2007 йил 16 сентябрда Бағдоднинг Нисур майдонида Американинг Blackwater хусусий хавфсизлик компанияси томонидан амалга оширилган отишмада 17 нафар Ироқ фуқароси ўлдирилди ва яраланди. Ҳодиса Ироқ жамоатчилигини ғазаблантирди ва Ироқ-АҚШ ўртасидаги муносабатларни янада ёмонлаштирди. 2014 йилда АҚШ Федерал судига тўртта аскар олиб келинди, улардан биттаси қасддан ва яна уч нафари бахтсиз ҳодиса туфайли одам ўлдиришда айбланиб судланган эди. «Дарё» воқеа тафсилотлари ҳақида ҳикоя қилади.
Ироқ ҳукумати ва терговчи Фарис Саъдий Абдул отишма учун жиддий сабаб йўқлигини таъкидлади. Эртаси куни Blackwater компаниясининг Ироқда ишлаш лицензияси вақтинча бекор қилинди. Бироқ маълумотларга кўра, компания Ироқдаги фаолиятини 2009 йил январигача, Ироқ ва АҚШ келишуви кучга киргунга қадар давом эттирди.
АҚШ Давлат департаментининг расмий баёнотида «бегуноҳ ўлдирилган» ироқликлар ҳақида айтилган, АҚШ мудофаа вазирлиги ҳам ушбу воқеада ёлланма аскарлар айбдор экани ҳақидаги айбловни тан олишга рози бўлган. Ироқ бу вазиятда берилиши мумкин бўлган энг қаттиқ жазони талаб қилди. Воқеалар доирасида камида бешта тергов бошланди, улардан биттасини Федерал қидирув бюроси бошқарди. Тергов жараёнларида 17 ироқлик Blackwater ходимлари томонидан ўлдирилгани маълум бўлди, шунингдек, улардан 14 нафари ҳеч қандай сабабсиз ўлдирилди.
Воқеалар талқини
2007 йил 27 сентябрда «New York Times» газетаси Нисур майдонидаги воқеа пайтида ҳамкасбларининг ўт очишни тўхтатишга чақирганига қарамай Blackwater ходимининг тинч аҳолини ўққа тутишда давом этгани ҳақида хабар берди (Glanz, James. Blackwater Shooting Scene Was Chaotic, The New York Times (28 September 2007). Унинг тинч аҳолини исёнчилар билан адаштирган ё адаштирмагани аниқ эмас. У фақат ҳамкасби қуролини унга қаратиб, тўхташни буюрганида ўқ узишни тўхтатди. Воқеани кузатган Blackwater компаниясининг учта ходими отишма учун ҳеч қандай сабаб кўрмаганликларини айтди.
Воқеалардан сўнг Ироқ Хавфсизлик ташкилотлари ассоциацияси Blackwater’ни Ироқда ишлашга лицензияси бўлмаган ташкилотлар рўйхатига киритди. АҚШ Давлат департаменти ва Марказий разведка бошқармаси номидан Blackwater операциялари лицензиялашни талаб қилмайди ва шунинг учун фаолиятни тақиқлаш уларга ҳеч қандай таъсир кўрсатмаган. 19 сентябрь куни Қўшма Штатлар барча фуқароларига Ироққа Боғдоддаги мустаҳкам яшил зонадан ташқарида саёҳат қилишни вақтинча тақиқлади.
Тергов
АҚШ Давлат департаменти ушбу ҳодисани «даҳшатли воқеа» деб атади ва тергов ўтказиш нияти борлигини эълон қилди. Ироқ Бош вазири Нури ал-Маликийнинг сўзларига кўра, АҚШ давлат котиби Кондолиза Райс «шаффоф ва ҳалол» тергов ўтказишга ваъда берди. Кейинчалик Давлат департаменти воқеани текшириш учун ҳам, хусусий ҳарбий компаниялар фаолиятини тартибга солишнинг умумий масалалари бўйича ҳам Америка-Ироқ комиссияси тузилишини эълон қилди.
Воқеадан бир неча ҳафта ўтгач, Ироқ Ички ишлар вазирлиги вакили тергов тугаганини эълон қилди ва барча айбни Blackwater ходимларига юклади. 2008 йил 19 январда «The New York Times» газетаси кўплаб ўлимлар учун жавобгар бўлган ёлланма хизматчининг исмини – Пол Слууни эълон қилди. У 1999 йилда ҳарбий хизматга кирган, Боснияда 3-пиёда дивизиясида хизмат қилган, 2002 йилда нафақага чиққан, кейин Техас Миллий гвардияси сафига қўшилган эди. У Ироқда хизмат сафарида бўлган, кейин у ерда шахсий ҳимоя бўйича мутахассис сифатида ёлланган.
2009 йил 1 апрелда «Assoshieted Press» экспертизанинг ғалати натижалари ҳақидаги янгиликларни эълон қилди. Ҳодиса содир бўлган жойда топилган ўқларнинг ҳеч бири отишмаларда ишлатилган милтиқлардан отилиши мумкин эмас эди. Икки йил ўтиб, 2011 йил 1 апрелда «Assoshieted Press» Blackwater компаниясининг собиқ директори Эрик Принснинг етти соатлик кўрсатмаларининг хулосасини эълон қилди. Принс тергов усулларини танқид қилди ва воқеада Американинг айби борлиги ҳақидаги хулосаларга қарши чиқди.
«Тергов, афтидан, ҳақиқатни аниқлаш учун эмас, балки ҳамма нарсани Blackwater зиммасига юклаш учун ўтказилган», дейди у. Шунингдек, у экспертиза натижаларига ишонмаслигини билдирди. Федерал қидирув бюроси мутахассислари ёлланган аскарларнинг тўпланган ўқлари ва қуролларини таққослай олмади, аммо улар Ироқдаги Америка контингенти фойдаланмаган бошқа турдаги снаряд захираларини топди. Нисур майдонида отишмалар тез-тез содир бўлгани сабабли бу снарядлар ва ўқлар қаердан келиб қолганини аниқ айтиш қийин.
БМТнинг 2007 йил октябрдаги ҳисоботи
2007 йил октябрь ойида БМТ жанглар пайтида фойдаланилган хусусий ҳарбий компаниялар муаммосини икки йиллик ўрганиш натижалари бўйича ҳисобот чиқарди. Ҳисоботда хусусий ҳарбий компаниялардан фойдаланиш халқаро ҳуқуқни бузадиган ёлланма фаолиятнинг янги шакли экани аниқланди.
Ироқдаги реакция
Боғдодда яшовчи Ҳалим Машкур Ироқ телеканалларидан бирига ўз нуқтаи назарини қуйидагича изоҳлайди: «Биз хавфсизлик компаниялари бизнинг кўчаларимизда қандай ўйинлар қилаётганини кўриб турибмиз. Улар тинч аҳолига мол билан бўлгани каби муносабатда бўлади, бизни калтаклайди ва ўлдиради. Агар бу Англияда ёки Америкада содир бўлса, уларнинг фуқаролари бунга қандай муносабатда бўлади?» (Wounded Iraqis: 'No one did anything‘ to provoke Blackwater - CNN.com) Нисур майдонидаги транспорт воситаларини бошқарувчи Ироқ полицияси ходими Blackwater ходимларини террорчилар деб атади.
2007 йил 11 октябрда Конституциявий ҳуқуқларни ҳимоя қилиш маркази «Чет эллик фуқароларнинг ҳуқуқлари бузилиши тўғрисида»ги қонунга биноан Blackwater’га қарши даъво қўзғади. 2008 йил декабрь ойида ёлланма аскарларнинг бештаси қотиллик ва ўзини ўзи ҳимоя қилиш меъёрларини ошириб юборишда айбланган, аммо 2009 йил 31 декабрда барча айбловлар қайта олиб ташланган. Ироқнинг ўша пайтдаги Бош вазири Нури ал-Маликий суд қарорини кескин танқид қилди. 2011 йил апрель ойида Пол А. Слуҳ, Иван С. Либерти, Дастин Л. Хард ва Дональд В. Баллга қарши иш қайта тикланди ва суднинг олдинги қарори хато деб топилди.
Ҳодисада иштирок этган бешинчи Blackwater ходими айбловдан озод қилинди ва олтинчиси биринчи даражали қотиллик ва қотилликка уринишдаги айбини тан олди. 2012 йил 6 январда Blackwater воқеада қурбон бўлган олти кишининг оилаларига товон пули тўлади. 2014 йил октябрь ойида Ник Слаттенга қасддан қотиллик, Слау, Либерти ва Хардга қотиллик учун автоматик ўқотар қурол ишлатиш айбловлари эълон қилинди. 2015 йил 13 апрелда Слаттен умрбод қамоқ жазосига, яна уч киши ўттиз йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинди (Apuzzo, Matt. Emails Reveal Discord Over Blackwater Charges (англ.), The New York Times (12 April 2015).).
2017 йил 4 августда суд Слаттен ва бошқа учта кишини қайта судга тортишга қарор қилди. Энди суднинг хусусияти ўзгарган, у жамоавий эмас якка шахс устида ўтказилар эди.
Дилбар Исматуллаева тайёрлади.
Изоҳ (0)