1789 йил 14 июль куни парижлик қуролланган оломон асрлар давомида Францияда қирол ҳокимиятининг рамзи бўлиб келган сиёсий маҳбуслар сақланувчи қамоқхона — Бастилияни эгаллади. Шу тариқа тарихда «Буюк француз инқилоби» дея аталган монархия тузумига қарши ҳаракат бошланади. «Дарё» ушбу тарихий воқеа ҳақида ҳикоя қилади.
1789 йил Франция
XVIII асрда Францияда қийин давр ҳукм сурар эди. Икки йиллик қурғоқчилик натижасида мамлакатда очарчилик рўй беради. Қирол ва унинг амалдорлари абгор аҳволдаги деҳқон ва паст табақа вакиллари мол-мулкини улкан солиқлар орқали талон-торож қиларди. Дворянларнинг зулми кучайиб боради, қолаверса, Англия билан тинимсиз урушлар юки ҳам оддий халқ гарданига тушади. Шу билан бирга ишсизлик ҳам мамлакатда йирик муаммолардан бирига айланади.1789 йил қирол Людовик XVI инқироздан чиқиш ва янги солиқ жорий қилиш мақсадида мамлакат парламенти ҳисобланувчи Генерал штатларни чақиради. Асосан қуйи табақа вакиллари ташаббуси ортидан 17 июнь куни Генерал Штатлар ўзини Таъсис Мажлиси деб эълон қилади ва мамлакат конституциясини қабул қилишга киришади. Шунингдек, давлат хазинаси устидан парламент назорати ўрнатилиши, қирол фақатгина парламент рухсати билан ғазнадан фойдаланиши мумкинлиги ҳақида қарор қабул қилинади. Қирол ҳар қандай янги солиқ турини жорий этиш учун парламент рухсатини олиши кераклиги белгилаб қўйилади. Францияда монархия тузуми келажаги хавф остида қолади.
Шундай вазиятда 26 июнь куни қирол Людовик XVI ҳокимиятни сақлаб қолиш ва Таъсис мажлисга босим ўтказиш учун немис ва швейцариялик ёлланма аскарлардан иборат 20 минглик қўшинни Парижга жойлаштиради. Армиянинг Парижга олиб келиниши аҳоли орасида норозилик уйғотади ва улар чет элликларнинг мамлакатдан чиқиб кетишини талаб қила бошлайди.
1789 йил 8 июль куни Таъсис Мажлиси қиролдан қўшинларни Париждан олиб чиқишни илтимос қилади, аммо қирол ҳарбийлар парламент ҳимояси учун чақирилганини, агар бу депутатларни безовта қилса у ҳолда қўшинни Париж яқинидаги бошқа шаҳарларга жойлаштириши мумкинлигини айтади. Қиролнинг асл мақсади Таъсис Мажлисини тарқатиб юбориш эди.
Кўпчилик шу тариқа инқилоб учун ҳаракатлар тугади деб ҳисоблайди. 11 июль куни Людовик XVI ўзининг ягона зодагон бўлмаган вазири, машҳур ислоҳотчи Жак Некерни молия вазири лавозимидан бўшатади. Бундан норози бўлган Париж аҳолиси 12 июль куни норозилик намойиши ўтказиб кўчага чиқади. Қирол қўшини ва оломон ўртасида тўқнашувлар бошланади. Француз гвардияси оддий аҳолига қарши ўт очишдан бош тортиб, инқилобчилар тарафига ўтади. Гвардиячилар ҳамда оломон қурол ва озиқ-овқат омборларини эгаллаб, Парижга кириш постларини ёқиб юборади. Кечга бориб Париж шаҳри комменданти барон де Базенвал қирол қўшинларига шаҳардан чиқишни буюради. Шаҳар бутунлай тартибсизликлар ичида қолади.
Бастилиянинг қулаши
Тартибсизликлар 14 июль куни эрталаб ҳам давом этади. Инқилобчилар Бастилияга ҳужум қилишдан олдин Hotel de Invalides (ҳарбийлар касалхонаси)га ҳужум уюштириб, 32 минг мушкет ва бир нечта тўпни қўлга киритади.Бастилия қалъаси Юз йиллик уруш даврида Париж ҳимояси учун қурилган истеҳком бўлиб, қалъа юз метр баландликдаги девор ва хандақлар билан ўраб олинганди. Бастилия кейинчалик қамоқхона вазифасини бажариб, бу ерда асосан сиёсий маҳбуслар сақланади. Хусусан, буюк француз ёзувчиси Волтер ҳам айнан Бастилияда қамоқда ўтирган. Бастилия қалъаси Францияда қирол ҳокимияти ва монархиянинг рамзига айланган эди.
1789 йилга келиб истеҳком бузилиши ва унинг ўрнига майдон қурилиши режалаштирилганди. Ҳужум олдидан Бастилияни саксон нафар ҳукумат ва ўттиз нафар швейцариялик аскар ҳимоя қилаётганди.
Бастилия гарнизони қўмондони Бернард Рене де Лоне 14 июль куни эрталаб инқилобчиларнинг қалъани қуршовга олаётганини кўради ва қирол Людовикнинг тўғридан-тўғри буйруғи йўқлиги сабаб инқилобчилар билан музокара ўтказишни бошлайди. Келишувлар давом этаётган пайтда инқилобчилар ўз вакилларини ичкарида қамоққа олинди деб ўйлайди ва қалъа деворларига кўтарилиб, Бастилияга олиб кирувчи биринчи кўприкни туширади. Оломон қалъа ичкарисида тўпланиб, иккинчи кўприкни ҳам туширишга уринаётганда барон Рене де Лоне ўт очмаслик ҳақидаги ваъдасини бузиб, аскарларга инқилобчиларга қарата ўқ узишни буйруқ беради. Юзга яқин инқилобчи ҳалок бўлади, ўнлаб инқилобчилар эса яраланади. Қироллик қўшини эса фақат бир нафар аскаридан айрилади.
Тушдан кейин инқилобчилар тарафига ўтган француз гвардиясининг ортяди Бастилия деворлари остида пайдо бўлади. Гвардиячилар қалъани тўплардан ўққа тутишни бошлагач, узоқ муддатли қамалга тайёр бўлмаган барон Рено де Лоне оқ байроқ кўтариб, таслим бўлади. Гюлен бошлиқ гвардиячилар Бастилияга бостириб киради ва қалъа вайрон қилинади. Рено де Лоне хавфсизлиги кафолатланиб, шаҳар кенгаши биносига олиб кетилади, бироқ йўлда инқилобчилар билан тортишиб қолган барон Рено де Лоненинг боши узилади.
Шу билан Францияда монархия тузуми рамзи бўлмиш Бастилия инқилобчилар томонидан қулатилади. Бастилия қулагани ҳақидаги хабарни эшитган қирол Людовик XVI «Ҳа, бу ҳақиқий исён» дея хитоб қилади. Қиролнинг ёнида турган герцог Француа Ларошфуко-Лианкур эса «Йўқ ҳукмдор, бу инқилоб!» деб жавоб беради.
14 июль — Францияда миллий байрам куни
Бастилиянинг қулаши амалда Буюк француз инқилобининг бошланиш нуқтасига айланади. Қалъанинг эгалланганидан хабар топган Версалдаги Таъсис Мажлиси мамлакатда инқилоб бошлаш учун етарли кучга эга эканлигига амин бўлади. Парижликлар ва Франция аҳолиси учинчи қатлам парламентини қўллаб-қувватлайди. Бастилия қулашидан сўнг қирол Таъсис Мажлисга ён беришга мажбур бўлади. Шу тариқа дунёда монархияга қарши қаратилган илк халқ инқилобларидан бири бошланади.
1880 йили Франция парламенти 14 июлни Миллий байрам куни деб эълон қилади. Ҳар йили Францияда 14 июль Бастилия ишғол этилган кун муносабати билан Франция президенти иштирокида ҳарбий парад уюштирилади. Бугунги кунга қадар французлар бу санани ҳар йили нишонлаб келмоқда. Шу куни Франция кўчалари мамлакат байроғини кўтарган минглаб инсонларга тўлиб кетади. Иккинчи жаҳон уруши даврида Франция немислар томонидан оккупация қилингани сабаб ҳарбий парад атоқли француз сиёсатчиси Шарль де Голл бошчилигида Лондонда ўтказилган. Ўтган 2020 йилда эса COVID-19 касаллиги сабаб ҳарбий парад бекор қилинганди.
2021 йилги парад эса бекор қилинмади. Фақат парадда қатнашиш учун фуқаролардан уч хил турдаги санитар маълумотномалар: COVID-19’га чалинмаганлиги ёки касалликка чалиниб бўлганлиги, тўлиқ вакцинация ҳақида ҳужжатлар талаб қилиниши айтилди. Шунингдек, тадбирда 25 минг томошабин учун трибуналар тайёрлангани ҳақида хабар берилди.
Муҳаммадқодир Собиров тайёрлади
Изоҳ (0)