Belarus Respublikasi prezidenti Aleksandr Lukashenko 7—9-fevral kunlari O‘zbekistonga rasmiy tashrif bilan keldi. Davlat tashrifi bilan O‘zbekistonga kelgan Belarus rahbari prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan Oqsaroyda tantanali ravishda kutib olindi. Ikki davlat rahbarlarining uchrashuvida O‘zbekiston va Belarus o‘rtasida tovar ayirboshlash hajmini yaqin yillarda 1 mlrd dollardan oshirish vazifasi qo‘yildi.
“Daryo” ikki davlat o‘rtasidagi iqtisodiy va siyosiy munosabatlar haqida iqtisodiy tahlilchi Shuhrat Rasul va siyosatshunos Oybek Sirojov bilan suhbatlashdi.
– Belarus prezidenti qanday maqsadda O‘zbekistonga keldi?
Shuhrat Rasul, iqtisodiy tahlilchi:
– Belarus rahbari Aleksandr Lukashenkoning O‘zbekistonga rasmiy tashrif bilan kelishi 2023-yilning sentyabr oyida O‘zbekiston senat raisi Tanzila Norboyeva Belarusga borganida hal bo‘lgan edi. Belarus – markaziy Yevropada joylashgan, industrial-agrar davlat hisoblanadi. Mamlakat aholisi 9 milliondan ko‘proq. 2023-yilda Belarus yalpi ichki mahsuloti (YIM) 55 milliard dollarni tashkil etdi. 2023-yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekistonning yalpi ichki mahsuloti 91 milliard dollar.
Belarusda baʼzi sohalarda sanoat yaxshi rivojlangan, dunyo bozoriga yaxshi mahsulotlar chiqaradi. Masalan, tog‘-kon sanoatida foydalanadigan katta “MAZ” yuk mashinalari ishlab chiqariladi. Ushbu ishlab chiqarish Belarusga Sovet Ittifoqidan meros bo‘lib qolgan. Hozir “MAZ” avtobuslarini O‘zbekistonda yig‘ish reja qilinmoqda. Bundan tashqari, Belarusda qishloq xo‘jaligi texnikalari yaxshi rivojlangan. Lekin shuni ham aytishimiz kerakki, mamlakat iqtisodi erkin va raqobat sharoitiga moslashmagan. Yaʼni, sanoatdagi asosiy korxonalar davlat qarmog‘ida. Oxirgi yillardagi Belarusning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini tahlil qilsak, mamlakatning iqtisodiy o‘sish suratlari yildan yilga kamayib borayotganini ko‘rish mumkin.
Belarus YIM umumiy hisobda O‘zbekiston YIMdan 24 milliard dollarga kam. O‘zbekiston Belarus bilan iqtisodiy manfaatli hamkorlik qilishi mumkin va buni qilish ham zarur.
Oybek Sirojov, siyosatshunos:
– Belarus unitar davlat hisoblanadi. Mamlakat geografik nuqtayi nazardan juda qulay joyda joylashgan. Belarusda 1994-yildan buyon prezidentlik instituti shakllantirilgan. 6 ta prezidentlik saylovi o‘tkazilgan bo‘lsa, barchasida Aleksandr Lukashenko g‘alaba qozongan. U sobiq Sovet respublikalari rahbarlari orasida katta tajribaga ega.
Belarus Yevropaga o‘ziga xos darvoza hisoblanadi. O‘zbekiston Belarus bilan hamkorlik qilishi muhim. Chunki bizda qanchalik hamkorlik yo‘nalishimiz kengaysa, imkoniyatlarimiz ham ko‘payadi. Nazarimda, Belarusda O‘zbekiston bilan hamkorlik qilish uchun ehtiyoj ko‘proq. Hozirda Belarus asosiy eʼtiborni global Janub davlatlariga qaratgan. Shu boisdan Janub darvozasi sifatida O‘zbekiston bilan hamkorlik qilmoqchi. Belarus G‘arbdan ola olmayotgan mahsulotlarni Janub davlatlaridan olmoqchi. Bu borada O‘zbekistonning salohiyati boshqa davlatlarga qaraganda yuqori.
Shavkat Mirziyoyev iqtidorga kelgach, ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar ancha iliqlashdi. Kuni kecha Belarus rahbari bilan bo‘lib o‘tgan muzokaralar vaqtida 10 dan ortiq hujjatlarga imzo qo‘yildi. Eʼtibor bersak, imzolangan barcha hujjatlar aniq kelishuvlar hisoblanadi. Mana shu ikki tomonlama hamkorlikni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Hozir Belarus va O‘zbekiston o‘rtasidagi savdo aylanmasi hajmi 600 million dollardan oshgan. Ikki tomon bu ko‘rsatkichni yaqin yillarda 1 milliard dollarga chiqarishga kelishib oldi.
Shuningdek, O‘zbekiston va Belarus o‘rtasida taʼlim sohasida ham hamkorlik aloqalari ancha jadallashgan. 2023-yilda Belarusda rektorlar forumi bo‘lib o‘tgan edi.
Shuhrat Rasul, iqtisodiy tahlilchi:
– IT sohasida postsovet hududida Belarus lider davlat hisoblanadi. Ayni ilm-fan yo‘nalishida Belarus bilan hamkorlik O‘zbekiston uchun kerak.
Nega Belarus O‘zbekistonga qiziqib qoldi?
Shuhrat Rasul, iqtisodiy tahlilchi:
– Shu kungacha O‘zbekistonning Belarus bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalari baʼzi vaqtlarda yuqoriga ko‘tarildi, baʼzi vaqtlarda ancha tushib ketdi. O‘zbekiston birinchi prezidenti marhum Islom Karimov va Aleksandr Lukashenko o‘rtasida baʼzi kelishmovchiliklar yuz bergan. Bu kelishmovchiliklarning asosiy sababchisi Lukashenko bo‘lgan. U o‘zini ustomon siyosatchi sifatida ko‘rsatishga harakat qiladi. Lekin ko‘pincha qovun tushirib qo‘yadi. Lukashenko Rossiyaga yaxshi ko‘rinish uchun Karimov olib borayotgan siyosatga qarshi gaplar aytgan.
Bir necha yil oldin ham O‘zbekiston rahbari Shavkat Mirziyoyevga nisbatan qandaydir nasihatlar qilgan edi. Lukashenko shunday xarakterli inson. Agar dunyo liderlarining xarakteriga qarab ish qilinsa, O‘zbekiston ko‘plab mamlakatlar bilan munosabatlarni uzishi kerak bo‘lib qoladi. O‘zbekiston o‘z milliy manfaatlari nuqtayi nazaridan Lukashenkoga o‘xshagan qitmir insonlar bilan ham kelishib ish olib borishimiz lozim.
– O‘zbekistonning Belarusda qanday manfaatlari mavjud?
Shuhrat Rasul, iqtisodiy tahlilchi:
– Lukashenko iqtisodiyotda Sovet tizimini saqlab qolgani bilan Belarusda IT sohasi xususiy sektor hisoblanadi. Belarusdagi IT kompaniyalarning milliard dollarlik daromadlari mavjud. O‘zbekiston ayni IT sohasida Belarus bilan hamkorlik olib borishi kerak. Bundan tashqari, Belarus ishlab chiqaradigan traktorlar G‘arb traktorlariga qaraganda arzon va sifatli.
Oybek Sirojov, siyosatshunos:
– Belarus rahbarining oxirgi davlat tashriflarini tahlil qiladigan bo‘lsak, u ko‘proq janub mamlakatlariga borgan. Misol uchun, Aleksandr Lukashenko 2023-yilning dekabr oyida Xitoyga rasmiy tashrif bilan borgan edi. Chunki G‘arb bilan aloqalar uzilgan va sanksiyalarga duchor bo‘lgan. Shuning uchun Belarus global janub tomon yuz burmoqda. Mana shu borada O‘zbekistonning imkoniyatlari katta. Bundan O‘zbekiston foydalanishi kerak.
Bundan tashqari, MDH davlatlari orasida Belarus ilm-fan borasida Rossiyadan keyin taraqqiy etgan mamlakat hisoblanadi. Bu sohada Belarus bilan hamkorlik qilish O‘zbekistonda ham ilm-fan taraqqiy etishi uchun imkoniyat yaratadi. O‘zbekiston qanchalik ko‘p davlatlar bilan hamkorlik qilsa, bu O‘zbekistonning imkoniyatlarini shunchalik oshiradi.
– Belarus G‘arb sanksiyalariga duchor bo‘lgan. U bilan yaqin hamkorlik O‘zbekistonga salbiy taʼsir ko‘rsatmaydimi?
Oybek Sirojov, siyosatshunos:
– Oldingi chiqishlarimizda Ukraina urushida kim haq yoki kim nohaqligi haqida emas, balki O‘zbekiston bunday vaziyatdan qanday foyda ko‘rishi kerakligi haqida bosh qotirish lozimligini aytgan edik. Belarus bilan hamkorlik O‘zbekiston uchun mana shunday imkoniyat. Agar sanksiyalarga tushib qolish xavfi bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘ymasak, unda davr bergan imkoniyatdan to‘liq foydalanmagan bo‘lamiz.
Shuhrat Rasul, iqtisodiy tahlilchi:
– Qancha ko‘p davlat bilan iqtisodiy munosabatlar o‘rnatsak, bizga shunchalik ko‘p foyda keladi. U bunday, bu bunday desak, rivojlanishdan ortda qolib ketamiz.
Suhbatni jurnalist Sardor Ali olib bordi
Izoh (0)