Namanganlik jurnalist, “Uychinoma” gazetasi muharriri Muhammadali Qambarov bundan ikki yil avval “Mehribonlik uyi”dan besh nafar bolani qaramog‘iga olib, oilaviy bolalar uyini tashkil etgandi. “Daryo” muxbiri Azizbek Abduvaliyev u bilan uchrashib, bugungi kundagi holat va tizimdagi muammolar haqida suhbatlashdi.
“Yuridik shaxsdan jismoniy shaxsga aylandik”
“2022-yil avgust oyiga qadar yuridik shaxs maqomida faoliyat yuritdik. Bunda bir nafar rahbar hamda tarbiyachi uchun haq to‘lanar edi. 2022-yil sentabr oyidan yuridik shaxs maqomi tugatilib, jismoniy shaxs sifatida faoliyat yurita boshladik. Boshida juda qiynalardik, sababi, oddiy narsalarni ham birja orqali sotib olishga to‘g‘ri kelar, oylab kechikish holatlari bor edi. Hozir ancha yaxshi: har oyning 5-sanasiga plastik kartamizga bir nafar bola xarajatlari uchun eng kam ish haqining 7 barobari, hozirda 2,1 million so‘mdan, har bir bola parvarishi uchun esa eng kam ish haqi miqdorida, yaʼni 920 ming so‘mdan pul o‘tkazib berilyapti.
Bundan tashqari boshqa mablag‘ ko‘zda tutilmagan. Avval smeta asosida har oyga pul taqsimlanib, ko‘p xarajatlar davlat tomonidan to‘liq amalga oshirilardi. Hozir esa hammasi o‘sha 2,1 million so‘mning ichida. Bu mablag‘ baʼzida yetmaydi. Homiylar esa avvalgi ‘Mehribonlik uyi‘ga o‘xshab hadeganda qatorlashib kelavermaydi, o‘zimiz ularni izlashimizga to‘g‘ri keladi”.
“Tutingan bolamga pasport olishda qiynaldim. Ism-sharifni o‘zgartirishni esa qo‘yavering”
“2022-yili bir tarbiyalanuvchimiz Toshkentga, ‘Temurbeklar maktabi‘ga o‘qishga kirdi, yana biri 19 yoshga to‘lib, o‘ziga ajratilgan uyda mustaqil yashashni boshladi.
Bizda bolalar 18 yoshgacha tarbiyalanadi va kimdir xonadonimizni tark etsa, o‘rniga boshqasini qabul qilamiz. O‘tgan yili oktyabr oyida yana bir nafar o‘g‘il bolani qabul qildik. Uni hujjatda 8 yosh deb berishgan bo‘lsa-da, nazarimda, kamida 10 yosh. Ism-sharifini qo‘yishda kamsitishga yo‘l qo‘yilgan: Topildiyev Topildi Topildi o‘g‘li. Uning qonuniy vakili sifatida Uychi tuman hokimligi va tuman FHDYO bo‘limiga murojaat qilib, bolaning ism-sharifini avvalgi va hozirgi prezidentlar hamda o‘zimning ismimdan kelib chiqib, ‘Muhammadaziz Shavkatovich Karimov‘ deb o‘zgartirmoqchiligimni bildirdim.
Muhammadali Qambarov va Topildi Topildiyev.
Foto: Jahongir Akramov
Har ikki tashkilot huquqiy jihatdan yordam berib turgan bir paytda dastlabki xatoga yo‘l qo‘ygan Davlatobod tuman FHDYO bo‘limi rad javobini berdi. Ushbu javobni qonuniy asoslantirib berishni so‘rab, 2023-yil 2-mart kungi bergan yozma murojaatimga haligacha javob ololganim yo‘q, avvaliga hatto arizamni qabul qilishni ham istashmadi.
Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 16-avgustdagi 451-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizomda tutingan ota-onalarning vakolati bor. Ammo ayrim tashkilotlar bu hujjat bilan yo to‘liq tanish emas yoki undagi majburiyatlarini bajarishni istamaydi. Tarbiyalanuvchim Otabek Soliyev MMA sport turi bilan shug‘ullanadi. Unga Qozog‘istondagi musobaqada qatnashishi uchun xorijga chiqish pasportini olishda ancha sarson bo‘lib, bir qancha hujjatlar tayyorlashimga to‘g‘ri keldi. Hujjatda bir yilda ikki marta bolalarni tarixiy joylarga sayohatga olib chiqish, ota-onalarga bir yilda bir marta sihatgohda bepul davolanishi uchun yo‘llanma ajratish ko‘zda tutilgan. Biroq bu bandlar ham bajarilmayapti”.
“Maosh bor, staj yo‘q”
“Oilaviy bolalar uyini tashkil qilishda oliy maʼlumotlilarga ustunlik berilgan. Bu yaxshi, albatta. Biroq staj masalasiga kelsak, bunga qonuniy asos yo‘q. Biror yerda ishlamasak, bizga staj yozilmaydi. O‘zim jurnalistman, turmush o‘rtog‘im o‘qituvchi, lekin hammada ham bunday emas-ku? Bolalar bilan doimiy shug‘ullanish uchun bo‘sh vaqtning o‘zi yetarli emas. Agar maoshni qayta ko‘rib chiqib, hech yo‘q onalar uchun staj masalasi hal etilsa, bolalarga ko‘proq vaqt ajratish imkoni bo‘lardi.
Mehribonlik uyi bilan OBUning farqi ancha. Sababi, avval bola tayyor narsaga o‘rgangan bo‘lsa, oilada bola ota-ona bilan birga mehnat qiladi, nimadir tayyorlaydi, o‘zi mustaqil ish bajaradi. Tayyorga ayyor bo‘lmaydi. Bunga esa hamma bola ham tez moslashib ketolmaydi. Turli toifadagi bolalar bor, baʼzida ular bilan soatlab ishlashga to‘g‘ri keladi. Bu borada psixologga ehtiyojimiz katta. Psixolog ko‘proq bola bilan gaplashib, undagi kechinmalarni o‘z vaqtida aniqlab bormasa, tahlil qilib, tegishli choralar ko‘rmasa, vaziyat murakkablashib boraveradi. Bizga jamoatchilik asosida biriktiriladigan emas, balki muntazam shug‘ullanadigan psixolog kerak”.
“Imtihonlar avgustda, javobi esa dekabrda”
“OBUga keladigan bolalarning aksariyati turli noxush vaziyatlarga tushib qolgan, bevosita jinoyatlarni ko‘rgan, ruhiy bosimga uchragan yoki maktabda o‘qimay, ko‘chada vaqtini o‘tkazgan, eʼtibordan chetda qolgan bo‘ladi. Baʼzilarining fikrlash doirasi, dunyoqarashi shakllanmagan. Yoshi 10-15 yosh bo‘lsayam 5-6 yashar boladay fikrlaydi, 18 yoshga to‘lgan taqdirda ham u mustaqil hayotga hali tayyor emas.
Nizomda esa 18 yoshdan keyin barcha bolalar mustaqil hayotga yo‘l oladi, yaʼni shu yoshga to‘lgan yili ularga bir xonali uy beriladi. Agar oila qursa, ikki xonali uy ajratiladi. Hujjatda yana bir bo‘shliq borki, bu keyingi xatolarga sabab bo‘ladi. Masalan, o‘tgan yili 19 yoshga to‘lgan bir nafar tarbiyalanuvchim 18 yoshdan o‘tganligi uchun (nizomda bola 18 yoshga to‘lgan kundan taʼminot to‘xtashi qayd etilgan) uch oy taʼminoti to‘xtab qoldi.
Shu yili may oyida yana bir nafar tarbiyalanuvchim ham 18 yoshga to‘ladi. Ammo u bu yil maktabni bitirib, OTMga o‘qishga kiradi va uy olguniga qadar meni ixtiyorimda bo‘ladi. Bu muddat yil oxiri, dekabrgacha cho‘zilishi mumkin. Shu vaqt oralig‘ida uning taʼminoti to‘liq to‘xtaydi, unga o‘zimiz yonimizdan sarf qilishimizga to‘g‘ri keladi.
Yana bir muammo maktabda sinfdan sinfga ko‘chirish bilan bog‘liq. Masalan, 8-sinfda o‘qishi kerak bo‘lgan bola ikki yil maktabda o‘qimagan deylik. Endi u 6-sinfdan boshlab o‘qishi kerak. Maktabni bitirguniga qadar esa 20 yoshga to‘lib qolishi mumkin. 18 yoshda taʼminot to‘xtasa, qolgan vaqt davomida unga qanday yordam berib bo‘ladi? Shu bois Nizomda sinfdan sinfga ko‘chirishni ham biror bandga kiritish va taʼminot masalasini qayta ko‘rib chiqish zarur.
Tarbiyalanuvchilarimizda maktabni bitirgan yili OTMga kirish uchun imtiyoz bor. Biroq abituriyentlarga avgust oyida o‘qishga kirgan yoki kirmaganligi maʼlum bo‘lsa, OBU tarbiyalanuvchilarining imtiyozli ravishda o‘qishga kirganligi dekabr oyida hal bo‘ladi. Ungacha bola o‘qishga kirgan-kirmaganligini bilmay, ikkilanib yuraveradi.
18 yoshga to‘lgan payt OBU tarbiyalanuvchilariga beriladigan uy tutingan ota-onalardan uzoq masofada bo‘lishi bolalarning keyingi taqdiridan xabarsizlik va ularning nazoratsiz qolishiga olib keladi. Masalan, o‘zimda shunday bo‘ldi. Biz Uychi tumanida turamiz, tutingan bolamizga berilgan xonadon esa Namangan shahrining chekka qismida. Tutingan ota-ona kabi ularning yaqini yo‘q ekan, kelgusida ham uzviylikni taʼminlash zarur. Yaʼni, uy hozirgi yashash hududidan berilishi maqsadga muvofiq.
OBU tarbiyalanuvchilarini patronat yoki farzandlikka berish bo‘yicha baʼzida murojaatlar bo‘lib turadi. Oilaviy bolalar uyiga endi moslashgan bolani yana bir boshqa oilaga berish tartibini ham aniq belgilab qo‘yilishi, bunda tutingan ota-ona va bolaning xohish-istagi ham inobatga olinishi zarur, deb hisoblayman”.
“Yaxlit tizim va mutasaddi tashkilotlar hamkorligi zarur”
“OBU faoliyati 2021-yildan boshlangan bo‘lsa-da, ayrim mutasaddi rahbarlar, taʼlim, tibbiyot, yoshlar tashkilotlari, kasaba uyushmalari va boshqa jamoat tashkilotlari haliyam qaror mazmun-mohiyatini anglab yetmadi, deb o‘ylayman. Ularni biz istab emas, o‘zlari bizni, bolalarni izlab kelmas, tarbiyalanuvchilarning bo‘sh vaqtini mazmunli o‘tkazish, sayohatlar tashkil qilish, turli tanlovlarga jalb etish, sog‘lomlashtirish kabi masalalarda hamkorlik qilmas ekan, bolalar dunyoqarashini o‘zgartirishda o‘zimiz qiynalamiz.
Nizomda ko‘rsatilgan bandlarning to‘liq bajarilishini nazorat qilish hamda bolalarni huquqiy, psixologik, tibbiy, ijtimoiy, maʼnaviy jihatdan qo‘llab-quvvatlash uchun bitta yaxlit tizim yaratilishi kerak. Yaʼni, bu vazifalarni to‘liq Milliy gvardiya ixtiyoriga berib, uning vakolatini kengaytirish zarur. Viloyatlarda yoki OBU mavjud tumanlarda alohida bo‘lim tashkil etilishi kerak. Jamoatchilik asosida vazifa yuklatilmasligi va aniq mablag‘i, masʼullar ko‘rsatilishi zarur.
Xorazm va Qashqadaryodagi bolalar uylari bilan bog‘liq noxush holatlar bir kunda emas, yillar davomida shakllanib, endi yuzaga chiqqan, deb o‘ylayman. Agar jamoat tashkilotlari, psixologlar muntazam ishlaganida, yilda kamida ikki marta tibbiy ko‘rik o‘tkazilganida, bunday xunuk holat yuzaga kelmasdi. Psixologlar doimiy kerakligini shundan ham bilish mumkin.
Yuqoridagi tanqid va takliflarimning barchasi Nizomni qayta ko‘rib chiqish zaruriyati borligini ko‘rsatadi. Uni ishlab chiqishda bevosita amaliyotda qo‘llayotgan tutingan ota-onalarning ishtiroki ham zarurligini hisobga olishlarini istardim”.
Izoh (0)