8-oktabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan inqilobchi Che Gevaraning o‘ldirilishi, Kreml rekonstruksiyasida millionlab dollar o‘marilgani bo‘yicha “Mabetex ishi”ning boshlanishi hamda Rossiyadan yordam so‘ragan Koreya qirolichasini o‘ldirgan yaponlarga oid faktlar o‘rin olgan.
“Inqilob otishmasiz bo‘lmaydi!”
1967-yilning 8-oktabrida Ernesto (Che) Gevara — Lotin Amerikasi va kubalik inqilobchi qatl etilgandi. Ernesto Gevara (to‘liq ismi — Ernesto Rafael Gevara de la Serna) Argentinadagi Rosario shahrida tug‘ilgan. Uning otasi arxitektor Ernesto Gevara Linch, onasi — Seliya de La Serna. Unga Misiones provinsiyasidagi plantatsiyasi meros bo‘lib qolgan, ammo yosh oila ishchilarning ahvolini yaxshilab, boshqa plantatorlarning g‘azabiga duchor bo‘lgach, ular Rosarioga ko‘chib o‘tgan va u yerda to‘ng‘ich farzandini dunyoga keltirgan.
Keyinroq oila tog‘li Kordova provinsiyasiga ko‘chib o‘tgan — Ernestoning bronxial astmasi bo‘lgan va tog‘ havosi unga foydali hisoblangan. Dastlabki vaqtlarda bolakay har kuni sodir bo‘ladigan xurujlardan aziyat chekkan, buning natijasida maktabga bora olmagan, ammo vaqt o‘tishi bilan ta’lim olishni boshlagan va 13 yoshida kollejga, keyinchalik Buenos-Ayres universitetining tibbiyot fakultetiga o‘qishga kirgan.
Gevara universitetda moxov kasalligini o‘rganishga qiziqqan va u butun umrini kasallangan janubiy amerikaliklarni davolashga sarflashni niyat qilgan. 1952-yilda biokimyo doktori Alberto Granado bilan Chili, Peru, Kolumbiya, Venesuelani aylanib chiqqan. Bir safar Granado shunday degandi: “Qariya, kel shu yerda qolamiz. Obro‘li inklar avlodiga mansub qizga uylanaman, o‘zimni imperator deb e’lon qilaman va Peru hukmdoriga aylanaman. Seni esa bosh vazir etib tayinlayman va biz birgalikda ijtimoiy inqilobni amalga oshiramiz”. Gevara bunga javoban “Sen ahmoqsan, inqilob otishmasiz bo‘lmaydi!”, degan.
Safardan keyin Gevaraning o‘z oldiga qo‘ygan rejalari qat’iylashgan. Universitetda karyera qurish bo‘yicha takliflarni rad etib, kamida 10 yil amaliyotchi shifokor bo‘lishga qaror qilgan. U shifokor o‘zini keng jamoatchilik hayotini yaxshilashga bag‘ishlashi kerak deb hisoblagan. Gevara o‘sha vaqtlarda inqilobiy voqealar domida qolgan Lotin Amerikasining ko‘plab shaharlarida shifokor bo‘lib ishlagan. Gvatemalada u bo‘lajak rafiqasi Ilda Gadea va Fidel Kastroning tarafdorlari bilan tanishgan. 1954-yilda Gvatemala prezidenti Xokabo Arbensni ag‘darish uchun Gondurasdan qurollangan guruh bostirib kirgan. Gevara bosqinda havo hujumidan mudofaada ishtirok etib, qurollarni tashishda yordam ko‘rsatgan.
U Arbens ag‘darilganidan keyin yo‘q qilinishi kerak bo‘lgan “xavfli kommunistlar” ro‘yxatiga kiritilgan. Argentina elchisi Gevaraga mamlakatni tark etib, Meksikaga ko‘chishiga yordam bergan.
Gevara va Gadea u yerda oila qurgan, qiz farzandli bo‘lishgan. Aynan shu yerda oila Fidel Kastro bilan tanishgan, Gevara Che laqabini (do‘stona suhbatda sevinch hayqirig‘ini qo‘llaydigan argentinaliklarga xos so‘z) olgan.
Gevara Kubada qurolli inqilobni amalga oshirishga tayyorlanayotgan Kastro va boshqa inqilobchilarga qo‘shiladi. Jangchilarni tayyorlash ishlari mamlakatning turli qismlarida kichik guruhlarga bo‘lingan holda amalga oshirilgan, orolga yetib olish uchun esa “Granma” yaxtasi xarid qilingan.
Kuba yo‘li ikki hafta vaqtni olgan. Qirg‘oqda 82 nafar isyonchidan iborat bo‘linmani 35 ming qurollangan askar, 78 ta samolyot, tanklar, harbiy kemalar va sohil xizmati qayiqlari kutib olgan. Bo‘linmaning yarmi halok bo‘lgan, 20 nafari asirga tushgan. Ammo isyonchilar dehqonlar tomonidan qo‘llab-quvvatlangan, ularning Gavana tomon harakatlanishiga imkoniyat yaratib bergan. 1958-yilning 28-dekabr kuni Santa Klara shahrida kurash boshlangan, 31-dekabr kuni shahar egallangan, bir kundan keyin Inqilob armiyasi Gavanaga kirgan. Inqilob g‘alaba qozongan, Kuba xalqining hayotida yangi bosqich boshlangan.
Hukumatda Fidel Kastrodan keyingi ikkinchi odamga aylangan Che o‘ziga ishonib topshirilgan viloyatlarda pul va sanoat islohotlarini o‘tkazib, u yerdagi hayotni tezda o‘nglab olgan. 1959-yilda u inqilobchi Aleyde Marchga uylangan. U turmush o‘rtog‘i bilan Misr, Hindiston, Yaponiya, Indoneziya, Pokiston va Yugoslaviyaga borgan. Safardan qaytgach SSSR bilan shakar eksporti va neft importi bo‘yicha tarixiy bitimlarni imzolagan. Bu Kuba iqtisodiyotining AQSHdan mustaqil bo‘lishiga muhim qadam edi. Keyinroq SSSRga tashrif buyurgan Che sotsializm erishgan muvaffaqiyatdan hayratga tushganini aytgan.
Ammo davlat amaldori lavozimi Che Gevarani inqilobchalik o‘ziga qiziqtira olmagan. 1965-yilda u barcha yuqori martabali lavozimlardan, Kuba fuqaroligidan voz kechgan, yaqinlari bilan xayrlashib, jamiyat hayotiga qo‘shilib ketgan.
U qanchadir vaqt Afrikada ham bo‘lgan, biroq u yerda xalqni ommaviy qo‘zg‘atishni tashkil etish amalga oshmagan. Shunda Che Lotin Amerikasiga yo‘l olgan, u yerda xalq Boliviyada inqilob uyushtirishga tayyorlanayotgan edi. Gevara Boliviyada partizanlik urushlariga kirishgan.
Avvaliga Gevaraning bo‘linmalari muvaffaqiyat qozongan. Hukumat qo‘shinlari ustidan bir nechta g‘alabalarga erishilgan, boliviyalik shaxtachilar qurolli hujum tashkillashtirgan. Ammo u keskin bostirilgan va xalq tomonidan keng qo‘llab-quvvatlanmagan, Gevaraning paydo bo‘lganidan qo‘rquvga tushgan Boliviya hukumati esa AQSHdan yordam so‘ragan.
“MRB Che Gevarachalik hech kimdan qo‘rqqan emas, chunki u Lotin Amerikasi mamlakatlaridagi an’anaviy hokimiyat ierarxiyasining siyosiy repressiyalariga qarshi kurashni boshqarish uchun zarur qobiliyat va xarizmaga ega edi”, — deb yozadi MRBning Kubadagi agenti Filip Eyji.
1967-yilning oktabrida maxsus xizmatlar yaralangan Che Gevara va uning do‘stlarini topishga muvaffaq bo‘ladi. 8-oktabr kuni ular yaqin atrofdagi qishloqlar uchun maktab vazifasini o‘tagan binoga olib kelinadi. Gevara boliviyalik ofitserlarning savollariga javob berishdan bosh tortib, faqat askarlar bilan gaplashadi va hatto o‘zining trubkasini olib qo‘yishga uringan ofitserlardan birini uradi, boshqasining yuziga tupuradi.
O‘sha tunni Gevara o‘ldirilgan do‘stlari bilan birga polda o‘tkazadi. Soat 12:30 da yuqori qo‘mondonlikda topshiriq kelib tushgan — “Senyor Gevarani yo‘q qilishga kirishilsin”. Qatldan oldin boliviyalik askarlar Gevarani yana bir bor so‘roq qilib, qolgan isyonchilar makonini aniqlashga urinadi, ammo u hech qanday javob qaytarmaydi.
“Meni o‘ldirgani kelganingni bilaman. Ot. Bu ishni bajar. Ot meni, qo‘rqoq! Sen faqat bitta odamni o‘ldirasan!”, — deydi Gevara jallod vazifasini bajargan serjantga. U Gevaraga to‘qqizta o‘q uzgan — avvaliga qo‘l va oyoqlariga, keyin esa ko‘kragiga. U mahalliy vaqt bilan soat 13:10 da vafot etgan.
Dushmanlarning o‘lgan Chedan ham qo‘rquvi shu qadar katta bo‘lganidan, u otib o‘ldirilgan uy yer bilan bitta qilingan va Gevara ko‘milgan joy sir saqlangan. 1997-yilning iyunida Argentina va Kuba olimlari afsonaviy komandantening qoldiqlarini topish va tanishga muvaffaq bo‘lgan. U Kubaga ko‘chirilib, 1997-yilning 17-oktabrida Santa Klara shahridagi mavzoleyga hurmat-ehtirom bilan ko‘milgan.
Rossiyadan yordam so‘ragan Koreya qirolichasining o‘ldirilishi
1895-yilning 8-oktabr kuni Chosonning 26-imperatori Kojonning rafiqasi, keng ta’sir doirasiga ega qirolicha Min o‘ldirilgan edi. Yapon diplomatlarining qirolichani o‘ldirilishiga aloqadorligi bo‘yicha dalillar ulardan biri o‘z vataniga yuborgan maktubda topilgan.
Yaponiyalik diplomat Kumaiti Xorigutining yaqinda topilgan maktubida shunday so‘zlar bor: “Biz qirolichani o‘ldirdik”. Shundan keyin u qotillikka bog‘liq jarayonni batafsil izohlagan. Mazkur jinoyatda yaponiyalik ofitserlar, diplomat va oddiy fuqarolar ishtirok etgan.
Bir guruh shaxslar Seuldagi Kenbokkun qirollik saroyiga 1895-yil 8-oktabr tongida hujum uyushtirib, qirolichani qilichdan o‘tkazgan. Uni o‘ldirib bo‘lgach, ustidan moy sepib, yoqib yubormoqchi bo‘lishgan.
Qotillik qirolicha Rossiyadan Koreyada yapon ta’sirini bartaraf etish bo‘yicha yordam so‘raganidan keyin sodir etilgan. Bu Rossiya, Germaniya va Fransiyaning Shimonoseki shartnomasi shartlariga muvofiq diplomatik aralashuvi edi.
Yaponiya Birinchi xitoy-yapon urushidagi g‘alabadan keyin Sin sulolasi bilan bitim imzolagan. Biroq Rossiyaning diplomatik aralashuvi Yaponiyani Lyaodun yarimorolini Sin sulolasiga qaytarishga majbur etib, mamlakatning Koreyadagi ta’sirini kuchsizlantirgan.
Koreyadagi konsulning yordamchisi bo‘lib ishlagan Kumaita Xoriguti tomonidan yozilgan sakkizta maktub topilgan. U mazkur xatlarni Nakadoridagi yaqin do‘sti, Xitoy klassikasi ishqibozi bo‘lgan Teyse Takeisiga yo‘llagan. Xatlarga 1894-yil 17-noyabrdan 1895-yil 18-oktabrgacha bo‘lgan sanalar qo‘yilgan.
Nagoyadagi markalar bo‘yicha ekspert Stiv Xasegava ushbu maktublarni noyob buyumlar sotiladigan bozordan xarid qilgan. “Koreya qirolichasining o‘ldirilishi va yaponlar” kitobining muallifi, tarixchi Kim Mun Ja maktublarni tahlil qilgan. Sakkizta maktubning oltinchisiga 1895-yil 9-oktabr sanasi tushirilgan bo‘lib, unda Xoriguti qotillik kunida nimalar qilganini batafsil so‘zlagan.
Uning yozishicha, hujum uyushtirganlar guruhi saroyning g‘arbiy qismini egallab, qirolichani o‘ldirgan. “Qotillar orasida mening rolim kirishdan iborat edi. Devorga chiqdim… Qirollik qarorgohining g‘arbiy qismiga chiqib borib, qirolichani o‘ldirdik”, — deyiladi maktubda.
U hatto jinoyatdan keyin nimani his qilganini ham yozgan: “Qotillik kutilmagan darajada oson bo‘lib chiqqanidan hayratda edik”.
“Mabetex ishi” — zamonaviy Rossiyadagi eng shov-shuvli korrupsiya mojarolaridan biri
24-yil oldin “Mabetex ishi” nomini olgan shov-shuvli korrupsiya mojarosi sodir bo‘lgandi. Unda Shveysariyaning Mabetex Engineering qurilish kompaniyasi, uning Merceta Trading & Engineering SA sho‘ba korxonasi va Rossiyaning birinchi prezidenti Boris Yelsin atrofidagilar ayblangan. Ish hujjatlari davomi davlat amaldorlari pora evaziga mazkur kompaniyalarga Kremlni restavratsiya qilish bo‘yicha manfaatli shartnomani taqdim etgani ma’lum bo‘lgan. Tergov bilan Rossiya, Shveysariya va Italiya prokurorlari hamda tergovchilari shug‘ullangan. 1998-yilning 8-oktabr kuni Rossiya bosh prokurorining ko‘rsatmasiga binoan prezident Ishlar boshqarmasi boshlig‘iga nisbatan jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan.Mojaro nimadan boshlangan edi?
Barchasi 1998-yilning bahorida Shveysariyaning Banco del Gottardo banki maslahatchisi Filipp Turover restavratsiya ishlaridan keyin Kremlni qabul qilib olgan komissiya boshlig‘i Rossiya prezidentning ishlar boshqaruvchisi Pavel Borodinga qarshi ko‘rsatma bergan. Xususan, Shveysariya bosh prokurori Karl del Ponte bilan suhbatda u Rossiya prezidenti Ishlar boshqarmasi amaldorlari Mabetex firmasi bilan shartnoma imzolashda o‘z mansablarini suiiste’mol qilganini bildirgan. Ponte Moskvaga kelib, Rossiyaning o‘sha vaqtdagi bosh prokurori Yuriy Skuratov bilan uchrashgan va unga Turoverning ko‘rsatmalari haqida aytgan.
Ish nimadan iborat edi?
Turoverning Shveysariya prokuraturasiga bergan ko‘rsatmasida ta’kidlanishicha, Mabetex va Mercata firmalari vakillari Rossiyaning qator fuqarolari, jumladan, Rossiya prezidentining ishlar boshqarmasi boshlig‘i Pavel Borodinning hisob raqamiga 60 million dollarga yaqin mablag‘ o‘tkazib bergan. Shuningdek, u o‘tkazilgan mablag‘lar firmalarga Kremlni rekonstruksiya qilish bo‘yicha foydali shartnomalarni qo‘lga kiritish uchun “komissiya puli” ekanini ma’lum qilgan.
1998-yilning oktabrida Skuratov Moskvada Turover bilan uchrashuvidan keyin o‘z maslahatchisiga mansab vakolatini suiiste’mol qilish bo‘yicha jinoyat ishi qo‘zg‘atishni topshirgan. Ish tergovi davomida Kreml binosidagi restavratsiya ishlarining smetasi 30-60 foizga oshirib ko‘rsatilgani aniqlangan. Borodin va uning o‘rinbosari mazkur ishda asosiy gumonlanuvchiga aylangan. Shuningdek, Mabetex ofisida, keyinroq esa Rossiya prezidentining Ishlar boshqarmasida tintuv o‘tkazilgan. Mabetex rahbari Bexjet Patsollini shaxsan Karlo del Ponte so‘roq qilgan.
Boris Yelsinning mojaroga munosabati
1999-yilning 2-aprelda Rossiya prezidenti Boris Yelsin Skuratovni “o‘ziga qarshi qo‘zg‘atilgan jinoiy ish bo‘yicha tergov vaqtida” degan jumla bilan Rossiya bosh prokurori lavozimidan ozod qiladi (Borodin 2000-yilning yanvarida boshqa ishga o‘tkaziladi). Tergovni Rossiya bosh prokuraturasi o‘ta muhim ishlar bo‘yicha tergov boshqarmasi boshlig‘i o‘rinbosari Georgiy Chuglazov davom ettiradi. Uning ko‘rsatmasi bilan Bosh prokuratura Moskva viloyati boshqaruvi organlariga Borodin, uning rafiqasi, yosh bolalari, qizi Yekaterina Sileskaya va kuyovi Andrey Sileskiyning ko‘chmas mulklari bo‘yicha so‘rov yuboradi.
2000-yilning iyunida Shveysariyaning o‘sha vaqtdagi sud tergovchisi Deniel Devo Patsolliga nisbatan 4 million dollarni “yuvish” ayblovini e’lon qiladi. Ayblov matniga ko‘ra, Patsolli Rossiyada imzolangan shartnomalar bo‘yicha noqonuniy foyda ko‘rishni maqsad qilgan jinoiy guruh a’zosi sifatida keltirilgan. O‘sha oyda mazkur firmalar orqali 65 million dollar “yuvilgani” aniqlangan. Shveysariyada “pul yuvish” ishi bo‘yicha jami 14 kishiga, jumladan, Borodin, uning qizi va kuyovi, shuningdek, Mercata firmasi rahbari Viktor Stolpovskixga nisbatan tergov olib boriladi.
Shveysariya prokuraturasining harakati
Tergovga Shveysariya prokuraturasi ham qo‘shilgan. 1999-yilning 15-iyul kuni Jeneva prokurori tomonidan Borodinga nisbatan noqonuniy qo‘lga kiritilgan pullarni “yuvish” bo‘yicha jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan. Shuningdek, matbuotga Shveysariya prokuraturasi Borodin va uning rafiqasini hisob raqamlariga hibs qo‘yilgani ma’lum qilingan.
Mazkur ish jamoatchilikning keskin noroziligiga sabab bo‘lgan. OAVlar Mabetex firmasi tomonidan Shveysariyada Boris Yelsin va uning ikki qizi nomiga hisob raqamlar ochilganini yoza boshlagan. Merceta va Mabetex firmalari bilan hisob-kitoblarni Rossiya moliya vazirining birinchi o‘rinbosari Mixail Kasyanovning shaxsan o‘zi tayyorlagani to‘g‘risida ma’lumotlar paydo bo‘lgan.
Borodinning Shveysariyaga ekstraditsiyasi
2001-yilning yanvarida Rossiya va Belarus Ittifoq davlatlari bosh kotibi bo‘lgan Borodin AQSH prezidenti Jorj Bushning inauguratsiyasiga kelishga taklifnoma oladi. Biroq AQSH elchixonasi vaqt kamligi sabab uning diplomatik pasportiga viza bosishdan bosh tortadi. Shu sababli u AQSHga oldinroq viza urilgan fuqarolik pasporti bilan uchishga majbur bo‘ladi. Nyu-Yorkka yetib kelishi bilan rossiyalik amaldorni FQB Shveysariya hukumatining so‘roviga ko‘ra hibsga oladi. Mart oyida Borodin Amerika sudidan garov evaziga qo‘yib yuborishlarini so‘raydi, ammo unga rad javobini berishadi. Rossiya Bosh prokuraturasining shveysariyalik hamkasblariga yo‘llagan xati ham yordam bermaydi.
2001-yilning aprel boshida Borodin Shveysariyaga ekstraditsiya qilinadi. U Jenevadagi qamoqxonaga joylashtirilgan. U noqonuniy orttirilgan pullarni “yuvish”da ayblangan. Borodin barcha ayblovlarni to‘liq rad etgan.
Italiya prokuraturasining tergovi
Shov-shuvli ish tergoviga 2003-yilda Italiya prokuraturasi ham kelib qo‘shiladi. Ular Vigo-di-Fasa shahrida joylashgan Raiffeisen bank bo‘linmasi orqali amalga oshirilgan pul o‘tkazmasini aniqlaydi. Ushbu hisob raqam “Rosvorujeniye” kompaniyasi sobiq rahbarining rafiqasi Olga Annayevga tegishli bo‘lgan.
2005-yilda Trento shahri prokuraturasi sakkiz nafar Rossiya fuqarosini, jumladan, Annayevani, Rossiya Davlat bojxona qo‘mitasi sobiq rahbari Anatoliy Kruglovning qarindoshlari hibsga olishga order bergan. Trento shahri prokurori Annayevni Raiffeise hisobiga kelib tushgan 2,7 million dollarni yuvishda ayblagan. Italiyalik tergovchilar gumonlanuvchilar Kremlni rekonstruksiya qilish shartnomalari uchun jami 62 million dollardan ortiq porani qo‘lga kiritganini aniqlagan.
2001-yilning aprelida Borodin 5 million Shveysariya franki evaziga ozod etiladi va Rossiyaga jo‘nab ketadi. O‘sha oyning o‘zida unga qo‘yilgan ayblovlar olib tashlangan. 2001-yilda Borodin so‘roq uchun bir necha bor Shveysariyaga kelib-ketgan.
Salkam bir yildan keyin Stoplovskix, Patsolli va Borodinga nisbatan jinoyat ishi to‘xtatilgan. Borodin 300 ming Shveysariya franki miqdorida jarimaga tortilgan.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)