Yekaterina Medichi tarixdagi eng makkor va shafqatsiz ayollardan biri hisoblanadi. U hokimiyatga erishish yo‘lida raqib va dushmanlarini osonlikcha yo‘q qilib, hech narsadan tap tortmadi. Qirolicha Fransiyani qariyb 30 yil boshqardi va XVI asrda Yevropaning eng kuchli ta’sir doirasiga ega rahbarlaridan biri bo‘ldi. Uning ismi avvalo tarixdagi dahshatli qirg‘in — “Varfolomey kechasi” bilan birga tilga olinadi.
Freylinalardan iborat haram
“Siyosiy sahnada Yekaterina Medichidan oldin ham, undan keyin ham hech kim u kabi muhim rolni o‘ynamadi”, — deb yozadi memuarchi Brantom. “Qirollikning buyuk qo‘shmachisi” laqabi berilgan qirolichaga odatda “uchar muhabbat eskadroni” — jozibador kiyingan 200 ga yaqin freylinalari (qirolicha huzurida xizmatda bo‘lgan ayol) yordam bergan. Ular erkaklardan maxfiy ma’lumotlarni osonlikcha bilib olib, ularga ta’sir ko‘rsatar, yevropalik qirol va vazirlar, sarkarda va diplomatlarni bir zumda o‘zlariga rom etardi.
Yekaterina 1519-yilda Florensiyada arxitektorlar Mikelotsso va Brunelleskilar tomonidan bunyod etilgan ajoyib saroyda dunyoga keladi — uning oilasi “Uyg‘onish” davri san’ati ixlosmandlari edi. Medichilar badavlat tijoratchi va bankirlar bo‘lib, oxir-oqibat Florensiya boshqaruvini qo‘lga oladi.
Yekaterina dunyoga kelishi bilan “o‘lim farzandi” deya nom oladi — onasi qizi tug‘ilganidan olti kun o‘tib, otasi esa ikki haftadan keyin vafot etadi. Bu nom unga butun umrlik tamg‘a bo‘lib qoldi: qirollik oilasi a’zolari orasida zaharlangan barcha ishlarda uning qo‘li borligi aytiladi. Ammo uning hukmronlik davrida sodir bo‘lgan eng dahshatli voqea, shubhasiz, “Varfolomey kechasi” hisoblanadi.
Yekaterina avvaliga buvisi, keyin esa xolasining qo‘lida tarbiya topadi, biroq bolaligining asosiy qismi cherkovda, qattiq tartibli qoidalar orasida o‘tadi. O‘ziga to‘q va nomdor sulola vakili bo‘lgan qiz 14 yoshida Yevropaning eng mashhur keliniga aylandi. Uning omma oldida ko‘p ko‘rinish bermasligi ham ayolning shaxsiyatiga bo‘lgan qiziqishni oshirardi.
Nikoh lotereyasi
Fransuz qiroli Fransisk I 15 yoshli ikkinchi o‘g‘li Genrixga kelin qidirishga tushadi. Fransiya bilan yaqinlashish orzusida bo‘lgan Rim papasi Yekaterinaning unga turmushga chiqishiga ruxsat beradi.
To‘y marosimi 34 kun davom etadi va o‘sha vaqtda Yevropadagi eng hashamatli hamda eng ko‘p muhokama qilingan tadbirga aylanadi. Tantanada ishtirok etgan barchaga qimmatbaho sovg‘alar tarqatiladi, italyan oshpazlari o‘z mahoratlarini ishga solib, tansiq taomlarni ulashadi. Ular orasida o‘ziga xos taom meva va muzdan iborat desert — ilk muzqaymoq edi. Bunga qadar Fransiyada bu kabi taom hech qachon dasturxonga tortilmagan.
Turmush o‘rtog‘i bilan munosabatlarni yo‘lga qo‘yish oson kechmaydi. Malla, past bo‘yli, ozg‘in, lablari shishgan Yekaterina Genrixni sevib qoladi. Ammo uning qalbi 11 yoshidan beri boshqaga — o‘zidan 19 yosh katta Diana de Puatyega tegishli edi. Monarx o‘limining oxiriga qadar bu ayolga nisbatan muhabbatini saqlab qoldi — u mahbubasi bilan har kuni vaqt o‘tkazdi.
Qirol Dianaga hashamatli Shenonso saroyini sovg‘a qiladi, bu orqali u Yekaterinaga ayol uning rafiqalik o‘rnini to‘liq egallaganini bildirib qo‘yadi. Natijada makkor ayol erining jazmanini o‘ziga og‘dirib olishga erishadi.
Florensiyada ota-onalar o‘z farzandlariga turli bilimlarni berishga intilmasdi. Shu boisdan Yekaterina nozik madaniyatli fransuz saroyida juda qiynaladi. U ko‘pincha o‘zini nodondek his qilardi: jimjimador jumlalarni tuza olmas, xat yozganda ko‘plab xatoliklarga yo‘l qo‘yardi — fransuz tili uning ona tili bo‘lmagani bois nutqi ham ravon emasdi. Buning ustiga kibor oilalarning ayollari ham o‘zlarini xuddi uning gap-so‘zlarini tushunmagandek tutishardi.
Fransuzlar uni yaxshi qabul qilmaydi. Saroydagilar Yekaterinaning nasl-nasabini qirol o‘g‘liga mos deb hisoblamasdi. Uning orqasidan Medichilarni takabburlik bilan savdogar va “italyan” deb atashardi.
Yekaterina o‘zini ko‘rsatishi bo‘lgan yagona soha qoladi — u modani urfga kiritadigan ayolga aylanadi. Qimmat mato va bezaklarga ega ko‘ylaklarini Fransiyaning eng obro‘li xonadonlari ham ko‘chira boshlaydi. Xipcha belga ega Medichi beli 33 santimetrdan katta bo‘lgan ayollarning saroyga kelishini taqiqlab qo‘yadi. Natijada ular korsetlar taqishga majbur bo‘ladi. Italiyadan olib kelingan poshnali tuflilari, ayniqsa, ko‘pchilikni hayratga soladi — bu orqali ayol bo‘yi pastligini berkitishga muvaffaq bo‘ladi.
Yekaterinaning butun boshli qo‘lqoplar kolleksiyasi bor edi. Ularning har biri o‘ziga xos ifor taratuvchi atirlarga burkanar, ba’zida esa ular jinoyat quroliga aylanardi. Medichi ko‘p marotaba o‘z raqiblariga zaharlangan qimmatbaho qo‘lqoplarni sovg‘a sifatida jo‘natgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, ayol zaharlarni yaxshi farqlagan. U saroydagi ba’zi kuchlarga ta’sir ko‘rsatib, doim tomonlarni xavotirda ushlab turardi. Ammo bularning barchasi turmush o‘rtog‘i fransuz monarxiga aylanganidan keyin sodir bo‘ladi.
Yekaterina Medichi boshqaruvi davrida Parij tom ma’noda moda poytaxtiga aylanadi. Fransuz qirollarining oldinlari Yevropadagi boshqa hukmdorlarga taqlid qilib bezatilgan saroylari trendlar asoschisiga aylana boshlaydi.
Qora qirolicha
Yekaterina aslida qirolichalikka da’vogar emasdi — uning turmush o‘rtog‘i hukmdorning ikkinchi farzandi bo‘lib, taxtga ega chiqolmasdi. Ammo Genrixning akasi kutilmaganda vafot etib, barchasini o‘zgartirib yuboradi. Barcha Medichi merosxo‘r tug‘ib berishini kutadi, biroq u homilador bo‘la olmaydi. Shunda qirol o‘g‘li uchun boshqa qiz qidirishni boshlayotgani haqida gap-so‘zlar tarqay boshlaydi.
Eri bilan ajrashib ketishi mumkinligini tushunib yetgan Yekaterina qaynotasi, qirol Fransiskni yana ozgina muddat kutishga ko‘ndiradi. Ularning ikkisi ham ovga qiziqqani bois munosabatlari yaxshi edi. Yekaterina Fransiyada ayollarning otga minishi bo‘yicha yangicha usulni joriy etadi, bu orqali ular erkaklar bilan teng sharoitda ov qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Oradan qanchadir vaqt o‘tgach, u qirolga bergan va’dasini bajaradi — merosxo‘r dunyoga keltiradi. Shundan keyin Yekaterina har yili homilador bo‘la boshlaydi: 1543-yildan 1555-yilgacha u jami 10 nafar bola tug‘adi. Bu kelib chiqishi italyan bo‘lgan ayolga saroydagi holatini mustahkamlash imkonini beradi.
Ayol bepushtlikdan qanday qilib qutilgani noma’lum. Ko‘pchilik unga mashhur shifokor, alkimyogar, astrolog va bashoratchi Nostradamus yordam bergan deb hisoblaydi. U qirolichaning saroydagi tor doirali guruhi tarkibiga kirardi. Bundan tashqari, afsonalarga ko‘ra, Nostradamus uning eri Genrix II ning o‘limini ham oldindan aytib bergan. Astrolog “qari sher ko‘zini o‘yib oladigan yosh sher bilan jangda halok bo‘ladi”, — degan.
Monarxning o‘limi rostdan ham bema’ni bir holatda yuz beradi. U qizining to‘yiga bag‘ishlangan ritsarlar jangida qatnashadi. Shotlandiya gvardiyasining yosh leytenanti bo‘lgan graf Gabriel de Montgomeri bellashuvda qirolning boshiga qattiq zarba beradi. Nayzasining bir qismi shlem teshigi orqali monarx miyasiga teshib kiradi. O‘n kundan keyin esa uning joni uziladi. Shunda Yekaterina “Barcha ko‘z yosh va og‘riqlarim shundan” yozuvi tushirilgan singan nayzani o‘z emblemasiga joylashtiradi.
Sodir bo‘lgan voqeadan keyin qirolicha motam tutishni boshlaydi — u 30 yil qora kiyimda yuradi. Shu orqali Yekaterina Yevropada yangi trendni boshlab beradi — bunga qadar oq rang motam rangi hisoblanardi.
Natijada taxt uning bir o‘g‘lidan boshqalariga o‘ta boshlaydi. Ularning barchasi yosh va o‘zidan nasl qoldirmay vafot eta boshlaydi. Asl hokimiyat esa ona Yekaterinaning qo‘lida to‘planadi. U barchani boshqarar, klanlar, gugenot va katoliklar o‘rtasida dushmanlik kayfiyatiga urug‘ sochardi. Uning davrida sodir bo‘lgan “Varfolomey kechasi” hozirga qadar dahshatli voqealardan biri hisoblanadi — Parijning o‘zida 30 mingdan ortiq inson halok bo‘ladi. Ushbu voqeadan keyin 200 mingga yaqin gugenot qo‘shni davlatlarga qochib ketadi.
San’at ixlosmandi
Ammo Medichi Fransiya tarixidan san’atning faol homiysi sifatida o‘rin oldi. Qirolicha Yevropada endi bo‘y ko‘rsatayotgan iqtidorlar — olimlar, yozuvchilar, rassomlar, kolleksionerlarga ko‘mak beradi. U kartinalar, san’at asarlarini, noodatiy buyumlarni sotib olib — “Uyg‘onish” davrining Fransiyadagi eng katta kutubxonasini yaratadi. U yerda nodir qo‘lyozmalar saqlana boshlaydi.
Tyuilri saroyi va Shenonso qasridagi galereya, shuningdek, Luvrning yangi qanoti aynan uning davrida bunyod etiladi. Bundan tashqari, Yekaterina mamlakatda baletni ommalashtiradi.
Ammo fransuzlar qirolichaning sa’y-harakatlarini to‘g‘ri baholamaydi. Uning hukmronligidan charchagan a’yonlar ayolni o‘limidan keyin ham kechirmaydi. Qirolichaning suyaklarini Sen-Denidagi erining yoniga ko‘mish maqsadida Parijga olib kelishmoqchi bo‘lganida parijliklar faol qarshilik ko‘rsatadi. Oxir-oqibat uzoq yillardan keyin uning xoki solingan idish baribir Parijga olib kelinadi. Ammo Yekaterinani baribir chetroqqa ko‘mishga to‘g‘ri keladi — xuddi hayotligidagi kabi erining yonidan unga joy topilmaydi.
Izoh (0)