Iqtisodiyot va moliya vazirligi O‘zbekiston byudjetining 2024-yildagi ijrosi bo‘yicha dastlabki maʼlumotlarni eʼlon qildi. Hisobotda daromadlar va xarajatlarga oid ayrim raqamlar keltirilgan.
Konsolidatsiyalashgan byudjet parametrlari
O‘tgan yili O‘zbekiston konsolidatsiyalashgan byudjet daromadlari 385,8 trln so‘mni, xarajatlari 433 trln so‘mni tashkil etdi. Byudjet taqchilligi (chiqimlar yillik tushumdan ko‘p) 47,8 trln so‘m (yalpi ichki mahsulotga nisbatan 3,3 foiz) bo‘ldi.
2023-yilda eʼlon qilingan Byudjetnomada 2024-yilda respublika konsolidatsiyalashgan byudjet daromadlari 375 trln so‘m, xarajatlari 427,5 trln so‘mga yetishi prognoz qilingandi. Yaʼni yillik hisobda daromadlar kutilganidan sezilarli ko‘p, xarajatlar prognozi ham nisbatan reallikka yaqin keldi.
Konsolidatsiyalashgan byudjet mamlakat yillik tushum va chiqimlarining umumiy yig‘indisi bo‘lib, bir necha tarmoqlarni o‘zida qamrab olgan. Bunda asosiy rolni davlat byudjeti o‘ynaydi. Agar qolgan tarmoqlarga pul yetmay qolsa, byudjet yordam “qo‘l”ini cho‘zadi.
Vazirlik o‘tgan yili davlat byudjeti daromadlari 274,3 trln so‘m, xarajatlari 310,9 trln so‘mga yetganini maʼlum qildi.
Davlat maqsadli jamg‘armalari kirim-chiqimlarining hisob-kitobi byudjetdan alohida tarmoq sifatida ko‘riladi. Mazkur tarmoqning 2024-yildagi tushumlari 54,7 trln so‘m, xarajatlari 50,2 trln so‘m bo‘lgan. Aniqrog‘i, bu pullarning qariyb 34,8 trln so‘mi davlat byudjetidan berilgan. Chunki hamma jamg‘arma ham daromad olavermaydi, xarajatlari tushumlaridan ko‘plari ham bor.
Keyingi tarmoq — Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi. O‘tgan yili uning daromadlari 16 trln so‘m, xarajatlari 18,5 trln so‘m bo‘lgan. Yana bir tarmoq — byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari mablag‘laridan tushgan daromadlari 40,8 trln so‘m, xarajatlari 38,9 trln so‘mni tashkil etgan.
Taqqoslash uchun, 2023-yilda konsolidatsiyalashgan byudjet daromadlari 321,9 trln so‘m, xarajatlari 381 trln so‘mga yetgandi. Bu mutlaq rekord bo‘lib, o‘sha yili byudjet taqchilligi qariyb 59,2 trln so‘mga (YIMning 5 foizi) yetgan.
Davlat byudjeti daromadlari
2024-yilda davlat byudjeti daromadlari 274,3 trln so‘mga borib (YIMning 18,9 foizi), 2023-yildagiga nisbatan 18,3 foizga o‘sdi.
Byudjetga tushumlarning eng ko‘p ulushini bevosita soliqlar taʼminlagan (foyda, jismoniy shaxslar va aylanmadan olinadigan soliqlar) — 90,8 trln so‘m.
Yil davomida byudjetga bilvosita soliqlardan (QQS, aksiz solig‘i, bojxona boji) 88,3 trln so‘m tushgan.
Resurs soliqlari va mol-mulk solig‘idan 36,4 trln so‘m daromad kelgan. Boshqa tushumlar (tarkibi ochiqlanmagan) 58,9 trln so‘m bo‘lgan.
Davlat byudjeti xarajatlari tarkibi
O‘tgan yili davlat byudjetidan jami 310,9 trln so‘m (YIMga nisbatan 21,4 foiz) xarajat qilingan. Sohalar kesimida olganda, chiqimlarning 153,3 trln so‘mi ijtimoiy xarajatlarga yo‘naltirilgan. Eng yirik mablag‘lar taʼlim (71,2 trln so‘m) va sog‘liqni saqlash (36 trln so‘m) sohalariga sarflangan.
Yil davomida iqtisodiyotga yo‘naltirilgan mablag‘lar miqdori 38,4 trln so‘m bo‘lgan. Shundan 9,2 trln so‘mi suv xo‘jaligiga, 9,5 trln so‘mi gaz oldi-sotdisidan ko‘rilgan zararni qoplashga, 4,1 trln so‘mi uy-joy kommunal xizmatiga, 5,1 trln so‘mi aholi punktlarini obodonlashtirishga ketgan.
O‘z navbatida davlat investitsiyalariga 28,5 trln so‘m yo‘naltirilgan. O‘tgan yili hokimiyat va boshqaruv organlari xarajatlari sezilarli ortgan va 17,9 trln so‘m ajratilgan. Taqqoslash uchun, 2023-yilda bu yo‘nalishga 15,9 trln so‘m berilgandi.
2024-yilda davlat qarzi (kredit) foizlari uchun byudjetdan 14,5 trln so‘m sarflangan. 2023-yilda qarzlar foizlarini so‘ndirish uchun 8,2 trln so‘m ajratilgandi.
Umuman olganda, byudjet xarajatlarining 125,4 trln so‘mi ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlarga yo‘naltirilgan.
2024-yilda davlat tovar va xizmatlar sotib olishga jami 24,8 trln so‘m sarflagan. 2023-yilda bunday chiqimlar miqdori byudjet uchun 24,5 trln so‘mga tushgandi.
O‘tgan yili nafaqa va moddiy yordamlar uchun ajratilgan mablag‘lar keskin qisqarib, 15,4 trln so‘mni tashkil etgan. Taqqoslash uchun, 2023-yilda mazkur yo‘nalishga 19,2 trln so‘m sarflangan edi.
Jamg‘armalar tushum va chiqimlari
Yuqorida qayd etilganidek, O‘zbekistonda bir qator jamg‘armalar moliyaviy ko‘rsatkichlari byudjetdan alohida tartibda ham yuritiladi. Agar ularning xarajatlari daromadlaridan ko‘p bo‘lsa, taqchillik byudjetdan qoplanadi. Masalan, o‘tgan yili Pensiya jamg‘armasi 47,1 trln so‘m daromad olgan (tashkilotga pullar soliq va boshqa tushumlardan keladi). Pensionerlarga to‘lash uchun yetishmagan 16,3 trln so‘m davlat byudjetidan o‘tkazib berilgan. Shunda jamg‘armaning jami tushumlari 63,4 trln so‘m, chiqimlari esa 64 trln so‘m bo‘lgan.
Shu bilan birga, 2024-yilda byudjetdan avtomobil yo‘llarni rivojlantirish maqsadli jamg‘armasiga 7,6 trln so‘m ajratilgan.
Davlat aktivlarini boshqarish transformatsiyasi va xususiylashtirish jamg‘armasi daromadlari 5,6 trln so‘mni, xarajatlari 8,7 trln so‘mni tashkil etgan. Vazirlik hisobotida jamg‘armaga byudjetdan transfert qilinmagani qayd etilgan. Ko‘rilgan zarar (2,9 trln so‘m) qaysi manbadan qoplangani ochiqlanmagan.
Mahalliy byudjetlar hisob-kitobi
Hisobot davrida mahalliy byudjet daromadlari 57 trln so‘mni tashkil etgan (2023-yilda 55,5 trln so‘m bo‘lgan). Xarajatlari esa 2023-yildagidan (101,7 trln so‘m) sezilarli qisqarib, 86,8 trln so‘mga tushgan.
Hududlar kesimida Toshkent shahri eng yirik daromad tushumlari va xarajatlarni amalga oshirgan. 2024-yilda poytaxt byudjeti 10,2 trln so‘m tushum, 13 trln so‘m chiqim qilgan.
Shu bilan birga, Farg‘ona (daromad 5,3 trln so‘m, chiqimlar 8,1 trln so‘m), Samarqand (tushum 5,3 trln so‘m, xarajatlar 7,7 trln so‘m) va Toshkent (daromad 5,4 trln so‘m, chiqimlar 7 trln so‘m) viloyatlari byudjetlariga ko‘proq pul “kelib-ketgan”.
Yil mobaynida Sirdaryo viloyatining daromad (1,5 trln so‘m) hamda xarajatlari (2,7 trln so‘m) boshqa hududlarnikidan eng kami bo‘lgan. O‘z navbatida Jizzax viloyati byudjetiga ham nisbatan kam tushumlar (2,1 trln so‘m) amalga oshirilgan.
Byudjet subsidiyalari tarkibi
Bir yil ichida davlat byudjetidan subsidiyalar uchun 25,5 trln so‘m mablag‘ sarflangan. Shundan qariyb 14 trln so‘mi energetika sohasiga berilgan. Jumladan, byudjetdan gaz oldi-sotdisidan ko‘rilgan zararni qoplashga 9,5 trln so‘m, issiqlik taʼminoti korxonalari narxlarni “pastroq” ushlab turishi sabab qilgan ortiqcha chiqimlarini kompensatsiyalashga 3,9 trln so‘m berilgan.
O‘z navbatida nodavlat bog‘chalarga 3,3 trln so‘mlik, aholi uy-joy sotib olishi uchun 1,4 trln so‘mlik subsidiyalar taqdim etilgan.
“Toshshahartransxizmat” AJ jamoat transportlarida yo‘l haqini past narxda ushlab turgani uchun ko‘rgan zararni qoplashga byudjetdan 1,2 trln so‘m ajratilgan. Elektropoyezdlarda yo‘lovchilar tashishni subsidiyalashga 419 mlrd so‘m ajratilgan.
Tadbirkorlikni rivojlantirish va bandlikni taʼminlashga 1,9 trln so‘m, geologiya-qidiruv ishlariga 850 mlrd so‘m subsidiya berilgan.
Izoh (0)