Prezident qarori bilan O‘zbekistonda daraxtlarni kesishga moratoriy 2024-yilga qadar uzaytirildi. Javobgarlik keskin kuchaytirilib, sohada mas’uliyatsizlikka yo‘l qo‘ygan rahbarlar lavozimidan olindi. “Yashil makon” harakati doirasida bahor oylarida 125 million dona mevali va manzarali ko‘chatlar ekish vazifasi qo‘yildi. “Daryo” ekologiyani asrab-avaylash masalasida amalga oshirilgan shu kabi ishlar to‘g‘risida Tabiat resurslari vazirligi Ekologik nazorat inspeksiyasi boshlig‘i vazifasini bajaruvchi Adham Qurbonov bilan suhbatlashdi.
Daraxt kesilishiga bo‘lgan munosabat qay darajada o‘zgardi?
O‘zbekistonda daraxtlar, o‘simlik dunyosi, bioxilma-xillikka bo‘lgan munosabat bugungi kunda dolzarb mavzulardan bittasi. Ya’ni bu holat jamoatchilikni qiziqtiradi, e’tiborini tortadi, ular hozir daraxtlar masalasida ancha qattiq turibdi. Ijtimoiy tarmoqlarda hattoki oddiy fuqaro ham o‘simliklarning kesilishi va, kerak bo‘lsa, daraxt tomiri ustidan beton qoplab ketilganini tasvirga olib, internetga joylamoqda. Bundan ko‘rinadiki, nafaqat davlat organlari, balki jamoatchilikning ham e’tibori kuchaygan.
Bundan tashqari, har yili “Yashil makon” harakati asosida daraxtlarning sifatli sug‘orilishi va parvarishi, bu boradagi ishlarning javobgarligi, ularga nisbatan ko‘riladigan choralar va, hattoki olimlarning fikri olinishi, daraxtni hududning iqlim sharoitidan kelib chiqqan holda ekilishigacha e’tibor berilyapti. Bundan besh yoki o‘n yil oldin ham daraxtlar ekilgan, ammo bunchalik darajada e’tibor, tizimli yondashuvlar kam bo‘lgan. O‘sha vaqtlarda o‘zimiz guvohi bo‘lganmiz, daraxt va ko‘chatlarning umuman egasi yo‘q edi. Xohlagan odam daraxtlarni istagan joyidan kesib ketardi va bunday holatlarga nisbatan to‘sqinlik sezilarli darajada bo‘lmagan.
Tartibga solingan atamalar
Mutaxassis sifatida aytadigan bo‘lsam, avvallari daraxtlarning qimmatbaho yoki kam qiymatli turlari degan tushunchalar bo‘lgan, ammo ular tartibga solinmagandi. Mana, 2019-yildan hukumatimiz rahbari moratoriy joriy qilganidan keyin daraxtning qimmatbaho va kam qiymatli turlari alohida tartibga solindi. Fuqarolarimiz ham hozir hududida mavjud bo‘lgan daraxtlarni “Bu qurigan emas, hali yashaydi”, deb, o‘z fikri bilan daraxtni saqlab qolishga harakat qilyapti. Odamlarimiz bitta daraxtni ko‘kartirib, o‘stirishga ancha yillar kerakligini tushunib yetyapti va daraxtni ham bir inson sifatida tasavvur qilyapti. Yashillik muhim ekanini ko‘pchilik tushunib yetdi. O‘sha karbonat angidridni yutib, bizga kislorod yetkazib berishini, daraxtning jamiyat uchun qanchalik muhim ahamiyatga ega ekanini, kerak bo‘lsa, maktab bolasi ham anglab yetdi.
Anomal sovuq kunlarida qorning qalinligidan bir qancha daraxtlarning sinishi kuzatildi. Hattoki o‘sha singan daraxtlarning ham so‘rovi bo‘lyapti. Bu — hukumat rahbari tomonidan qabul qilingan qaror to‘laqonli ijro etilyapti degani. Ammo ayrim hollarda daraxtlar kesilishi baribir kuzatilyapti, inkor etib bo‘lmaydi. Buni ijtimoiy tarmoqlarning o‘zi aytib turibdi. Lekin avvalgi davrlardagiga nisbatan, ya’ni 2019-yilga qaraganda bu holat bugun anchagina kamaygan. Qonunchilik ustuvor, huquqbuzarlik yoki qonun buzilish holatini sodir etgan fuqaro hech qachon qonundan ozod etilmaydi, javob berishi muqarrar.
Daraxt kesilishi holatlari 10 baravarga kamaygan
Masalan, moratoriy joriy qilinmagan davrlarda har oyda taxminan 20—30 ta daraxt kesilgan bo‘lsa, hozir bir oyda ikkita yoki uchta holat aniqlanadi. Bu ham asosan qurilish bilan bog‘liq bo‘lgan joylarda. Lekin moratoriy bo‘lgani sababli ular o‘rganib chiqiladi inspektorlar tomonidan, baribir o‘sha joyda xatlov qilinadi, agar qimmat baho turlari bo‘ladigan bo‘lsa, rad etiladi. Yangi qabul qilingan qarorga ko‘ra, qimmatbaho daraxt kesganlik uchun javobgarlik jarimasi miqdori ikki baravarga ortgan.
Inspeksiyaga berilgan vakolatlar
Hozir bizga (Ekologik nazorat inspeksiyasiga) jamoatchilikni jalb qilish, 270 ga yaqin 90 ta guruhdan iborat ekopatrul guruhi va hududlarni o‘rganish, tezkorlik bilan joylariga borish vakolatlari berildi. Avvallari faqat ekologiya xodimining o‘zi borardi, hozirgi kunda esa bir o‘zi emas, ekopatrulga biriktirilgan ichki ishlar xodimi, Milliy gvardiya xodimlari va ekologiya xodimlari bilan, kerak bo‘lsa, mahallalardagi fuqarolar ishtirokida ham o‘sha joylarni ko‘rib chiqadi.
Biriktirilgan Milliy gvardiya, Ichki ishlar xodimlari bizga kuch bermoqda. Masalan, biror hududda 10—15 kishi tomonidan noqonuniy daraxt kesilishi kuzatilayotgan vaqtda, u yerga ekologiya xodimlari tartibni saqlovchi xodimlar bilan birgalikda borsa, hech qanday muammo va qiyinchiliklarsiz daraxt kesilishining oldini olish mumkin. Oldinlari inspektorlar qiynalgan, masalan, kimnidir chaqirish, shaxsini aniqlash holatlarida qiyinchiliklar bo‘lgan. Mahalla raisi, nozirni chaqirgunga qadar vaqt yutqazgan. Hozir esa unaqa muammo yo‘q, agar biror joyda qonun buzarlik yuz bersa, shu hududdagi videokuzatuv qurilmalari, jamoatchilik yordami bilan baribir vaziyatga oydinlik kiritiladi.
Inspektorlarimiz planshetlar orqali raqamlashtirish tizimiga o‘tyapti, biz esa o‘sha elektron bazalarga integratsiya qilganmiz. Misol uchun, kimdir qoidabuzarning mashinasi raqamini ko‘rgan bo‘lishi mumkin, shu payt biz baza orqali o‘sha shaxsni aniqlab, surishtiruv o‘tkazish imkoniyatiga egamiz — ishimiz ancha osonlashgan.
Bu o‘zgarishlar tabiatga nima beradi?
“Yashil makon” O‘zbekiston hududida yashillikning ortishiga olib keladi. Yashillik bor joyda toza havo bor. U faqat karbonat angidridni emas, yo‘l bo‘yidagi changlarni ham ushlab qolish qobiliyatiga ega. Daraxt — tabiatning o‘pkasi. Bu tabiat barchamizniki, uning oldida barchamiz baravar javob beramiz. Shuning uchun har doim daraxt kesilishi bilan bog‘liq holatlar bo‘yicha munosabat bildirish va ularni tezkorlik bilan o‘rganish, holatga oydinlik kiritishga tayyormiz.
Izoh (0)