Joriy yilning yanvar oyida Markaziy Osiyoda kuzatilgan anomal sovuq havo tufayli O‘zbekistonda oq boshli karam hosiliga katta zarar yetdi.
Natijada mahsulot narxi keskin ko‘tarilib, ushbu sovuqlardan keyin tashqi bozorlarga karam jo‘natish hajmi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 2,4 barobar kamaydi. Bu haqda EastFruit xabar bermoqda.
-34.jpg)
O‘zbekistonda qishki oq boshli karam ko‘chatlari, asosan, avgust oyida ekiladi va navi hamda vegetatsiya davriga qarab, mahsulot hosili noyabr oyidan kelasi yilning apreligacha yig‘ib olinadi.
Shartli ravishda aytganda, ertaki navlar hosili noyabr—dekabrda, o‘rtaki navlar yanvar—fevralda, kechkisi esa mart oyi oxiri va aprel oyi boshlarida yig‘ib olinadi.
O‘zbekistonda 2022-yil noyabr oyining boshidan 2023-yil yanvar oyining birinchi o‘n kunligi oxiriga qadar oq boshli karam yig‘im-terimi odatiy maromda kechdi, biroq butun mamlakat hududini qamrab olgan sovuq havo massasi bu ritmni o‘zgartirib, o‘sha paytda hali yig‘ib olinmagan oq boshli karam hosiliga katta zarar yetkazdi.
2023-yilning 10—16-yanvar kunlari O‘zbekistonda ushbu mintaqa uchun anomal sovuq ob-havo kuzatilib, bu davrda mamlakat poytaxtida havo harorati kunduzi minus 13 darajagacha, kechasi esa minus 17 darajagacha pasaydi.
17-yanvardan boshlab havoning ilishi kuzatildi, lekin bu holat asta-sekinlik bilan ro‘y berdi — 25-yanvarga qadar havo harorati kunduzi noldan biroz yuqori bo‘lgan bo‘lsa, kechasi minus 7 darajagacha pasaydi.
Anomal sovuqlarning uzoq vaqt ta’siri tufayli o‘sha vaqtga qadar yig‘ib olinmagan oq boshli karam hosilining katta qismi dalalarda muzlab qoldi.
Yanvar oyi oxiri va fevral oyi boshida sezilarli isish boshlanishi bilan muzlab qolgan mahsulotlar chiriy boshladi. Mamlakatda “avgust karami” yetishtiruvchi asosiy hududlaridan biri bo‘lmish Surxondaryo viloyati fermerlarining ma’lumotlariga ko‘ra, 80-90 foizga yaqin hosil nobud bo‘ldi.
Mamlakat ichki bozorida oq boshli karam yetkazib berishning bunday sezilarli qisqarishi uning narxi keskin oshishiga saba bo‘ldi.
O‘zbekiston poytaxtidagi supermarketlar tarmog‘ida 2022-yilning noyabr oyi o‘rtalarida o‘tkazilgan chakana audit natijalariga ko‘ra (“avgust karami”ning ertaki navlari hosilini yig‘ib olish boshlangan payt), ushbu mahsulotning supermarketlarda o‘rtacha chakana narxi 2 400 so‘m/kg edi.
2023-yilning 8-fevral holatiga ko‘ra, O‘zbekiston poytaxtidagi supermarketlarda oq boshli karam o‘rtacha 6 000 so‘m/kg narxda sotildi.
Ya’ni yangi hosil karamini yig‘ib-terib olish boshlanganidan beri karamning chakana narxlari 2,5 barobar oshdi.
Biroq barra oq boshli karam o‘zbekistonliklarning iste’mol savatidagi unchalik muhim sabzavot hisoblanmaydi va kartoshka, piyoz yoki sabzi bilan solishtirganda an’anaviy o‘zbek oshxonasida asosiy ingredientlardan biri emas.
Tabiiyki, oddiy iste’molchining “sabzavot savati”, shuningdek, O‘zbekistondagi umumiy ovqatlanish shoxobchalarining (kafe, restoran va fastfud shoxobchalari) xaridlaridagi barra oq boshli karam uchun xarajatlar ulushini unchalik ahamiyatli emas, deb hisoblash mumkin.
Shu sababli oq boshli karam narxining bunday keskin o‘sishi asosiy turdagi sabzavotlar narxlari sezilarli darajada oshishi fonida deyarli sezilmay qoldi.
Lekin ushbu mahsulot O‘zbekiston meva-sabzavot mahsulotlari eksportida asosiy pozitsiyalardan biri hisoblanadi. 2022-yil oq boshli karam yetishtiruvchilar uchun 2021-yildagi kabi juda muvaffaqiyatli bo‘ldi.
O‘tgan yili O‘zbekiston ushbu mahsulotni rekord hajmda — 121 ming tonna hajmda eksport qildi, bu 2021-yildagi avvalgi rekorddan 28 foizga ortiq ko‘rsatkichdir.
Ammo, o‘tgan yillardagidan farqli o‘laroq, bu yil o‘zbekistonlik oq boshli karam yetishtiruvchilar uchun salbiy omillar bilan boshlandi.
Yanvar oyining anomal sovuqlari va natijada hosilning katta qismi boy berilishidan tashqari, yana bir omil — asosiy tashqi bozorlarda oq boshli karamga nisbatan “sust” talab ham qo‘shildi.
2023-yilning yanvar oyida O‘zbekiston 5,9 ming tonna oq boshli karam eksport qildi, bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 1,8 barobar kamdir.
Shuningdek, 2023-yil yanvar oyining ikkinchi yarmida — anomal sovuq ob-havo natijasida hosilga katta zarar yetganidan so‘nggi davrda eksport hajmi 2,8 ming tonnani tashkil etib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 2,4 barobar kamaydi.
Bozor ishtirokchilarining so‘zlariga ko‘ra, yanvar oyining ikkinchi yarmida va fevral oyining birinchi o‘n kunligida tashqi bozorlarga jo‘natilgan mahsulotlarning aksariyati “notarmoq” sifatiga ega, ya’ni asosiy tashqi bozorlardagi supermarketlar tarmoqlari talablariga javob bermaydi.
Uni import qiluvchilar ushbu mahsulotni keyinchalik oziq-ovqat bozorlarida sotish uchun xarid qilishgan, chunki mazkur partiyalarda anomal sovuqdan zarar ko‘rgan mahsulotlar ulushi va ushbu zarar darajasini aniqlash qiyin.
Tabiiyki, bunday mahsulotlar importyorlar tomonidan ancha arzon narxda sotib olinmoqda. Ammo boshqa tomondan olib qaralsa, bu o‘zbekistonlik fermerlar uchun arzon narxda bo‘lsa-da, o‘z mahsulotining bir qismini sotish va shu orqali ko‘rilgan zararni minimallashtirish imkoniyatidir.
O‘zbekistonlik eksportyorlar fikriga ko‘ra, anomal sovuqlardan so‘ng yanvar oyi o‘rtalaridan boshlab ichki bozorda “tarmoq sifat”li karam partiyalarini shakllantirish juda qiyin vazifaga aylandi.
Asosiy tashqi bozorlarda shundoq ham o‘zbek karamiga talab sustligi fonida (o‘tgan yillarning shu davridagi talab bilan solishtirilsa), importyorlarning sifatli karam bo‘yicha buyurtmalarini bajarish deyarli imkonsiz bo‘lmoqda.
Shunday qilib, barcha umid anomal sovuqqa qadar “boshini o‘rab” ulgurmagan va shu bois yanvar oyidagi ob-havo syurprizlaridan kamroq zarar ko‘rgan “avgust karami”ning kechki navlaridandir.
Izoh (0)