Sudyalar Oliy kengashi huzuridagi O‘zbekiston Sudyalar klubi tashkil etilganiga ikki yil to‘ldi. Bugungi kunda klubga barcha sudyalar aʼzo hisoblanadi. Sudyalar oliy kengashi matbuot kotibi Tursunali Akbarov “Daryo”ga taqdim etgan maqolasida klub faoliyati, u yerda muhokama qilinadigan muhim masalalar va erishilgan natijalar haqida yozgan.
Sudyalar klubining zaruriyati
Zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan unumli foydalanish qanday samara berishini Sudyalar klubi faoliyati misolida ko‘rish mumkin. Yaʼni Sudyalar klubining asosiy ish faoliyati uning elektron platformasi hisoblanib, qaysi sudyada ish yuzasidan qanday savol tug‘ilsa, o‘sha zahoti (elektron platformaga) yozishi mumkin. Masala onlayn muhokama etiladi. Ayni jarayonda masalaga oydinlik kiritilishi bir foyda bo‘lsa, muhokamada ishtirok etgan (yoki kuzatayotgan) sudyalar uchun tajriba maktabini o‘tashi ikkinchi foydadir. Bunda klub masʼul aʼzolarining beminnat tavsiyalarini alohida qayd etib o‘tish lozim. Chunki Sudyalar klubining har bir yo‘nalish (fuqarolik, iqtisodiy, jinoyat va maʼmuriy sudlar) bo‘yicha jamoatchilik asosida doimiy masʼul aʼzolari bo‘lib, ular ko‘p yillik ish tajribasiga, chuqur bilim va obro‘-eʼtiborga ega bo‘lgan amaldagi va faxriy sudyalar hamda nazariyotchi olimlardan tarkib topgan.
2022-yil davomida Sudyalar klubining elektron platformasida iqtisodiy sudlar amaliyotida uchrayotgan muammolar va ularning yechimlari yuzasidan 1 ming 350 ta masala muhokama qilingan. Maʼmuriy sudlar sudyalari 850 ta masala bo‘yicha tavsiyaviy xarakterga masalaga ehtiyoj sezishganini ko‘rish mumkin. Jinoyat ishlari bo‘yicha sudlar yo‘nalishida bu miqdor 904 tani, fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlar faoliyati bo‘yicha muhokama etilgan mavzular soni 2 ming 308 tani tashkil qiladi.
Ayni raqamlar hisobot yoki maʼlumot uchungina yozilayotgani yo‘q. Aksincha ular muhokama etiladigan mavzular yetarli ekanini ko‘rsatishi barobarida shunday klubga zaruriyat nechog‘li ekanini namoyon etayotgani uchun ham keltirilmoqda.
Sudlar muhokama qilayotgan asosiy masalalar
Sudyalar klubining elektron platformasida muhokamalar qizg‘in kechishi aniq. Muhokamalarda hissiyotlar jumbushga kelishi ehtimoli ham katta. Yoki aksincha, ayrim sudyalar hamkasbi yoki sud raisidan istihola qilib, fikr bildirishdan tiyilishi mumkin. Klubning elektron platformasini yaratishda shu va boshqa kabi omillar eʼtiborga olingan. Yaʼni har bir sudyaga login-parol berilib, ular shaxssizlantirildi. Onlayn muhokamalarda hech kim bir-birini tanimaydi. Bu hol sudyalar o‘z fikr-mulohazalarini bemalol ifoda etishga kengroq imkoniyat beradi. Rostda, muhokamalarda kimlar fikr bildirgani emas, balki qanday fikrlar bildirgani muhim.
Iqtisodiy ishlar bo‘yicha sudlar sudyalariga ko‘ra, banklar faoliyatiga bog‘liq shartnomaviy munosabatlar, kompensatsiya undirish, yerga oid nizolarni bilan oid ishlar yuzasidan sud qarorlari qabul qilishda muayyan murakkabliklar bor. Ular bo‘yicha aniq huquqiy tushuntirishlarga ehtiyoj katta. Maʼmuriy sudlar sudyalari yer bilan bog‘liq nizolar, sud hujjatlari ijrosi bo‘yicha davlat ijrochilarining qarorlari yoki ularning xatti-harakatiga oid (harakatsizligi) arizalarni ko‘rib chiqishda ayrim jumboq, huquqiy bo‘shliqlarga duch kelinayotganini bildirmoqda.
Jinoyat ishlari bo‘yicha sudlar sudyalari o‘rtasida jazo tayinlashda koloniya turini belgilash, Jinoyat kodeksining 59-modasi (bir nechta jinoyatlar uchun jazo tayinlash) va 60-moddasini (bir nechta hukm yuzasidan jazo tayinlash) qo‘llash, maʼmuriy nazorat masalalarida huquqiy hujjatlardagi ayrim nomuvofiqliklar qizg‘in muhokamalarga sabab bo‘lgan. Fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlar sudyalari esa ko‘proq mehnat, oila, mulk va uy-joy, shuningdek, aliment, moddiy va maʼnaviy zararlarni undirishga oid nizolarni ko‘rib chiqishda yuzaga kelayotgan muammolar ko‘proq muhokama qilganini ko‘rish mumkin.
Muhokamalar natijalari
Sudyalar klubining elektron platformasida ko‘tarilgan masalalar har olti oy va yil yakunida keng doirada muhokama etilib, umumiy tahlil qilinmoqda. Qaysi masalada qonunchilikka o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish yoki Oliy sud plenumi qarori shaklida tushuntirish berish talab qilinsa, Sudyalar oliy kengashi tomonidan tegishli taqdimnoma kiritish amaliyoti yo‘lga qo‘yilgan. Natijalar yo‘q emas. Aynan klubdagi muhokamalar natijasida ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartishlar kiritilgan.
Shuning uchun ham klub faoliyati, ishlash shakli xorijlik hamkor ekspertlarning ham haqli eʼtirofiga sazovor bo‘lmoqda. Chunki elektron platformada muhokama etilayotgan har bir masala zamirida qonun ustuvorligini taʼminlash, fuqarolar va yuridik shaxslarning huquq va erkinliklari himoyasi yotadi.
Ayol sudyalar
Sudyalar klubi tarkibida “Ayol sudyalar jamoasi” ham bor. Ayol sudyalarning alohidaligi ularni klubning umumiy faoliyatidan ajratib qo‘yilganini anglatmaydi. Ayollar uchun alohida elektron platforma qilinganing sababi boshqa. Tizimdagi xotin-qizlarning xizmat yuzasidan yoki xizmatdan tashqari holatlar bilan bog‘liq xos muammolari bo‘lishi mumkin. Shuning uchun bunday masalalarni tor doirada muhokama etish talab qilinadi. “Ayol sudyalar jamoasi” elektron platformasiga ularning o‘zlaridan boshqa hech kim kirolmaydi – cheklov bor.
Sudyalar klubi nafaqat “moddiy va protsessual huquq normalarini to‘g‘ri qo‘llash bo‘yicha maslahatlar, balki “sudyalarning odob-axloq qoidalarini muayyan vaziyatlarda qo‘llash yuzasidan so‘rovlarga tushuntirish”lar berish vakolatiga ham ega.
Izoh (0)