Toshkent shahri tumanlaridagi ko‘p qavatli uylarda ijara narxlari qanday ekani tahlil qilindi. Bu haqda Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) xabar bermoqda.
Urbanizatsiya sur’ati yuqori bo‘lgan hozirgi davrda xonadonlar uchun ijara narxlari masalasi ham dolzarb ahamiyat kasb etib boraveradi.
Statistika ma’lumotlariga ko‘ra, Shveysariyada ijarada yashovchi oilalar ulushi 68 foizni, Germaniyada 64 foizni tashkil etadi. Bu ko‘rsatkich Xitoyda 14 foizga, Rossiyada esa 11 foizga teng.
Hozir rivojlangan davlatlar aholining turmush darajasini yaxshilash maqsadida ijarachilarning huquqlarini himoya qiladi, shartnoma muddati davomida ijara narxlari o‘zgarmasligini ta’minlaydi.
Masalan, Buyuk Britaniyada ijara bilan bog‘liq belgilangan to‘lovlardan tashqari har qanday komissiya olish taqiqlangan, AQSHda ipoteka krediti hisobiga uy olgan shaxslar daromad solig‘ini to‘lashda imtiyozga ega.
The Economist nashrining ma’lum qilishicha, uyga egalik qilish ko‘rsatkichi qanchalik yuqori bo‘lsa, uy bozorida narxlar shunchalik o‘zgaruvchan bo‘ladi.
Masalan, Shveysariyada uyga egalik qiluvchilar ulushi 3 foiz, Buyuk Britaniyada 60 foiz atrofida. Shunga mos ravishda Shveysariyada uy narxlari 1970-yildan 2019-yilgacha 70 foizga, Buyuk Britaniyada esa 346 foizga oshgan.
Bundan tashqari, ijarada turish ko‘rsatkichining oshishi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga ham ta’sir etadi. Masalan, AQSHda uyga egalik qilish ko‘rsatkichi oshgani sayin ishsizlik darajasi ham oshgan.
Bu bir tomondan odamlarda boshqa joyga ko‘chish xohishi yo‘qolishi, ikkinchi tomondan esa ish o‘rinlari mavjud joylarga ko‘chib o‘tish qimmatlashishi bilan bo‘g‘liq.
O‘zbekistonda vaziyat qanday?
Tahlil natijalariga ko‘ra, Toshkent shahrida ko‘p qavatli uylardagi ijara narxi o‘rtacha 339 dollarga teng. Ijara narxlari bo‘yicha eng past narx Sergeli va Olmazor tumanlarida, eng baland narx esa Mirobod va Yakkasaroy tumanlarida qayd etildi.
Ijara biznesining daromadliligi Toshkent shahri uchun 10 foizni tashkil etadi. Qiyoslansa, bu raqam Ruminiyada 6 foizni, Polshada 5 foizni, Germaniyada 3 foizni, Turkiyada esa 2 foizni tashkil etadi.
Hozir Toshkentda ko‘chmas mulkni ijaraga berishdan olinadigan daromad o‘rtacha bank valyuta omonatlari tushumidan (3,4 foiz) uch baravar ko‘proq. Bu hozirgi kunda Toshkent shahrida jamg‘armalarni ko‘chmas mulkka sarflash va uni ijraga berish omonat ko‘rinishida saqlashdan ko‘ra foydaliroq ekanini ko‘rsatadi.
Xonadon va ijara narxi nisbati ko‘rsatkichi Toshkent uchun 10 yilni tashkil etadi. Bu ko‘rsatkich Turkiyada 52 yilga, Germaniyada 34 yilga, Polshada 18 yilga, Ruminiyada 17 yilga teng.
Toshkentda shaxsiy uyga egalik qilish ijarada turishga qaraganda arzonroq. Bu esa tabiiy ravishda odamlarda ijrada turishdan ko‘ra o‘z uyiga ega bo‘lish istagini kuchaytiradi.
Toshkent shahri markazidagi xonadonning o‘rtacha narxi YIMning kishi boshiga to‘g‘ri keladigan ulushidan 50 barobar ko‘p. Bu ko‘rsatkich Ukrainada 158 barobar, Rossiyada 87 barobar, Buyuk Britaniyada 66 barobar, Shveysariyada 20 barobar, Germaniyada 17 barobar, Luksemburgda 5 barobarni tashkil etadi. Bu umumiy hisobda odamlarning xarid qobiliyati past yoki yuqoriligini ko‘rsatadi.
Toshkent shahrida xonadon ijarasi bozori shakllanishning boshlang‘ich bosqichida turibdi.
Urbanizatsiya jarayonining jadallashib borayotganini inobatga olib, ijara bozorini rivojlantirish uchun quyidagilar tavsiya etiladi:
- ijarada turuvchilarning manfaatlari va huquqlarini himoya qilishning qonuniy asoslarini yanada mustahkamlash;
- ijara narxlari keskin o‘zgarishini nazorat qilish (misol uchun Germaniya tajribasi kabi), ijara narxini shahar bo‘yicha o‘rtacha narxdan sababsiz keskin 10 foizdan ko‘proqqa oshira olmaslikni qonunan belgilash;
- bozorda uy egasi va potensial ijarachini to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘laydigan informatsion texnologiyalarni keng joriy etish.
Avvalroq O‘zbekistonda uy sotib olish va uyga ro‘yxatga qo‘yish tartibi osonlashayotgani haqida xabar berilgandi.
Izoh (0)