Президент қарори билан Ўзбекистонда дарахтларни кесишга мораторий 2024 йилга қадар узайтирилди. Жавобгарлик кескин кучайтирилиб, соҳада масъулиятсизликка йўл қўйган раҳбарлар лавозимидан олинди. “Яшил макон” ҳаракати доирасида баҳор ойларида 125 миллион дона мевали ва манзарали кўчатлар экиш вазифаси қўйилди. “Дарё” экологияни асраб-авайлаш масаласида амалга оширилган шу каби ишлар тўғрисида Табиат ресурслари вазирлиги Экологик назорат инспекцияси бошлиғи вазифасини бажарувчи Адҳам Қурбонов билан суҳбатлашди.
Дарахт кесилишига бўлган муносабат қай даражада ўзгарди?
Ўзбекистонда дарахтлар, ўсимлик дунёси, биохилма-хилликка бўлган муносабат бугунги кунда долзарб мавзулардан биттаси. Яъни бу ҳолат жамоатчиликни қизиқтиради, эътиборини тортади, улар ҳозир дарахтлар масаласида анча қаттиқ турибди. Ижтимоий тармоқларда ҳаттоки оддий фуқаро ҳам ўсимликларнинг кесилиши ва, керак бўлса, дарахт томири устидан бетон қоплаб кетилганини тасвирга олиб, интернетга жойламоқда. Бундан кўринадики, нафақат давлат органлари, балки жамоатчиликнинг ҳам эътибори кучайган.
Бундан ташқари, ҳар йили “Яшил макон” ҳаракати асосида дарахтларнинг сифатли суғорилиши ва парвариши, бу борадаги ишларнинг жавобгарлиги, уларга нисбатан кўриладиган чоралар ва, ҳаттоки олимларнинг фикри олиниши, дарахтни ҳудуднинг иқлим шароитидан келиб чиққан ҳолда экилишигача эътибор бериляпти. Бундан беш ёки ўн йил олдин ҳам дарахтлар экилган, аммо бунчалик даражада эътибор, тизимли ёндашувлар кам бўлган. Ўша вақтларда ўзимиз гувоҳи бўлганмиз, дарахт ва кўчатларнинг умуман эгаси йўқ эди. Хоҳлаган одам дарахтларни истаган жойидан кесиб кетарди ва бундай ҳолатларга нисбатан тўсқинлик сезиларли даражада бўлмаган.
Тартибга солинган атамалар
Мутахассис сифатида айтадиган бўлсам, авваллари дарахтларнинг қимматбаҳо ёки кам қийматли турлари деган тушунчалар бўлган, аммо улар тартибга солинмаганди. Мана, 2019 йилдан ҳукуматимиз раҳбари мораторий жорий қилганидан кейин дарахтнинг қимматбаҳо ва кам қийматли турлари алоҳида тартибга солинди. Фуқароларимиз ҳам ҳозир ҳудудида мавжуд бўлган дарахтларни “Бу қуриган эмас, ҳали яшайди”, деб, ўз фикри билан дарахтни сақлаб қолишга ҳаракат қиляпти. Одамларимиз битта дарахтни кўкартириб, ўстиришга анча йиллар кераклигини тушуниб етяпти ва дарахтни ҳам бир инсон сифатида тасаввур қиляпти. Яшиллик муҳим эканини кўпчилик тушуниб етди. Ўша карбонат ангидридни ютиб, бизга кислород етказиб беришини, дарахтнинг жамият учун қанчалик муҳим аҳамиятга эга эканини, керак бўлса, мактаб боласи ҳам англаб етди.
Аномал совуқ кунларида қорнинг қалинлигидан бир қанча дарахтларнинг синиши кузатилди. Ҳаттоки ўша синган дарахтларнинг ҳам сўрови бўляпти. Бу — ҳукумат раҳбари томонидан қабул қилинган қарор тўлақонли ижро этиляпти дегани. Аммо айрим ҳолларда дарахтлар кесилиши барибир кузатиляпти, инкор этиб бўлмайди. Буни ижтимоий тармоқларнинг ўзи айтиб турибди. Лекин аввалги даврлардагига нисбатан, яъни 2019 йилга қараганда бу ҳолат бугун анчагина камайган. Қонунчилик устувор, ҳуқуқбузарлик ёки қонун бузилиш ҳолатини содир этган фуқаро ҳеч қачон қонундан озод этилмайди, жавоб бериши муқаррар.
Дарахт кесилиши ҳолатлари 10 бараварга камайган
Масалан, мораторий жорий қилинмаган даврларда ҳар ойда тахминан 20—30 та дарахт кесилган бўлса, ҳозир бир ойда иккита ёки учта ҳолат аниқланади. Бу ҳам асосан қурилиш билан боғлиқ бўлган жойларда. Лекин мораторий бўлгани сабабли улар ўрганиб чиқилади инспекторлар томонидан, барибир ўша жойда хатлов қилинади, агар қиммат баҳо турлари бўладиган бўлса, рад этилади. Янги қабул қилинган қарорга кўра, қимматбаҳо дарахт кесганлик учун жавобгарлик жаримаси миқдори икки бараварга ортган.
Инспекцияга берилган ваколатлар
Ҳозир бизга (Экологик назорат инспекциясига) жамоатчиликни жалб қилиш, 270 га яқин 90 та гуруҳдан иборат экопатрул гуруҳи ва ҳудудларни ўрганиш, тезкорлик билан жойларига бориш ваколатлари берилди. Авваллари фақат экология ходимининг ўзи борарди, ҳозирги кунда эса бир ўзи эмас, экопатрулга бириктирилган ички ишлар ходими, Миллий гвардия ходимлари ва экология ходимлари билан, керак бўлса, маҳаллалардаги фуқаролар иштирокида ҳам ўша жойларни кўриб чиқади.
Бириктирилган Миллий гвардия, Ички ишлар ходимлари бизга куч бермоқда. Масалан, бирор ҳудудда 10—15 киши томонидан ноқонуний дарахт кесилиши кузатилаётган вақтда, у ерга экология ходимлари тартибни сақловчи ходимлар билан биргаликда борса, ҳеч қандай муаммо ва қийинчиликларсиз дарахт кесилишининг олдини олиш мумкин. Олдинлари инспекторлар қийналган, масалан, кимнидир чақириш, шахсини аниқлаш ҳолатларида қийинчиликлар бўлган. Маҳалла раиси, нозирни чақиргунга қадар вақт ютқазган. Ҳозир эса унақа муаммо йўқ, агар бирор жойда қонун бузарлик юз берса, шу ҳудуддаги видеокузатув қурилмалари, жамоатчилик ёрдами билан барибир вазиятга ойдинлик киритилади.
Инспекторларимиз планшетлар орқали рақамлаштириш тизимига ўтяпти, биз эса ўша электрон базаларга интеграция қилганмиз. Мисол учун, кимдир қоидабузарнинг машинаси рақамини кўрган бўлиши мумкин, шу пайт биз база орқали ўша шахсни аниқлаб, суриштирув ўтказиш имкониятига эгамиз — ишимиз анча осонлашган.
Бу ўзгаришлар табиатга нима беради?
“Яшил макон” Ўзбекистон ҳудудида яшилликнинг ортишига олиб келади. Яшиллик бор жойда тоза ҳаво бор. У фақат карбонат ангидридни эмас, йўл бўйидаги чангларни ҳам ушлаб қолиш қобилиятига эга. Дарахт — табиатнинг ўпкаси. Бу табиат барчамизники, унинг олдида барчамиз баравар жавоб берамиз. Шунинг учун ҳар доим дарахт кесилиши билан боғлиқ ҳолатлар бўйича муносабат билдириш ва уларни тезкорлик билан ўрганиш, ҳолатга ойдинлик киритишга тайёрмиз.
Изоҳ (0)