22-iyul kuni tinimsiz muzokaralar ostida Ukraina va Rossiya o‘zaro bitimga erisha oldi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) va Turkiya yordami bilan ular Rossiya kuchlari tomonidan blokada qilingan Qora dengizdagi Ukraina portlarini oziq-ovqat eksporti uchun qayta ochishga kelishib oldi.
“Daryo” ikki davlat o‘rtasidagi don bitimi global ochlikka qanchalik ta’sir qilishini tahlil qildi.
BMT Bosh kotibi Antonio Guterrish kelishuvni “Qora dengizdagi mayoq” deb atadi. Uning fikricha, bu 50 million odamni ocharchilik yoqasiga olib kelgan global oziq-ovqat inqirozini yumshatadi.
Biroq bitim e’lon qilinganidan bir kun o‘tib, Rossiya raketalari Ukrainaning port shahri Odessaga zarba berdi.
26-iyul kuni mahalliy rasmiylar yana shunday hujumlar haqida xabar berdi. Shartnoma amalga oshiriladimi? Va agar shunday bo‘lsa, bu ochlikni yengillashtiradimi?
Kelishuv nazariy jihatdan Ukrainaga har oy taxminan 5 million tonna oziq-ovqat eksport qilish imkonini berishi kerak.
Hozirda mamlakat quruqlik va Dunay daryosi bo‘ylab 2 million tonna eksport qilmoqda, bu ikkalasi ham Qora dengizga qaraganda ancha cheklangan yo‘nalishlar hisoblanadi.
Uning portlarida 20 million tonnaga yaqin don qolib ketgan. Bu yozgi hosildan keyin yana 60 millioni eksportga tayyorlanishi kutilmoqda.
Bularning barcha ta’siri muhim ahamiyatga ega. BMTining Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti (FAO) ma’lumotlariga ko‘ra, 40 ga yaqin mamlakat, jumladan, dunyodagi eng kambag‘al davlatlar bug‘doy importida 30 foizdan ko‘proq Ukraina va Rossiyaga tayanadi.
Eritreya va Somali kabi mamlakatlar esa deyarli barcha bug‘doy importini o‘zaro urush olib borayotgan ikki davlatdan amalga oshiradi.
Shartnoma so‘nggi oylarda pasayotgan global oziq-ovqat narxlarini yanada jilovlashga yordam berishi mumkin.
FAO oziq-ovqat narxlari indeksi iyunda ketma-ket uchinchi oy tushib ketdi. Bunga asosan, don yetishtirishning ko‘payishi sabab bo‘ldi.
Avstraliyadagi mo‘l hosil va boshqa bug‘doy yetishtiruvchi mamlakatlarda qulay hosil sharoitlari bug‘doy narxini urushgacha bo‘lgan darajadan sal yuqoriga tushirdi.
Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi don bitimining e’lon qilinishi narxlarni yanada pasaytirdi.
Shunga qaramay, noaniqliklar ko‘p. Birinchisi, Rossiya kelishuvga amal qiladimi va kemalarning Qora dengiz portlarini tark etishiga imkon beradimi, noma’lum.
Donni ko‘chirish ham logistika qiyinchiliklarini keltirib chiqaradi. Yuk tashish kompaniyalari va sug‘urtalovchilar urush davom etayotganda g‘allani tashishni istamasligi mumkin.
Urushdan zarar ko‘rgan portlar to‘liq quvvat bilan ishlamaslik ehtimoli bor. Yo‘lga chiqadigan kemalar Rossiya harbiy-dengiz kuchlarining hujumlarini oldini olish uchun Ukraina tomonidan qo‘yilgan minalardan qochish maqsadida belgilangan yo‘ldan borishlari kerak bo‘ladi.
Zaruriy minalardan tozalash qachon va kim tomonidan amalga oshirilishi aniq emas. Turkiya esa BMT ko‘magida Rossiyaning qurol kontrabandasidan qo‘rquvini yo‘qotish uchun kemalarni tekshirishi kerak bo‘ladi.
Bugun, 1-avgust kuni Odessa portidan makkajo‘xori ortilgan birinchi kema jo‘nab ketdi, u Livanga yo‘l oldi.
Kema portni mahalliy vaqt bilan taxminan 8:45 da (Toshkent vaqti bilan 10:45 da) tark etgan. Boshqa tafsilotlar keltirilmagan.
Kelishuvning amalga oshirilishi bo‘yicha shubhalar oziq-ovqat narxini yana oshirishi mumkin — masalan, Odessadagi hujumlardan keyin bug‘doy narxi ko‘tarilgan.
Mavhumlik boshqa uzoq muddatli xavfli omillarga olib keladi. Yoqilg‘i va o‘g‘it kabi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari narxi yuqoriligicha qolmoqda.
COVID-19 ning uzoq davom etayotgan ta’siri tufayli ta’minot zanjirlari ancha og‘ir ahvolga tushib qoldi.
Iqlim o‘zgarishi, yanada issiq havo va qurg‘oqchilik g‘alla ta’minotini cheklashga sabab bo‘lishi va buning ortidan narxlar oshishi qo‘rquvi yuzaga kelmoqda.
Hukumatlarning eksport nazorati va zahiralarni yig‘ish kabi noto‘g‘ri siyosati bosimni kuchaytirmoqda.
Bularning barchasi g‘alla bitimi to‘liq muvaffaqiyatli amalga oshadigan taqdirda ham qolgan muammolarning salmog‘i ko‘proqligini ko‘rsatadi.
Bundan tashqari, ko‘plab qashshoq mamlakatlardagi ochlikning ildizlari Ukrainadagi urushdan ham uzoqqa borib taqaladi.
Efiopiya, Somali va Yamandagi kabi mahalliy mojarolar ham ocharchilikka sabab bo‘lmoqda. Shri-Lankadagi iqtisodiy inqiroz ko‘plab o‘rta sinf fuqarolarni och qolishiga olib keldi.
Agar Ukraina va Rossiya o‘rtasidagi kelishuv to‘liq amalga oshadigan bo‘lsa ham bu davlatlarda ahvol tezda o‘nglanib ketishi dargumon.
Izoh (0)