Екатерина Медичи тарихдаги энг маккор ва шафқатсиз аёллардан бири ҳисобланади. У ҳокимиятга эришиш йўлида рақиб ва душманларини осонликча йўқ қилиб, ҳеч нарсадан тап тортмади. Қиролича Францияни қарийб 30 йил бошқарди ва XVI асрда Европанинг энг кучли таъсир доирасига эга раҳбарларидан бири бўлди. Унинг исми аввало тарихдаги даҳшатли қирғин — “Варфоломей кечаси” билан бирга тилга олинади.
Фрейлиналардан иборат ҳарам
“Сиёсий саҳнада Екатерина Медичидан олдин ҳам, ундан кейин ҳам ҳеч ким у каби муҳим ролни ўйнамади”, — деб ёзади мемуарчи Брантом. “Қиролликнинг буюк қўшмачиси” лақаби берилган қироличага одатда “учар муҳаббат эскадрони” — жозибадор кийинган 200 га яқин фрейлиналари (қиролича ҳузурида хизматда бўлган аёл) ёрдам берган. Улар эркаклардан махфий маълумотларни осонликча билиб олиб, уларга таъсир кўрсатар, европалик қирол ва вазирлар, саркарда ва дипломатларни бир зумда ўзларига ром этарди.
Екатерина 1519 йилда Флоренсияда архитекторлар Микелотссо ва Брунеллескилар томонидан бунёд этилган ажойиб саройда дунёга келади — унинг оиласи “Уйғониш” даври санъати ихлосмандлари эди. Медичилар бадавлат тижоратчи ва банкирлар бўлиб, охир-оқибат Флоренсия бошқарувини қўлга олади.
Екатерина дунёга келиши билан “ўлим фарзанди” дея ном олади — онаси қизи туғилганидан олти кун ўтиб, отаси эса икки ҳафтадан кейин вафот этади. Бу ном унга бутун умрлик тамға бўлиб қолди: қироллик оиласи аъзолари орасида заҳарланган барча ишларда унинг қўли борлиги айтилади. Аммо унинг ҳукмронлик даврида содир бўлган энг даҳшатли воқеа, шубҳасиз, “Варфоломей кечаси” ҳисобланади.
Екатерина аввалига бувиси, кейин эса холасининг қўлида тарбия топади, бироқ болалигининг асосий қисми черковда, қаттиқ тартибли қоидалар орасида ўтади. Ўзига тўқ ва номдор сулола вакили бўлган қиз 14 ёшида Европанинг энг машҳур келинига айланди. Унинг омма олдида кўп кўриниш бермаслиги ҳам аёлнинг шахсиятига бўлган қизиқишни оширарди.
Никоҳ лотереяси
Француз қироли Франсиск I 15 ёшли иккинчи ўғли Генрихга келин қидиришга тушади. Франция билан яқинлашиш орзусида бўлган Рим папаси Екатеринанинг унга турмушга чиқишига рухсат беради.
Тўй маросими 34 кун давом этади ва ўша вақтда Европадаги энг ҳашаматли ҳамда энг кўп муҳокама қилинган тадбирга айланади. Тантанада иштирок этган барчага қимматбаҳо совғалар тарқатилади, италян ошпазлари ўз маҳоратларини ишга солиб, тансиқ таомларни улашади. Улар орасида ўзига хос таом мева ва муздан иборат десерт — илк музқаймоқ эди. Бунга қадар Францияда бу каби таом ҳеч қачон дастурхонга тортилмаган.
Турмуш ўртоғи билан муносабатларни йўлга қўйиш осон кечмайди. Малла, паст бўйли, озғин, лаблари шишган Екатерина Генрихни севиб қолади. Аммо унинг қалби 11 ёшидан бери бошқага — ўзидан 19 ёш катта Диана де Пуатега тегишли эди. Монарх ўлимининг охирига қадар бу аёлга нисбатан муҳаббатини сақлаб қолди — у маҳбубаси билан ҳар куни вақт ўтказди.
Қирол Дианага ҳашаматли Шенонсо саройини совға қилади, бу орқали у Екатеринага аёл унинг рафиқалик ўрнини тўлиқ эгаллаганини билдириб қўяди. Натижада маккор аёл эрининг жазманини ўзига оғдириб олишга эришади.
Флоренсияда ота-оналар ўз фарзандларига турли билимларни беришга интилмасди. Шу боисдан Екатерина нозик маданиятли француз саройида жуда қийналади. У кўпинча ўзини нодондек ҳис қиларди: жимжимадор жумлаларни туза олмас, хат ёзганда кўплаб хатоликларга йўл қўярди — француз тили унинг она тили бўлмагани боис нутқи ҳам равон эмасди. Бунинг устига кибор оилаларнинг аёллари ҳам ўзларини худди унинг гап-сўзларини тушунмагандек тутишарди.
Французлар уни яхши қабул қилмайди. Саройдагилар Екатеринанинг насл-насабини қирол ўғлига мос деб ҳисобламасди. Унинг орқасидан Медичиларни такаббурлик билан савдогар ва “италян” деб аташарди.
Екатерина ўзини кўрсатиши бўлган ягона соҳа қолади — у модани урфга киритадиган аёлга айланади. Қиммат мато ва безакларга эга кўйлакларини Франциянинг энг обрўли хонадонлари ҳам кўчира бошлайди. Хипча белга эга Медичи бели 33 сантиметрдан катта бўлган аёлларнинг саройга келишини тақиқлаб қўяди. Натижада улар корсетлар тақишга мажбур бўлади. Италиядан олиб келинган пошнали туфлилари, айниқса, кўпчиликни ҳайратга солади — бу орқали аёл бўйи пастлигини беркитишга муваффақ бўлади.
Екатеринанинг бутун бошли қўлқоплар коллекцияси бор эди. Уларнинг ҳар бири ўзига хос ифор таратувчи атирларга бурканар, баъзида эса улар жиноят қуролига айланарди. Медичи кўп маротаба ўз рақибларига заҳарланган қимматбаҳо қўлқопларни совға сифатида жўнатган. Маълумотларга кўра, аёл заҳарларни яхши фарқлаган. У саройдаги баъзи кучларга таъсир кўрсатиб, доим томонларни хавотирда ушлаб турарди. Аммо буларнинг барчаси турмуш ўртоғи француз монархига айланганидан кейин содир бўлади.
Екатерина Медичи бошқаруви даврида Париж том маънода мода пойтахтига айланади. Француз қиролларининг олдинлари Европадаги бошқа ҳукмдорларга тақлид қилиб безатилган саройлари трендлар асосчисига айлана бошлайди.
Қора қиролича
Екатерина аслида қироличаликка даъвогар эмасди — унинг турмуш ўртоғи ҳукмдорнинг иккинчи фарзанди бўлиб, тахтга эга чиқолмасди. Аммо Генрихнинг акаси кутилмаганда вафот этиб, барчасини ўзгартириб юборади. Барча Медичи меросхўр туғиб беришини кутади, бироқ у ҳомиладор бўла олмайди. Шунда қирол ўғли учун бошқа қиз қидиришни бошлаётгани ҳақида гап-сўзлар тарқай бошлайди.
Эри билан ажрашиб кетиши мумкинлигини тушуниб етган Екатерина қайнотаси, қирол Франсискни яна озгина муддат кутишга кўндиради. Уларнинг иккиси ҳам овга қизиққани боис муносабатлари яхши эди. Екатерина Францияда аёлларнинг отга миниши бўйича янгича усулни жорий этади, бу орқали улар эркаклар билан тенг шароитда ов қилиш имкониятига эга бўлади.
Орадан қанчадир вақт ўтгач, у қиролга берган ваъдасини бажаради — меросхўр дунёга келтиради. Шундан кейин Екатерина ҳар йили ҳомиладор бўла бошлайди: 1543 йилдан 1555 йилгача у жами 10 нафар бола туғади. Бу келиб чиқиши италян бўлган аёлга саройдаги ҳолатини мустаҳкамлаш имконини беради.
Аёл бепуштликдан қандай қилиб қутилгани номаълум. Кўпчилик унга машҳур шифокор, алкимёгар, астролог ва башоратчи Нострадамус ёрдам берган деб ҳисоблайди. У қироличанинг саройдаги тор доирали гуруҳи таркибига кирарди. Бундан ташқари, афсоналарга кўра, Нострадамус унинг эри Генрих II нинг ўлимини ҳам олдиндан айтиб берган. Астролог “қари шер кўзини ўйиб оладиган ёш шер билан жангда ҳалок бўлади”, — деган.
Монархнинг ўлими ростдан ҳам бемаъни бир ҳолатда юз беради. У қизининг тўйига бағишланган рицарлар жангида қатнашади. Шотландия гвардиясининг ёш лейтенанти бўлган граф Габриэль де Монтгомери беллашувда қиролнинг бошига қаттиқ зарба беради. Найзасининг бир қисми шлем тешиги орқали монарх миясига тешиб киради. Ўн кундан кейин эса унинг жони узилади. Шунда Екатерина “Барча кўз ёш ва оғриқларим шундан” ёзуви туширилган синган найзани ўз эмблемасига жойлаштиради.
Содир бўлган воқеадан кейин қиролича мотам тутишни бошлайди — у 30 йил қора кийимда юради. Шу орқали Екатерина Европада янги трендни бошлаб беради — бунга қадар оқ ранг мотам ранги ҳисобланарди.
Натижада тахт унинг бир ўғлидан бошқаларига ўта бошлайди. Уларнинг барчаси ёш ва ўзидан насл қолдирмай вафот эта бошлайди. Асл ҳокимият эса она Екатеринанинг қўлида тўпланади. У барчани бошқарар, кланлар, гугенот ва католиклар ўртасида душманлик кайфиятига уруғ сочарди. Унинг даврида содир бўлган “Варфоломей кечаси” ҳозирга қадар даҳшатли воқеалардан бири ҳисобланади — Парижнинг ўзида 30 мингдан ортиқ инсон ҳалок бўлади. Ушбу воқеадан кейин 200 мингга яқин гугенот қўшни давлатларга қочиб кетади.
Санъат ихлосманди
Аммо Медичи Франция тарихидан санъатнинг фаол ҳомийси сифатида ўрин олди. Қиролича Европада энди бўй кўрсатаётган иқтидорлар — олимлар, ёзувчилар, рассомлар, коллексионерларга кўмак беради. У картиналар, санъат асарларини, ноодатий буюмларни сотиб олиб — “Уйғониш” даврининг Франциядаги энг катта кутубхонасини яратади. У ерда нодир қўлёзмалар сақлана бошлайди.
Тюилри саройи ва Шенонсо қасридаги галерея, шунингдек, Луврнинг янги қаноти айнан унинг даврида бунёд этилади. Бундан ташқари, Екатерина мамлакатда балетни оммалаштиради.
Аммо французлар қироличанинг саъй-ҳаракатларини тўғри баҳоламайди. Унинг ҳукмронлигидан чарчаган аъёнлар аёлни ўлимидан кейин ҳам кечирмайди. Қироличанинг суякларини Сен-Денидаги эрининг ёнига кўмиш мақсадида Парижга олиб келишмоқчи бўлганида парижликлар фаол қаршилик кўрсатади. Охир-оқибат узоқ йиллардан кейин унинг хоки солинган идиш барибир Парижга олиб келинади. Аммо Екатеринани барибир четроққа кўмишга тўғри келади — худди ҳаётлигидаги каби эрининг ёнидан унга жой топилмайди.
Изоҳ (0)