XX asrning birinchi yarimi Xitoy uchun og‘riqli o‘tdi. Mamlakat Yaponiya imperiyasi tomonidan ayovsiz talandi. Bu ham yetmagandek, millatchilar hamda sotsialistlar o‘rtasidagi fuqarolar urushini boshdan kechirdi. Natijasi Mao Szedundek diktatorni hokimiyatga olib kelgan mojaro qon to‘kilishiga nuqta qo‘ymadi. Aksincha, ko‘r-ko‘rona siyosat natijasida yana o‘n millionlab insonlar halok bo‘ldi. Bu vaqt ichida Xitoyni asosan Sovet Ittifoqi dastaklab keldi. “Katta aka” Pekinni misli ko‘rilmagan ko‘lamda qurol-yarog‘ va harbiy texnikalar bilan taʼminladi. Qolaversa, ayrim modellarni eksport huquqi asosida ishlab chiqarishga ruxsat berdi.
Biroq Xitoyni taraqqiyot yo‘liga Den Syaopin islohotlari boshlab kirdi. Yuqori surʼatlarda o‘sayotgan iqtisod harbiy sanoatni ham, soddaroq aytganda, yoqilg‘i bilan taʼminladi. Avvaliga Qo‘shma Shtatlar va Rossiyadan ko‘chirilgan loyihalarga tayangan tarmoq, keyinchalik o‘zi innovatsiyalarga mualliflik qila boshladi. Ularning baʼzilari IDEX 2025 ko‘rgazmasida namoyish etildi.
Vertolyot-dron
AR-2000 Xitoy harbiy-sanoat majmuasi so‘nggi yillarda erishgan yutuqlardan biridir. U CATIC davlat korporatsiyasining masofadan boshqariladigan vertolyoti hisoblanadi. Mazkur platforma o‘zining o‘lchami, texnologik tuzilishi va imkoniyatlari bilan harbiy dengiz kuchlarida xizmat qilishga mos. U dastlab 2023-yili jamoatchilikka tanishtirilgan.
Ishlab chiqaruvchi uni razvedka, kuzatuv, zarba berish va qutqaruv kabi vazifalarini bajara oluvchi kompleks sifatida tanishtirgan. Vertolyotning old qismida elektroptik va infraqizil kuzatuv tizimi mavjud. Bu unga har qanday ob-havo sharoitida va kunning istalgan qismida jangovar missiya bajarish, aqlli o‘q-dorilarni nishonga yo‘naltirish kabi vazifalarni bajarishga yordam beradi. Qolaversa, AR-2000 yopiq sunʼiy yo‘ldosh aloqa tizimiga ham ega.
Dron hamda vertolyot xususiyatlarini o‘zida mujassamlashtirgan gibrid tizimning diqqatga sazovor jihatlaridan yana biri qurollanish imkoniyatidir. U jangovar missiya turiga qarab quruqlik nishonlariga zarba berishi yoki havo tahdidlarini bartaraf etishi mumkin. Yaʼni unga qisqa masofali havo-yer hamda havo-havo raketalarini ortish imkoniyati bor.
AR-2000 murakkab vazifalarni insonlarning minimal aralashuvi bilan bajarishi mumkin. Yuqori darajadagi avtomatlashtirilgan tizim unga oldindan belgilangan marshrutlar bo‘ylab parvoz qilish, topshiriqni elektron urush tizimlari zich joylashgan sharoitda ham bajarish imkonini beradi.
Qayd etilganidek, ixcham dizayn va buklanuvchi rotorlar sabab undan kemalarda foydalanish mumkin. Biroq qurilma seriyali ishlab chiqarishga olingani, qolaversa uning parvoz masofasi va davomiyligi kabi ko‘rsatkichlar haqida maʼlumot yo‘q.
Sh-16A
Norinco Xitoyning yetakchi harbiy ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. U IDEX 2025 ko‘rgazmasida keng spektrdagi mahsulotlari bilan qatnashdi. Katalog orasidan Sh-16A o‘ziyurar gaubitsasi diqqat markazida bo‘ldi. Tizim 8x8 konfiguratsiyadagi VN-22 platformasiga asoslangan bo‘lib, 155 mm kalibrli snaryadlarni qo‘llaydi. O‘ziyurar gaubitsaning minorasi modullar dizayn asosida ishlab chiqilgan. Bu uni turli platformalarga o‘rnatish imkonini beradi.
Sh-16A snaryad turiga qarab 40-56 km masofadagi nishonlarga yuqori aniqlikda zarba berishi mumkin. Avtomatik yuklovchi sharofati bilan u daqiqasiga 6–10 marta zarba bera oladi. Tizim nishonlarni belgilashda GPS va uning Xitoycha muqobili BeiDouʼdan foydalanadi. Qolaversa, inertial navigatsiya tizimi INS ham integratsiya qilingan. Boshqaruv esa to‘la avtomatlashtirilgan.
Jarayonni 3-5 kishilik ekipaj boshqaradi. Ular joylashgan platforma minalar va qo‘lbola portlovchi moslamalarga qarshi himoyaga ega. Korpus 14,5 mm kalibrli zirhteshar o‘q-dorilardan muhofaza qiladi. Yaqin masofadagi tahdidlarni bartaraf etish uchun 12.7 mm kalibrli pulemyot mavjud.
Sh-16A minora ostida 30 ta snaryad saqlashi mumkin. Ular bilan qo‘shib hisoblanganda tizimning umumiy vazni 36 tonnaga yetadi. Shunga qaramay, o‘ziyurar gaubitsa tezligini 110/km soatga yetkaza oladi. Bularning bari “Shoot and Scoot” taktikasini amalga oshirishga yordam beradi. Yaʼni Sh-16A jangovar pozitsiyani tezlik bilan egallashi, zarba berishi hamda javob zarbasi kelmasidan xavfli pozitsiyani tark etishi mumkin.
Tizim zamonaviy boshqaruv va o‘t ochish nazorati tizimi bilan jihozlangan. Ular lazerli masofa o‘lchagich, kompyuterlashtirilgan ballistik analizator, real-vaqt rejimida aloqa kabilarni o‘z ichiga oladi.
Type 625E
Harbiy terminologiyada SHORAD tushunchasi mavjud. U qisqa masofali havo mudofaa tizimlarini tamsil qiluvchi umumiy nom bo‘lib, asosan past balandlik va tezlikdagi havo nishonlarini bartaraf etishga mo‘ljallangan.
Qurolli mojarolarda dronlarning roli ortishi bilan bu kabi tizimlarning ahamiyati ham oshdi. Type 625E ayni shu oilaga mansub. Norinco uni dron, qanotli raketa, vertolyot hamda past balandlikda uchuvchi samolyotlarga qarshi mobil platforma sifatida ishlab chiqdi. U 8x8 formuladagi shassiga asoslangan. Shu bois harakatchanligi yuqori. Tezligi esa 90 km/soatga yetadi.
Tizim olti barrelli gatling to‘pi bilan qurollangan. U 2,5 uzoqlik va 2 km balandlikdagi nishonlarga 25 mm kalibrli snaryadlar bilan zarba beradi. Qolaversa, daqiqasiga 4-5 ming o‘q uzishi mumkin. Bundan tashqari, jangovar modulning har ikki tomonida to‘rttadan jami sakkizta zenit raketa mavjud. Ular modeliga qarab bir necha kilometr masofadagi havo tahdidlarini zararsizlantirishi mumkin. Aksariyat manbalarning yozishicha, Type 625E bu uchun FB-10A zenit raketalarini qo‘llaydi. Ular 7 km balandlik va 17 km uzoqlikdagi havo tahdidlarini bartaraf eta oladi.
Mashina old qismida haydovchi kabinasi joylashgan. Tizim nishonlarni belgilashda radarlar hamda elektroptik kuzatuv texnologiyasidan foydalanadi. Ular nishon haqidagi maʼlumotlarni real vaqt rejimida kuzatib boradi. Shuningdek tezlik va masofaga oid axborotlarni o‘lchab, nishon trayektoriyasini hisoblaydi. Eng yaxshi kesishish nuqtasi aniqlangach, zarba beradi.
Type 625E dastlab 2022-yili Xitoyning Zhuhai Air Show ko‘rgazmasida namoyish qilingan. Biroq uning dronlarga qarshi mashg‘ulotlari aks etgan tasvirlari ilk bor 2024-yili jamoatchilikka ko‘rsatildi.
Dron galasi
Guruh bo‘lib parvoz qiladigan, bir vaqtda bir nechta, yo umumiy dushmanga baravar hujum qiladigan kamikadze dronlari ko‘pchilikni tashvishga soladi. Shu bois ham mana shu kabi loyiha ustida dunyoning yetakchi davlatlari ishlamoqda. Xitoyning COEG korporatsiyasi bozorga allaqachon o‘z ishlanmasi bilan kirib kelgan. Biroq ayrim ekspertlar uni Isroilning Mini Harop loyihasiga o‘xshatadi. Xitoylik muhandislar yahudiy hamkasblaridan ilhomlangan bo‘lishi mumkin. Biroq bu nusxa ko‘chirilgani haqida daʼvo qilish uchun asos bo‘la olmaydi.
Dongfeng Menghsi 6×6 zirhli transport vositasiga asoslangan tizim mobilligi bilan ajralib turadi. U qisqa vaqt ichida 18 ta kamikadze dronni havoga ko‘tarishi mumkin. Kompleks zarba berishdan tashqari, razvedka hamda kuzatuv kabi missiyalarda ham qo‘llaniladi. Biroq hozircha uning na texnik xususiyatlari, na nomi maʼlum.
Xitoyni o‘rganishga ixtisoslashgan MERICS universiteti tomonidan eʼlon qilingan maʼlumotga ko‘ra, xitoyliklar 2019-2023 yillar oralig‘ida xalqaro qurol-yarog‘ bozorining 5,8 foizini nazorat qilgan. Bu Qo‘shma Shtatlar, Fransiya hamda Rossiyadan keyingi o‘rindir. Biroq joriy yilning may oyida bo‘lib o‘tgan Hindiston-Pokiston mojarosi vaziyatni o‘zgartirish uchun turki berdi. Boisi pokistonlik uchuvchilar hind samolyotlarini aynan Xitoy qurollari bilan urib tushirdi. Bu esa, o‘z navbatida, tekin reklama o‘laroq xizmat qildi.
Izoh (0)