Судьялар Олий кенгаши ҳузуридаги Ўзбекистон Судьялар клуби ташкил этилганига икки йил тўлди. Бугунги кунда клубга барча судьялар аъзо ҳисобланади. Судьялар олий кенгаши матбуот котиби Турсунали Акбаров “Дарё”га тақдим этган мақоласида клуб фаолияти, у ерда муҳокама қилинадиган муҳим масалалар ва эришилган натижалар ҳақида ёзган.
Судьялар клубининг зарурияти
Замонавий ахборот технологиялари имкониятларидан унумли фойдаланиш қандай самара беришини Судьялар клуби фаолияти мисолида кўриш мумкин. Яъни Судьялар клубининг асосий иш фаолияти унинг электрон платформаси ҳисобланиб, қайси судьяда иш юзасидан қандай савол туғилса, ўша заҳоти (электрон платформага) ёзиши мумкин. Масала онлайн муҳокама этилади. Айни жараёнда масалага ойдинлик киритилиши бир фойда бўлса, муҳокамада иштирок этган (ёки кузатаётган) судьялар учун тажриба мактабини ўташи иккинчи фойдадир. Бунда клуб масъул аъзоларининг беминнат тавсияларини алоҳида қайд этиб ўтиш лозим. Чунки Судьялар клубининг ҳар бир йўналиш (фуқаролик, иқтисодий, жиноят ва маъмурий судлар) бўйича жамоатчилик асосида доимий масъул аъзолари бўлиб, улар кўп йиллик иш тажрибасига, чуқур билим ва обрў-эътиборга эга бўлган амалдаги ва фахрий судьялар ҳамда назариётчи олимлардан таркиб топган.
2022 йил давомида Судьялар клубининг электрон платформасида иқтисодий судлар амалиётида учраётган муаммолар ва уларнинг ечимлари юзасидан 1 минг 350 та масала муҳокама қилинган. Маъмурий судлар судьялари 850 та масала бўйича тавсиявий характерга масалага эҳтиёж сезишганини кўриш мумкин. Жиноят ишлари бўйича судлар йўналишида бу миқдор 904 тани, фуқаролик ишлари бўйича судлар фаолияти бўйича муҳокама этилган мавзулар сони 2 минг 308 тани ташкил қилади.
Айни рақамлар ҳисобот ёки маълумот учунгина ёзилаётгани йўқ. Аксинча улар муҳокама этиладиган мавзулар етарли эканини кўрсатиши баробарида шундай клубга зарурият нечоғли эканини намоён этаётгани учун ҳам келтирилмоқда.
Судлар муҳокама қилаётган асосий масалалар
Судьялар клубининг электрон платформасида муҳокамалар қизғин кечиши аниқ. Муҳокамаларда ҳиссиётлар жумбушга келиши эҳтимоли ҳам катта. Ёки аксинча, айрим судьялар ҳамкасби ёки суд раисидан истиҳола қилиб, фикр билдиришдан тийилиши мумкин. Клубнинг электрон платформасини яратишда шу ва бошқа каби омиллар эътиборга олинган. Яъни ҳар бир судьяга логин-парол берилиб, улар шахссизлантирилди. Онлайн муҳокамаларда ҳеч ким бир-бирини танимайди. Бу ҳол судьялар ўз фикр-мулоҳазаларини бемалол ифода этишга кенгроқ имконият беради. Ростда, муҳокамаларда кимлар фикр билдиргани эмас, балки қандай фикрлар билдиргани муҳим.
Иқтисодий ишлар бўйича судлар судьяларига кўра, банклар фаолиятига боғлиқ шартномавий муносабатлар, компенсация ундириш, ерга оид низоларни билан оид ишлар юзасидан суд қарорлари қабул қилишда муайян мураккабликлар бор. Улар бўйича аниқ ҳуқуқий тушунтиришларга эҳтиёж катта. Маъмурий судлар судьялари ер билан боғлиқ низолар, суд ҳужжатлари ижроси бўйича давлат ижрочиларининг қарорлари ёки уларнинг хатти-ҳаракатига оид (ҳаракатсизлиги) аризаларни кўриб чиқишда айрим жумбоқ, ҳуқуқий бўшлиқларга дуч келинаётганини билдирмоқда.
Жиноят ишлари бўйича судлар судьялари ўртасида жазо тайинлашда колония турини белгилаш, Жиноят кодексининг 59-модаси (бир нечта жиноятлар учун жазо тайинлаш) ва 60-моддасини (бир нечта ҳукм юзасидан жазо тайинлаш) қўллаш, маъмурий назорат масалаларида ҳуқуқий ҳужжатлардаги айрим номувофиқликлар қизғин муҳокамаларга сабаб бўлган. Фуқаролик ишлари бўйича судлар судьялари эса кўпроқ меҳнат, оила, мулк ва уй-жой, шунингдек, алимент, моддий ва маънавий зарарларни ундиришга оид низоларни кўриб чиқишда юзага келаётган муаммолар кўпроқ муҳокама қилганини кўриш мумкин.
Муҳокамалар натижалари
Судьялар клубининг электрон платформасида кўтарилган масалалар ҳар олти ой ва йил якунида кенг доирада муҳокама этилиб, умумий таҳлил қилинмоқда. Қайси масалада қонунчиликка ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ёки Олий суд пленуми қарори шаклида тушунтириш бериш талаб қилинса, Судьялар олий кенгаши томонидан тегишли тақдимнома киритиш амалиёти йўлга қўйилган. Натижалар йўқ эмас. Айнан клубдаги муҳокамалар натижасида айрим қонун ҳужжатларига ўзгартишлар киритилган.
Шунинг учун ҳам клуб фаолияти, ишлаш шакли хорижлик ҳамкор экспертларнинг ҳам ҳақли эътирофига сазовор бўлмоқда. Чунки электрон платформада муҳокама этилаётган ҳар бир масала замирида қонун устуворлигини таъминлаш, фуқаролар ва юридик шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимояси ётади.
Аёл судьялар
Судьялар клуби таркибида “Аёл судьялар жамоаси” ҳам бор. Аёл судьяларнинг алоҳидалиги уларни клубнинг умумий фаолиятидан ажратиб қўйилганини англатмайди. Аёллар учун алоҳида электрон платформа қилинганинг сабаби бошқа. Тизимдаги хотин-қизларнинг хизмат юзасидан ёки хизматдан ташқари ҳолатлар билан боғлиқ хос муаммолари бўлиши мумкин. Шунинг учун бундай масалаларни тор доирада муҳокама этиш талаб қилинади. “Аёл судьялар жамоаси” электрон платформасига уларнинг ўзларидан бошқа ҳеч ким киролмайди – чеклов бор.
Судьялар клуби нафақат “моддий ва процессуал ҳуқуқ нормаларини тўғри қўллаш бўйича маслаҳатлар, балки “судьяларнинг одоб-ахлоқ қоидаларини муайян вазиятларда қўллаш юзасидан сўровларга тушунтириш”лар бериш ваколатига ҳам эга.
Изоҳ (0)