XX асрнинг биринчи ярими Хитой учун оғриқли ўтди. Мамлакат Япония империяси томонидан аёвсиз таланди. Бу ҳам етмагандек, миллатчилар ҳамда социалистлар ўртасидаги фуқаролар урушини бошдан кечирди. Натижаси Мао Сзедундек диктаторни ҳокимиятга олиб келган можаро қон тўкилишига нуқта қўймади. Аксинча, кўр-кўрона сиёсат натижасида яна ўн миллионлаб инсонлар ҳалок бўлди. Бу вақт ичида Хитойни асосан Совет Иттифоқи дастаклаб келди. “Катта ака” Пекинни мисли кўрилмаган кўламда қурол-яроғ ва ҳарбий техникалар билан таъминлади. Қолаверса, айрим моделларни экспорт ҳуқуқи асосида ишлаб чиқаришга рухсат берди.
Бироқ Хитойни тараққиёт йўлига Ден Сяопин ислоҳотлари бошлаб кирди. Юқори суръатларда ўсаётган иқтисод ҳарбий саноатни ҳам, соддароқ айтганда, ёқилғи билан таъминлади. Аввалига Қўшма Штатлар ва Россиядан кўчирилган лойиҳаларга таянган тармоқ, кейинчалик ўзи инновацияларга муаллифлик қила бошлади. Уларнинг баъзилари IDEX 2025 кўргазмасида намойиш этилди.
Вертолёт-дрон
АР-2000 Хитой ҳарбий-саноат мажмуаси сўнгги йилларда эришган ютуқлардан биридир. У CАТИC давлат корпорациясининг масофадан бошқариладиган вертолёти ҳисобланади. Мазкур платформа ўзининг ўлчами, технологик тузилиши ва имкониятлари билан ҳарбий денгиз кучларида хизмат қилишга мос. У дастлаб 2023 йили жамоатчиликка таништирилган.
Ишлаб чиқарувчи уни разведка, кузатув, зарба бериш ва қутқарув каби вазифаларини бажара олувчи комплекс сифатида таништирган. Вертолётнинг олд қисмида электроптик ва инфрақизил кузатув тизими мавжуд. Бу унга ҳар қандай об-ҳаво шароитида ва куннинг исталган қисмида жанговар миссия бажариш, ақлли ўқ-дориларни нишонга йўналтириш каби вазифаларни бажаришга ёрдам беради. Қолаверса, АР-2000 ёпиқ сунъий йўлдош алоқа тизимига ҳам эга.
Дрон ҳамда вертолёт хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган гибрид тизимнинг диққатга сазовор жиҳатларидан яна бири қуролланиш имкониятидир. У жанговар миссия турига қараб қуруқлик нишонларига зарба бериши ёки ҳаво таҳдидларини бартараф этиши мумкин. Яъни унга қисқа масофали ҳаво-ер ҳамда ҳаво-ҳаво ракеталарини ортиш имконияти бор.
АР-2000 мураккаб вазифаларни инсонларнинг минимал аралашуви билан бажариши мумкин. Юқори даражадаги автоматлаштирилган тизим унга олдиндан белгиланган маршрутлар бўйлаб парвоз қилиш, топшириқни электрон уруш тизимлари зич жойлашган шароитда ҳам бажариш имконини беради.
Қайд этилганидек, ихчам дизайн ва букланувчи роторлар сабаб ундан кемаларда фойдаланиш мумкин. Бироқ қурилма серияли ишлаб чиқаришга олингани, қолаверса унинг парвоз масофаси ва давомийлиги каби кўрсаткичлар ҳақида маълумот йўқ.
Ш-16А
Norinco Хитойнинг етакчи ҳарбий ишлаб чиқарувчиси ҳисобланади. У IDEX 2025 кўргазмасида кенг спектрдаги маҳсулотлари билан қатнашди. Каталог орасидан Ш-16А ўзиюрар гаубитсаси диққат марказида бўлди. Тизим 8х8 конфигурациядаги ВН-22 платформасига асосланган бўлиб, 155 мм калибрли снарядларни қўллайди. Ўзиюрар гаубитсанинг минораси модуллар дизайн асосида ишлаб чиқилган. Бу уни турли платформаларга ўрнатиш имконини беради.
Ш-16А снаряд турига қараб 40-56 км масофадаги нишонларга юқори аниқликда зарба бериши мумкин. Автоматик юкловчи шарофати билан у дақиқасига 6–10 марта зарба бера олади. Тизим нишонларни белгилашда GPS ва унинг Хитойча муқобили BeiDou’дан фойдаланади. Қолаверса, инертиал навигация тизими ИНС ҳам интеграция қилинган. Бошқарув эса тўла автоматлаштирилган.
Жараённи 3-5 кишилик экипаж бошқаради. Улар жойлашган платформа миналар ва қўлбола портловчи мосламаларга қарши ҳимояга эга. Корпус 14,5 мм калибрли зирҳтешар ўқ-дорилардан муҳофаза қилади. Яқин масофадаги таҳдидларни бартараф этиш учун 12.7 мм калибрли пулемёт мавжуд.
Ш-16А минора остида 30 та снаряд сақлаши мумкин. Улар билан қўшиб ҳисобланганда тизимнинг умумий вазни 36 тоннага етади. Шунга қарамай, ўзиюрар гаубитса тезлигини 110/км соатга етказа олади. Буларнинг бари Shoot and Scooot тактикасини амалга оширишга ёрдам беради. Яъни Ш-16А жанговар позицияни тезлик билан эгаллаши, зарба бериши ҳамда жавоб зарбаси келмасидан хавфли позицияни тарк этиши мумкин.
Тизим замонавий бошқарув ва ўт очиш назорати тизими билан жиҳозланган. Улар лазерли масофа ўлчагич, компьютерлаштирилган баллистик анализатор, реал-вақт режимида алоқа кабиларни ўз ичига олади.
Type 625E
Ҳарбий терминологияда SHORAD тушунчаси мавжуд. У қисқа масофали ҳаво мудофаа тизимларини тамсил қилувчи умумий ном бўлиб, асосан паст баландлик ва тезликдаги ҳаво нишонларини бартараф этишга мўлжалланган.
Қуролли можароларда дронларнинг роли ортиши билан бу каби тизимларнинг аҳамияти ҳам ошди. Type 625E айни шу оилага мансуб. Norinco уни дрон, қанотли ракета, вертолёт ҳамда паст баландликда учувчи самолётларга қарши мобил платформа сифатида ишлаб чиқди. У 8х8 формуладаги шассига асосланган. Шу боис ҳаракатчанлиги юқори. Тезлиги эса 90 км/соатга етади.
Тизим олти баррелли гатлинг тўпи билан қуролланган. У 2,5 узоқлик ва 2 км баландликдаги нишонларга 25 мм калибрли снарядлар билан зарба беради. Қолаверса, дақиқасига 4-5 минг ўқ узиши мумкин. Бундан ташқари, жанговар модулнинг ҳар икки томонида тўрттадан жами саккизта зенит ракета мавжуд. Улар моделига қараб бир неча километр масофадаги ҳаво таҳдидларини зарарсизлантириши мумкин. Аксарият манбаларнинг ёзишича, Type 625E бу учун FB-10А зенит ракеталарини қўллайди. Улар 7 км баландлик ва 17 км узоқликдаги ҳаво таҳдидларини бартараф эта олади.
Машина олд қисмида ҳайдовчи кабинаси жойлашган. Тизим нишонларни белгилашда радарлар ҳамда электроптик кузатув технологиясидан фойдаланади. Улар нишон ҳақидаги маълумотларни реал вақт режимида кузатиб боради. Шунингдек тезлик ва масофага оид ахборотларни ўлчаб, нишон траекториясини ҳисоблайди. Энг яхши кесишиш нуқтаси аниқлангач, зарба беради.
Type 625E дастлаб 2022 йили Хитойнинг Зҳуҳаи Аир Show кўргазмасида намойиш қилинган. Бироқ унинг дронларга қарши машғулотлари акс этган тасвирлари илк бор 2024 йили жамоатчиликка кўрсатилди.
Дрон галаси
Гуруҳ бўлиб парвоз қиладиган, бир вақтда бир нечта, ё умумий душманга баравар ҳужум қиладиган камикадзе дронлари кўпчиликни ташвишга солади. Шу боис ҳам мана шу каби лойиҳа устида дунёнинг етакчи давлатлари ишламоқда. Хитойнинг CОEG корпорацияси бозорга аллақачон ўз ишланмаси билан кириб келган. Бироқ айрим экспертлар уни Исроилнинг Мини Ҳароп лойиҳасига ўхшатади. Хитойлик муҳандислар яҳудий ҳамкасбларидан илҳомланган бўлиши мумкин. Бироқ бу нусха кўчирилгани ҳақида даъво қилиш учун асос бўла олмайди.
Dongfeng Менгҳси 6×6 зирҳли транспорт воситасига асосланган тизим мобиллиги билан ажралиб туради. У қисқа вақт ичида 18 та камикадзе дронни ҳавога кўтариши мумкин. Комплекс зарба беришдан ташқари, разведка ҳамда кузатув каби миссияларда ҳам қўлланилади. Бироқ ҳозирча унинг на техник хусусиятлари, на номи маълум.
Хитойни ўрганишга ихтисослашган MERICS университети томонидан эълон қилинган маълумотга кўра, хитойликлар 2019-2023 йиллар оралиғида халқаро қурол-яроғ бозорининг 5,8 фоизини назорат қилган. Бу Қўшма Штатлар, Франция ҳамда Россиядан кейинги ўриндир. Бироқ жорий йилнинг май ойида бўлиб ўтган Ҳиндистон-Покистон можароси вазиятни ўзгартириш учун турки берди. Боиси покистонлик учувчилар ҳинд самолётларини айнан Хитой қуроллари билан уриб туширди. Бу эса, ўз навбатида, текин реклама ўлароқ хизмат қилди.
Изоҳ (0)