27-aprel kuni Ikkinchi Toshkent xalqaro investitsiya forumi (TXIF) doirasida “Retsessiya: afsona yoki haqiqat” mavzusida davra suhbati bo‘lib o‘tdi.
Retsessiya — vaqtinchalik iqtisodiy pasayish davri bo‘lib, bu davrda savdo va sanoat faoliyati qisqaradi, odatda ikki chorakda yalpi ichki mahsulotning pasayishi bilan belgilanadi.
Mutaxassislarning qayd etishicha, iqtisodiy o‘sishning sekinlashishi, ishsizlikning ortishi va sarmoyalarning qisqarishi sharoitida retsessiya haqiqatga aylanishi, bu esa iqtisodiyotda umumiy tanazzulga olib kelishi mumkin. Boshqa tomondan, ular hukumatning to‘g‘ri siyosati va adekvat iqtisodiy boshqaruv retsessiyaning oldini olish va barqaror o‘sishni ta’minlashiga ishonishadi.
Davra suhbatini Trace Capital Holdings boshqaruvchi direktori Timoti Yun olib bordi. U O‘zbekistonda islohotlar, raqamlashtirish, avtomatlashtirish ishlari olib borilayotgani, banklarning mavqeyi mustahkamlanayotganini ta’kidladi.
Shu bilan birga, retsessiya mavzusi jahon iqtisodiyotida foiz stavkalarining sezilarli darajada oshishi, inflyatsiyaning keskin ko‘tarilishi va tovar bozorlarida narxlarning o‘zgaruvchanligi fonida, ayniqsa, dolzarb ekanligi aytildi.
Ko‘pgina mamlakatlar COVID-19 pandemiyasi paytida kutilmagan xarajatlarga duch kelishdi, mahalliy mojarolar sharoitida oziq-ovqat ta’minotining qisqarishi, global ta’minot zanjirlarining uzilishi va globallashuv jarayonlarining davom etishi va boshqa ko‘plab omillar iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatmoqda.
Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘z rivojlanish ssenariysiga ega bo‘lishi mumkin. Aynan shu haqida davra suhbati doirasida mutaxassislar so‘zga chiqdi.
“Jahon hamjamiyati qator jiddiy muammolarga duch keldi. Xususan, AQSHda pul-kredit siyosatining keskinlashuvi tufayli inflyatsiya oshdi. Bundan tashqari, Xitoyda Nol COVID siyosati va Yevropadagi energiya bilan bog‘liq vaziyat ham o‘z ta’sirini ko‘rsatdi”, — deydi Jahon bankining O‘zbekistondagi doimiy vakili Marko Mantovanelli.
Ekspertning qayd etishicha, iqtisodchilarning prognozlari dunyodagi vaziyatdan kelib chiqqan holda tuzilgan. Ularni baholashga inflyatsiya, barqarorlik yoki aksincha, beqarorlik ko‘rsatkichlari ta’sir ko‘rsatadi.
Mantovanelli moliyaviy sektor kelajakda stressni boshdan kechirishiga ishonishini, real iqtisodiyot uchun prognozlar yomonlashishi mumkinligini aytib o‘tdi.
Dunyodagi beqaror vaziyat jahondagi narxlarga ta’sir qilishi mumkin, oziq-ovqat mahsulotlari va energetika sektorini hisobga olmagan asosiy inflyatsiya barqaror darajada qoladi, deb hisoblaydi mutaxassis.
Mantovanellining qayd etishicha, Markaziy Osiyo bozorida o‘sish egri chizig‘ining inflyatsiyaga nisbatan tekislanishi kutilmoqda, tovarlar narxi oshishi mumkin.
“Xavflar xalqaro muhit bilan chambarchas bog‘liq. O‘zbekiston yosh davlat, bular kelajakda ish bilan ta’minlanishi kerak bo‘lgan yangi kadrlar degani. Iqtisodiyotda yangi ish o‘rinlari yaratilishi kerak va ular xususiy sektor hisobidan tashkil etilishi mumkin”, — deydi Jahon bankining O‘zbekistondagi vakili.
iKapitalist bosh direktori Nurbek Rayev Qozog‘istonning savdo-iqtisodiy munosabatlariga dunyodagi vaziyat, xususan, ayrim mamlakatlardagi harbiy mojarolar ham ta’sir ko‘rsatganini aytdi.
“Bu kabi sinovlar O‘zbekistonga ham tanish. Qozog‘iston va O‘zbekiston uchun hamkorlikni rivojlantirish, jumladan, sarmoya kiritish bo‘yicha salohiyat mavjud. Ikki mamlakat tabiiy resurslarga, inson kapitaliga ega — bu retsessiyaga qarshi kurashda yordam beradigan narsa”, — deydi Nurbek Rayev.
Osiyo taraqqiyot bankining O‘zbekistondagi doimiy vakolatxonasi rahbari Enriko Pinali O‘zbekiston iqtisodiyoti qiyin davrdan o‘tgani, iqtisodiy ko‘rsatkichlar tiklanayotganini ma’lum qildi.
“Biroq narxlar bo‘yicha xavotirlar saqlanib qolmoqda, bu jahon bozoridagi beqaror vaziyat bilan bog‘liq. Xalqaro zaxiralar mamlakatlarga barqarorlikni ta’minlash, shu jumladan, barqaror valyuta kursini saqlab qolish, shuningdek, iqtisodiyotning turli tarmoqlaridan keladigan oqimlarni ta’minlash imkonini beradi. Xususiy sektor faolligi jonlanganini ko‘ryapmiz. Ko‘plab investorlar Yaqin Sharqdan kelmoqda. Mamlakat yanada ochiq bo‘lib bormoqda. Iqtisodiy barqarorlik o‘sib bormoqda. Shok va to‘ntarishlar, narxlarning oshishi ehtimoli bor, lekin shu bilan birga, davlat sektori iqtisodiyotga ta’sir etuvchi inflyatsion omillarni ushlab turmoqda”, — deydi Enriko Pinali.
Ekspert mamlakatdagi demografik vaziyat haqida gapirib, rivojlanish uchun imkoniyatlar ko‘p ekanligini ta’kidladi.
Taʼlimga ustuvor ahamiyat berib, sarmoyalarni yanada maqsadli yo‘naltirish zarurligini taʼkidladi.
Shuningdek, ta’lim muassasalariga zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, muhandislik bo‘yicha boshlang‘ich tayyorgarlikni boshidanoq yo‘lga qo‘yish muhim ahamiyatga ega. Pinalining fikricha, O‘zbekiston yosh avlod tarbiyasiga ko‘proq sarmoya kiritishi kerak.
Enriko Pinali O‘zbekistonda tanazzul xavfi borligini prognoz qilmoqda, biroq iqtisodiy o‘sishga olib kelishi mumkin bo‘lgan dalda beruvchi omillar ham bor.
Ko‘p narsa yuzaga kelayotgan muammolarga zudlik bilan javob berish, texnologiya va ta’limga sarmoya kiritishga bog‘liq bo‘ladi, deb hisoblaydi ekspert.
“Har bir xavf — bu imkoniyat. Ular bizni o‘zgarishga undaydi. Hatto inqirozlar ham vaziyatning yaxshilanishiga olib keladi”, — deydi O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanish istiqbollari haqida Enriko Pinali.
Retsessiya o‘zi nima?
Ayni vaqtda dunyoda iqtisodiy faollikning sezilarli pasayish davri kuzatilmoqda. Retsessiya odatda ishlab chiqarish va investitsiyalar hajmining, korxonalar foydasining pasayishiga va ishsizlikning oshishiga olib keladi.
2007—2009-yillardagi global moliyaviy inqiroz butun dunyo bo‘ylab iqtisodiy o‘sishni deyarli 4 foizga qisqartirdi.
Ayrim mamlakatlarda, jumladan, Britaniya, Fransiya va Germaniyada konvensiyaga ko‘ra, salbiy yalpi ichki mahsulot o‘sishining to‘rtdan ikki qismi retsessiyadan dalolat beradi.
Ammo ko‘pgina iqtisodchilar bu ta’rifni juda tor deb hisoblaydi. Yaponiya Vazirlar Mahkamasi retsessiyani ta’riflashda zavodlardagi ishlab chiqarish, chakana savdo va bandlik kabi bir nechta ko‘rsatkichlardan foydalanadi.
Izoh (0)