• Профилга Кириш
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12692.42
    • RUB158.44
    • EUR14511.24
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +31°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Дунё

    26 декабрь – СССР қулаган сана. Гигант давлат ҳалокатига нима сабаб бўлган эди?

    Бундан 29 йил аввал, 26 декабрь куни дунёнинг энг йирик географик ҳудудини эгаллаб турган СССР давлат сифатида мавжуд бўлишдан тўхтади ва унинг ўрнига янги мустақил давлатлар вужудга келди. «Дарё» сана муносабати билан СССРнинг хотимасига олиб келган сабаблар ҳақида тўхталиб ўтади.

    СССРнинг хотимаси 1980 йилларнинг ўрталаридан бошланди. Кўпчилик таҳлилчилар «перестройка»нинг бошланишини СССР якунининг бошланиши сифатида кўрди ва СССРнинг сўнгги раҳбари Михаил Горбачёв ислоҳотларини асосий фактор сифатида келтирди. Лекин бу асосий фактор эмас. Совет Иттифоқининг қулаши, юқорида айтганимиздек, 80 йиллар ўрталаридан бошланган бўлса, бу жараён 1990 йилга келиб тезлашиб кетди.

    Фото: Google Photos

    Фото: Google Photos

    Дастлаб, Болтиқбўйи республикалари, кейин Марказий Осиё республикалари ажралиб чиқди. 1991 йилнинг декабрь ойи якуний босқич бўлди. Шу йили 8 декабрда Беловеж шартномаси, 21 декабрда Олмаота декларацияси қабул қилинди. 25 декабрь куни СССР президенти Михаил Горбачёв ўз ваколатларини тугатганини эълон қилди ва 26 декабрь куни СССР Олий кенгаши СССР давлатининг тугатилгани ҳақидаги декларацияни қабул қилиши билан бу жараён ниҳоясига етди.

    Энди унинг қулашига олиб келган факторларга диққат қилайлик. Russia Beyond таҳлилчиси Алексей Тимофейчев бу борада учта йирик факторни келтириб ўтди. Булар нефть нархи ва иқтисодий самарасизлик, этник низолар ва Горбачёв ислоҳотлари.

    1985 йил 13 сентябрь куни Саудия Арабистони нефть вазири Аҳмад Яманий Саудия Арабистонининг нефть ишлаб чиқаришни чеклаш ҳақидаги шартномадан чиқишини ва нефть қазиб олишни кўпайтиришини эълон қилди. Шундан кейин мамлакат нефть қазиб чиқаришни 5,5 баравар кўпайтирди. Бу эса нефть нархи пасайишига олиб келди. Нефть маҳсулотлари савдоси билан шуғулланувчи асосий давлатлардан бири бўлган СССР учун бу кучли зарба бўлди, дея ҳисоблайди эксперт.

    СССР иқтисодиётининг самарасизлиги 80 йилларга келиб ўзини кўрсата бошлагани ҳам муҳим рол ўйнаган, деб ҳисоблайди таҳлилчилар. Америкалик социолог Владимир Шлапентохга кўра, охирги ўн йилликда иқтисодий ўсиш суратлари кескин пасайди, маҳсулотлар сифати ёмонлашди, технологик жараёнлар секинлашди. Шунга қарамай, унинг фикрича, бу жараён тадрижий характерга эга эди ва унчалик ҳам ҳалокатли эмас эди. Сабаби, худди бирор касаллик билан узоқ яшайдиган одамдек, нуқсонлари бор давлат ва жамият ҳам узоқ яшаши мумкин. Бунга қўшимча, расмий статистик маълумотлар ЯИМнинг пасайишини илк бор 1990 йилда қайд этди.

    Фото: Google Photos

    Фото: Google Photos

    СССР ва Россия бўйича эксперт, бельгиялик журналист ва эссечи Жан Мари Шове СССР қулашининг бошини Горбачёвдан олдин ёки унинг 1988 йилгача бўлган бошқарув даври деб эмас, балки 1990—1991 йиллар деб ҳисоблайди. У 1989 йилгача миллий даромад ўсиб борганини ва бу кўрсатгич 1988 йилда беш фоизга ўсганини қайд этиб ўтади. Унинг фикрича, айнан 1990—1991 йилларда мамлакат иқтисодий, демографик ва ижтимоий таназзулга учрашни бошлади.

    Горбачёв ислоҳотлари ҳақида гап кетганда, айниқса, «перестройка» вақтларини айримлар Катастройка деб ҳам атайди. Бунга сабаб эса фитна назарияларидир. Уларга кўра, Горбачёв атайлаб, яъни давлатни бўлиб юбориш ва тугатиш учун хориждан ёлланган бир «қўғирчоқ» сифатида кераксиз ислоҳотларни амалга оширди ва бунинг натижасида давлат инқирозга юз тутди. КГБ раҳбарларидан бири 1991 йилда Горбачёв ва Яковлевларни МРБ (CIA) томонидан бошқарилган мафиялар дея баҳолади. Эдуард Лимоновнинг фикрича эса «перестройка» совет буржуазиясининг ҳукуматни қўлга олиш мақсадида амалга оширган иши.

    Ҳатто 2016 йили Россия коммунистик партиясининг Думадаги фракцияси Горбачёвни сотқин дея иддао қилди ва уни трибуналга чақиришга даъват этди. Бундай конспирологик қарашлар Борис Ельцинга нисбатан ҳам илгари сурилди. Бунга сабаб қилиб, АҚШнинг ўша пайтдаги президенти бўлган катта Жорж Буш билан телефон қўнғироқларини келтирди.

    СССРда бўлиб ўтган 1989—1990 йилардаги миллий республикалардаги халқ норозиликлари, этник низолар, мустақиллик чақириқлари ҳам СССР қулашида катта факторлардан бири бўлди. Айниқса, 1989—1990 йиллардаги иқтисодий чўкиш йиллари юз берган халқ норозиликлари фонида озодлик учун ҳаракатлар ҳам жадаллашиб кетди. Бу жараён Болтиқбўйи давлатлари ва Грузияда айниқса кучли кечди. Ана шу давлатлар дастлаб мустақиллик эълон қилди ва ҳудудларнинг СССР томонидан босиб олинишини ноқонуний деб топди.

    Фото: Google Photos

    Фото: Google Photos

    СССР қулашини фақатгина бир давлатнинг қулаши сифатида эмас, балки коммунистик блокнинг қулаши сифатида ҳам қараш керак. Чунки Берлин деворининг қулаши коммунистик блок учун катта зарба бўлди ва шу даврдан бошлаб шарқий Европадаги коммунистик режимлар қулай бошлади. СССРнинг қулаши ҳам айнан ана шу фонда кечди. СССРнинг парчаланиши 1945 йилдан буён давом этган бир даврнинг ҳам якуни бўлди. Бу совуқ уруш даври эди.

    СССР парчаланиши оқибатида 15 та мустақил республика вужудга келди. Мустақилликнинг дастлабки йиллари бир қатор иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий можаролар остида ўтди. Кўпчиликнинг ўлимига сабаб бўлган этник можаролар эса СССРнинг йиллар давомида юритган «бўлиб ташла, ҳукмронлик қил» сиёсатининг натижаси бўлди. Булар ҳақида эса кейинги мақолаларда сўз юритишга ҳаракат қиламиз.

    Жаҳонгир Остонов тайёрлади.

    27.12.2020, 10:05   Изоҳ (0)   113578
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Александр Лукашенко Украина орқали тонналаб қурол олиб ўтган террорчилар қўлга олинганини маълум қилди

    27.12.2020, 09:00

    Олимлар коронавируснинг «британча» штамми сабаб ўлим ҳолатлари ортиши мумкинлигидан огоҳлантирди

    26.12.2020, 21:00

    Япония мамлакатда коронавируснинг янги тури аниқлангани сабабли ўз чегараларини ёпди

    26.12.2020, 20:42

    Forbes Россиянинг 2020 йилда энг кўп бойлик орттирган миллиардерларини эълон қилди. Рейтингда Сулаймон Керимов бошчилик қилмоқда

    26.12.2020, 20:01

    Туркия ҳудудига кирувчилар коронавирусга салбий тест натижасини тақдим этишлари шарт этиб белгиланди

    26.12.2020, 18:45

    Ёзда коронавирусдан тузалган Лукашенко эмланмасликка қарор қилди

    26.12.2020, 17:44
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Ақлли диверсификация: нима учун керак ва капитални қандай тақсимлаш лозим? 


    Энди Ucell иловасида Yandex Music'ни тинглаш мумкин 


    “Бизнесни ривожлантириш банки” БМТ Тараққиёт Дастури билан ҳамкорлик қилади


    AKFA энергия тежовчи ромлари: иқлимга мослаштирилган, қулайликни кўзлаган 


    ОКМКда маҳаллий думпкарлардан фойдаланилади 


    BYD SEALION 7: Флагман электр SUV — шаҳар кўчаларида янги етакчи 


    InfinBANK ва Kwikpay: уйингизга комиссиясиз ва меҳр билан халқаро пул ўтказмалари


    STEM ва бизнес йўналишидаги қизлар учун TBC Bank'дан таълим грантлари — Ўзбекистонда гендер тафовутини камайтириш йўлида янги қадам


    Суғурта соҳасидаги узоқ кутилган ислоҳотлар: манфаатлар қонун ҳимоясида 


    Тошкентда CRYPTO О₂ форуми бўлиб ўтди: Технология, финтеч ва тартиб‑қоидалар муҳокама қилинди 


    Авваллари хуфиёна иқтисодиётда фаолият юритган эшитиш ва гапиришда муаммоси бор инсонлар энди расмий секторга қўшилиб, Пойтахт Паркинг жамоасининг бир қисмига айланди


    SonetUzStyle танловида иштирок этиш учун аризалар қабули 15 августгача узайтирилди


    American University оf Technologyʼда бакалаврлар учун очиқ эшиклар куни


    AVO bank алоқа маркази: инновациялар ва янги хизмат даражаси 


    Қўнғироқлардан мобил интернетга: Тошкент мобил алоқадан фойдаланиш моделини қандай ўзгартирмоқда

     

    Тавсия этамиз

    Камчаткадаги ҳодиса ягона эмас: сўнгги 120 йилда рўй берган энг кучли мегазилзилалар

    1 август, 18:20

    Трамп учун хавотирлар: АҚШ президенти таниқли шахсларга ёш қизларни сотган Жеффри Эпштейннинг мижози бўлганми?

    29 июл, 17:19

    Бир кечада оддий официантдан миллионерга айланган аёл: лотереядан ютилган 10 млн доллар машмашаси

    27 июл, 09:25
    Audio Icon

    Андижонча ҳотамтойлик: “Дунё садолари”га сарфланаётган миллиардлар ва шубҳали шартномалар

    24 июл, 21:25
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Жеймс Кемерон “Аватар” фильми асосида анимацион сериал суратга олади

    Кино | 2 август, 18:50

    Трампнинг Фаластинга насбатан нохолис сиёсати: АҚШ ЮНЕСКО аъзолигидан нега чиқяпти?

    Дунё | 2 август, 18:35

    Ўзбекистон фуқаролари қайси давлатларга визасиз кира олиши маълум қилинди

    Ўзбекистон | 2 август, 18:02

    Индонезияда Левотоби Лаки Лаки вулқони отилди (видео)

    Дунё | 2 август, 17:55

    Саудия клуби “Ливерпуль” ҳужумчиси учун курашда етакчига айланиб олди

    Спорт | 2 август, 17:50

    Титанлар, ўлим илоҳлари ва алкимё ҳақида: энг машҳур япон анимелари

    Кино | 2 август, 17:35

    “Одам IMEI қонуни”. Жамоатчилик фаоллари хориждан қайтганларни ОИВ тестдан мажбурий ўтказишга оид янги қонунга қандай муносабатда?

    Ўзбекистон | 2 август, 17:20

    Париждан Лиссабонгача: ҳаёт сифати бўйича дунёдаги энг қулай шаҳарлар рейтинги эълон қилинди

    Саёҳат | 2 август, 16:55

    Конор Макгрегор Ирландия президентлигига ўз номзодини қўяди

    Дунё | 2 август, 16:45
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.