Bir paytlar Manchester shahri jahon paxta ishlab chiqarish markaziga aylangan, biroq qul savdosi sanoatning o‘sishini ta’minlagan. Bahsli o‘tmish hozirda “Manchester Siti” va “Manchester Yunayted” logotiplari bilan bog‘liq holda esga olinadi: aprel oyida The Guardian nashri muallif Saymon Hettenstoun logotipni tahrirlash lozimligi haqidagi maqolasini e’lon qildi. Ularda qullar paxta olib ketayotgan yelkanli qayiqlar tasvirlangan.
Manchester paxtadan tayyorlangan kiyimlar ishlab chiqarish orqali boyib ketgan. Fabrika “bum”i — uchburchak savdoning natijasidir
1700-yilda Manchester 9 ming kishidan iborat kichik bir hunarmandlik punkti edi, ammo asr oxiriga kelib, u yerda 10 baravar ko‘p odam yashagan. Bu vaqt ichida shahar Angliyaning eng muhim sanoat markazlaridan biriga aylandi. Hatto, o‘rta asrlarda ham Manchesterda jun mahsulotlari ishlab chiqarilgan, ammo o‘shanda hajm kichikroq edi. Asta-sekin assortiment zig‘ir va paxta hisobiga kengayib bordi va bu dehqonlar pul ishlash uchun kelishi oqibatida aholi soni ham ko‘payib bordi.
Dastlabki yirik korxonalar tegirmon prinsipi bo‘yicha ishlagan va suv energiyasidan foydalangan. Ammo shunga qaramasdan, ishlab chiqarish shunchalik katta ediki, 1729-yilda paxta birjasi ochilgan. 1781-yilda texnologiyalar yaxshilangan: tadbirkor va ixtirochi Richard Arkrayt bug‘ dvigatelli fabrikani ishga tushirgan. Shunday qilib, sanoat inqilobi Manchesterni Britaniyaning eng muhim shaharlaridan biriga aylantirdi. Endi uni Kottonopolis (inglizcha cotton — “paxta”) deb atay boshlashdi, u yerda XIX asrning o‘rtalarida yuzdan ortiq to‘qimachilik fabrikalari bor edi. Dunyo bo‘ylab terilgan paxtaning uchdan bir qismi Manchesterda qayta ishlanardi.
Sanoat inqilobi millionlab odamlarning hayotini osonlashtirdi, shu bilan birga qul mehnatiga talabni ham oshirdi. Paxta Amerika va Hindistonda yetishtirilardi. Osiyoda ishchi kuchi tanqisligi bo‘lmasa-da, Antlantika okeanining g‘arbiy qismida hosilni yig‘ish uchun hech kim yo‘q edi. Keyin esa uchburchak transatlantik savdo deb ataladigan narsa faollashtirildi: qullar Afrikada sotib olinadi (odatda, mahalliy hukmdorlar qo‘shni xalqlarning qo‘lga olingan jangchilarini sotardi) va Amerikaga olib ketiladi. So‘ngra plantatsiyalarda to‘plangan xomashyo kemalarga yuklanib, Yevropaga jo‘natilgan. U yerda qayta ishlanib, tayyor mahsulot Afrikaga ham sotilgan. Ushbu tizim bo‘yicha ko‘pchilik G‘arbiy Yevropa davlatlarining iqtisodiyoti rivojlangan.
Paxta Yevropaga ommaviy ravishda yetkazilgan yagona mahsulot emasdi. Qahva Braziliyadan, shakar esa Karib orollaridan keltiriladi. Shu tariqa qul mehnati ko‘mir bilan birga XIX asrning sanoatlashtirish uchun eng muhim yoqilg‘isiga aylangan.
Britaniyada o‘sha paytda ham qul savdosiga qarshi chiqilardi. Kurashning eng mashhur namunasi — 1807-yildagi petitsiyadir. Uni Manchesterning 10 ming aholisi, shaharning o‘ndan bir qismi, imzolagan. Natijada parlament Buyuk Britaniyaning o‘zida majburiy mehnatni va AQSHga qullarni olib kirishni taqiqlovchi qonunni imzoladi. To‘g‘ri, undan keyin ham AQSHdan paxta sotib olishga ruxsat berilgandi. Bundan tashqari, Vest-Indiya ingliz koloniyalarining aksariyati 1830-yillargacha qullikni bekor qilmagan.
Garchi shahar dengiz atrofida joylashmagan bo‘lsa-da, Manchesterning ikkala klubi ham logotipiga kemalar siluetini qo‘ygan. End yelkanli kemalarni asalarilar bilan almashtirish taklif qilinmoqda
Kemalar 1842-yilgi Manchester bilan assotsiatsiya qilinadi, o‘shanda shaharda ilk bor gerb paydo bo‘lgan. Unda qalqon va uning yuqori qismida yelkanli kema tasvirlangan. Manchesterda yuk tashish ishlari oddiy bo‘lmagan. Shahar qirg‘oqdan uzoqda — Mersi daryosidan 50 kilometr uzoqlikda joylashgan. Zavodlarni dengiz bilan bog‘lash uchun XVIII asrda Brijuoter kanali qazilgan, biroq u orqali faqat otli barjalar (yuk kemasi) o‘tishi mumkin edi. 1830-yilda Liverpul — Manchester temir yo‘li ochilgan va faqat XIX asrning oxiriga kelib Kottonopolisga yirik savdo kemasida borish mumkin edi. 1894-yilda Manchester kanali ochildi, shu sababdan bugungi kunda shaharni dengiz shahri deyish mumkin.
Logotip va gerbdagi kemalar uzoq vaqt hech kimni bezovta qilmagan. Yaqindan esa mavzu og‘riqli bo‘la boshladi, 2023-yil aprel oyida The Guardian gazetasida “Kemani tark eting. Qullik ramzi Manchester va shahar futbol klublarini sharmanda qiladimi?” sarlavhali maqola e’lon qilindi. Taniqli jurnalist Saymon Hettenstoun ramz haqida dalillarga asoslangan matn yozgan — u katta sarmoya kiritilishidan oldin ham “Siti”ni qo‘llab-quvvatlagan.
Saymonning kemalar haqidagi maqolasiga aynan The Guardian gazetasida “Paxta poytaxti” nomi qator maqolalar seriyasi sabab bo‘lgan. Angliyadagi eng mashhur gazetalardan biri ham qul mehnati tufayli paydo bo‘lgan. Gazetaga XVIII asrda Manchester to‘qimachilik sohasida boylik orttirgan tadbirkor Jon Edvard Teylor tomonidan asos solingan. Dastlab 11 investordan 9 nafari o‘zlari plantator bo‘lgan yoki uchburchak savdo bilan shug‘ullangan.
Saymon o‘z ishini hozirgi deputatlardan tortib otasi Manchesterdagi to‘qimachilik fabrikasiga ega bo‘lgan Fridrix Engelsgacha bo‘lgan odamlarning so‘zlari bilan tasdiqlaydi. Muqobil variant sifatida Hattenstoun yangi ramz — arini taklif etdi. Bu shahar aholisining mehnatsevarligini o‘zida mujassam etgan va uzoq tarixga ega. Yer shariga yopishgan arilar Manchesterning birinchi gerbini bezatgan. Agar Saymonning taklifi qo‘llab-quvvatlansa, mahalliy futbol klublarining logotiplarida ham ari ramzi paydo bo‘lishi mumkin.
“Real” allaqachon logotipdagi elementdan voz kechishga majbur bo‘lgan. Logotipning Yaqin Sharq versiyasidan xoch yo‘qolgan
“Manchester Siti”ning Chempionlar Ligasi yarim finalidagi raqibi logotipida ham “noaniq” belgilarni uchratish mumkin. “Real” 1920-yilda qirollik klubiga aylangan, bu unvon klubga Ispaniya qiroli Alfonso XIII tomonidan berilgan. O‘shanda jamoa logotipida toj paydo bo‘lgan.
Bu vaqtga kelib mahalliy futbolda an’ana allaqachon shakllangan edi. Masalan, San-Sebastyan klubi monarxning iltifotiga sazovor bo‘lgandi — u yerda qirolning yozgi qarorgohi joylashgandi.
1910-yilda mahalliy jamoa “Real Sosyedad” nomini oldi va ayni vaqtda ular gerbiga hukumat ramzini joylashtirdi. Toj yana “Selta”, “Valyadolid”, “Betis”, “Espanyol” va “Malyorka” kabi jamoalar logotiplaridan ham joy oldi. To‘g‘ri, o‘tgan asrning 30-yillarida qisqa Respublika davrida ular bunday yuksak mavqeyini vaqtincha yo‘qotgan.
Rasm haqiqiy tojdan ko‘chirilgani uchun jamoalarning barcha logotiplarida xoch tasvirlangan. Lekin “Real” qirollik oilasining eng global klubi sifatida moslashishga majbur bo‘lgan. 2014-yilda Madrid klubi Abu-Dabi milliy banki bilan shartnoma imzoladi. Sinchkov muxlislar taqdimot paytida xristian timsoli logotipdan g‘oyib bo‘lganini payqagan. Oradan uch yil o‘tib, logotip arab mamlakatlari aholisi uchun mo‘ljallangan barcha tovarlar uchun o‘zgartirildi. Shundan buyon BAA, Saudiya Arabistoni, Kuvayt, Qatar, Ummon va Bahraynda futbolkalarning maxsus, xochsiz varianti sotiladi.
Izoh (0)