етган. Шифохонага олиб келинган пайти нафас ҳам ололмай қолганди.

— Тана ҳарорати узлуксиз 39 даража остида. Иситмани туширасан, ўн дақиқадан сўнг яна кўтарилади. Ухлаб бўлмайди, умуман, яшаб ҳам бўлмай қолганди.

Беморлар коронавирусга чалинганлар учун мўлжалланган стандарт дори-дармон тўплами билан даволанади. Тўпламдан ўрин олган дексаметазон гармони, антикоагулянт гепарин, вирусга қарши фавипиравир даволаш бўлими мудири Ашот Погосяннинг қўлидан ўтади.

«Фарипиравирнинг ковидга қарши самарадорлиги клиник синовларда исботланмаган-ку?», — дейман. «Биласизми, агар клиник синовлар натижасини кутганимизда, тобут етказолмай қолган бўлардик», — деб жавоб беради шифокор.

Мен Погосяндан ҳар томони очиқ жойда ишлаш шифокорларга қулайми деб сўрайман; у менга ажабланиб қарайди: бўлмасам-чи, беморни истаган томонингдан келиб кўришинг мумкин, каравотлар эса барча тиббий постлардан кўриниб туради.

— Асли, ётиш зерикарли эмас. Ўзимнинг ҳам тобим қаттиқ қочди, бошқа шифохонада, икки кишилик палатада ётдим. Соғая бошлаган ҳам эдимки, шеригимга жавоб бериб юборишди, гаплашадиган одам қолмади, — дея қайғули ҳазил қилади инфекционист Анар.

Аренанинг очиқ майдонида аҳволи ўртача оғир бўлган беморлар ётади. Аҳволи оғир беморлар интенсив терапия бўлимига жойлаштирилган бўлиб, бу бўлим умумий майдондан ажратиб қўйилган ва одатий шифохона палаталарига ўхшаб кетади. Ёнида иккита КТ ускунаси ҳам бор.

Аёллар учун мўлжалланган интенсив терапия бўлимида инвазив бўлмаган сунъий нафас бериш ускунасига уланган 50 нафар аёл ётибди. Уларнинг оғизлари кўзларигача кислород ниқоблари билан беркитилган, деярли бари аранг нафас оляпти. Каравотлар суянчиғига беморларнинг исми ва ёши қайд этилган қоғозчалар ёпиштириб қўйилган: 44 ёш, 41 ёш, 35 ёш.

— Эндигина 20 ёшдан ўтган бир қиз ҳам бор эди, уйига жавоб бердик, — дейди интенсив терапия бўлими бошлиғи Владимир Данилов.

— Сизларда ўлим ҳоллари кўпми?

— Нима десам экан? Ҳар куни содир бўлмайди. Ҳозир беморлар сони кўпаймоқда, демак, ўлим ҳам шунга яраша.

«Крилатское»да коронавирусга қарши эмланган олти бемор. Уларнинг ҳеч бири реанимацияда эмас.

«Пандемия устидан ғалаба қозонмагунимизгача»

«Биринчи зарбани ‘Коммунарка’ қабул қилган эди, иккинчи зарбани эса, шу жумладан, биз ҳам ўзимизга қабул қилдик. Пандемияни енгмагунимизча ушбу госпитал ҳам ёпилмайди», — дея изоҳ берди 67-шаҳар клиник шифохонаси бош шифокори Андрей Шкода. «Крилатское»даги захира касалхонаси 67-шифохона билан ёнма-ён жойлашган бўлиб, расман унинг таркибий бир қисми саналади. Шкодада вақт оз, ташвиш эса кўп.

Ҳар куни шифохонадаги беморларнинг 15 фоизигача уйига жавоб берилади: «Пандемия бизни тез ишлашга ўргатди», — дейди бош шифокор. Бўшаган жойлар захирада ушлаб турилади — ўрнига юзлаб янги беморлар олиб келинмоқда.

Шкода қандай ҳолатларда уйга жавоб берилишини санаб ўтади: сатурациянинг ошиши, қоннинг мақбул кўрсаткичлари. «Полимераза занжир реакцияси (ПЗР)ни текширамиз, лекин унинг натижаси ҳатто мусбат чиқса ҳам зарари йўқ: бемор (уйига жавоб берилганидан кейин) изоляция қилиниши мумкин», — дея қўшимча қилади бош врач.

— Муз саройидаги шифохонга олиб келинган бемор аввалига қўрқиб кетса керак.

— Мана шу қўрқув ва ишончсизликнинг олдини олиш учун психологлар ёрдамга келади. Анча ёрдамлари тегяпти.

2004 йил ноябрида шу муз саройида теннис бўйича аёллар жамоалари ўртасида жаҳон чемпионати — «Федерация кубоги» ўтказилган. Ҳозир эса саройнинг аёллар чўмилиш хонасида икки нафар ёшгина тозалик бекаси (санитарка) жон куйдириб сочиқ талашяпти.

— Иккита сочиқни нима қиласан?

— Бутун тун бир ўзим ишлайман, менинг ҳам чўмилгим келади.

Кечроқ, энди кийиниш хонасида, қизлардан бири бошига хафсала билан ҳижоб ўрайди. Бошқаси ухлаш учун ниқоб тақади ва остида кўча пойабзали турган узун ўриндиққа ётади.

Биз «Крилатское»да 29 июнь, сешанба куни бўлдик. Муз саройи таблосида «Кавказ асираси» фильми овозсиз намойиш қилинаётганди.

Ўша куни Москвада 1725 киши — муз саройида ташкил этилган захира шифохонаси қамровидан 400 кишига кўпроқ — касалхоналарга ётқизилди. Россия пойтахтидаги госпиталларда ковид учун ажратилган 24 минг ўриндан 15 мингтаси аллақачон банд қилиб бўлинган.

Мазкур репортаж «Meduza» нашри учун унинг махсус мухбири Светлана Рейтер томонидан тайёрланган. Репортаж Рафиқ Ўзтурк томонидан ўзбек тилига ўгирилди.