22 июль куни тинимсиз музокаралар остида Украина ва Россия ўзаро битимга эриша олди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ) ва Туркия ёрдами билан улар Россия кучлари томонидан блокада қилинган Қора денгиздаги Украина портларини озиқ-овқат экспорти учун қайта очишга келишиб олди.
«Дарё» икки давлат ўртасидаги дон битими глобал очликка қанчалик таъсир қилишини таҳлил қилди.
БМТ Бош котиби Антонио Гутерриш келишувни «Қора денгиздаги маёқ» деб атади. Унинг фикрича, бу 50 миллион одамни очарчилик ёқасига олиб келган глобал озиқ-овқат инқирозини юмшатади.
Бироқ битим эълон қилинганидан бир кун ўтиб, Россия ракеталари Украинанинг порт шаҳри Одессага зарба берди.
26 июль куни маҳаллий расмийлар яна шундай ҳужумлар ҳақида хабар берди. Шартнома амалга ошириладими? Ва агар шундай бўлса, бу очликни енгиллаштирадими?
Келишув назарий жиҳатдан Украинага ҳар ой тахминан 5 миллион тонна озиқ-овқат экспорт қилиш имконини бериши керак.
Ҳозирда мамлакат қуруқлик ва Дунай дарёси бўйлаб 2 миллион тонна экспорт қилмоқда, бу иккаласи ҳам Қора денгизга қараганда анча чекланган йўналишлар ҳисобланади.
Унинг портларида 20 миллион тоннага яқин дон қолиб кетган. Бу ёзги ҳосилдан кейин яна 60 миллиони экспортга тайёрланиши кутилмоқда.
Буларнинг барча таъсири муҳим аҳамиятга эга. БМТининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (FAO) маълумотларига кўра, 40 га яқин мамлакат, жумладан, дунёдаги энг камбағал давлатлар буғдой импортида 30 фоиздан кўпроқ Украина ва Россияга таянади.
Эритрея ва Сомали каби мамлакатлар эса деярли барча буғдой импортини ўзаро уруш олиб бораётган икки давлатдан амалга оширади.
Шартнома сўнгги ойларда пасаётган глобал озиқ-овқат нархларини янада жиловлашга ёрдам бериши мумкин.
FAO озиқ-овқат нархлари индекси июнда кетма-кет учинчи ой тушиб кетди. Бунга асосан, дон етиштиришнинг кўпайиши сабаб бўлди.
Австралиядаги мўл ҳосил ва бошқа буғдой етиштирувчи мамлакатларда қулай ҳосил шароитлари буғдой нархини урушгача бўлган даражадан сал юқорига туширди.
Россия ва Украина ўртасидаги дон битимининг эълон қилиниши нархларни янада пасайтирди.
Шунга қарамай, ноаниқликлар кўп. Биринчиси, Россия келишувга амал қиладими ва кемаларнинг Қора денгиз портларини тарк этишига имкон берадими, номаълум.
Донни кўчириш ҳам логистика қийинчиликларини келтириб чиқаради. Юк ташиш компаниялари ва суғурталовчилар уруш давом этаётганда ғаллани ташишни истамаслиги мумкин.
Урушдан зарар кўрган портлар тўлиқ қувват билан ишламаслик эҳтимоли бор. Йўлга чиқадиган кемалар Россия ҳарбий-денгиз кучларининг ҳужумларини олдини олиш учун Украина томонидан қўйилган миналардан қочиш мақсадида белгиланган йўлдан боришлари керак бўлади.
Зарурий миналардан тозалаш қачон ва ким томонидан амалга оширилиши аниқ эмас. Туркия эса БМТ кўмагида Россиянинг қурол контрабандасидан қўрқувини йўқотиш учун кемаларни текшириши керак бўлади.
Бугун, 1 август куни Одесса портидан маккажўхори ортилган биринчи кема жўнаб кетди, у Ливанга йўл олди.
Кема портни маҳаллий вақт билан тахминан 8:45 да (Тошкент вақти билан 10:45 да) тарк этган. Бошқа тафсилотлар келтирилмаган.
Келишувнинг амалга оширилиши бўйича шубҳалар озиқ-овқат нархини яна ошириши мумкин — масалан, Одессадаги ҳужумлардан кейин буғдой нархи кўтарилган.
Мавҳумлик бошқа узоқ муддатли хавфли омилларга олиб келади. Ёқилғи ва ўғит каби қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари нархи юқорилигича қолмоқда.
COVID-19 нинг узоқ давом этаётган таъсири туфайли таъминот занжирлари анча оғир аҳволга тушиб қолди.
Иқлим ўзгариши, янада иссиқ ҳаво ва қурғоқчилик ғалла таъминотини чеклашга сабаб бўлиши ва бунинг ортидан нархлар ошиши қўрқуви юзага келмоқда.
Ҳукуматларнинг экспорт назорати ва заҳираларни йиғиш каби нотўғри сиёсати босимни кучайтирмоқда.
Буларнинг барчаси ғалла битими тўлиқ муваффақиятли амалга ошадиган тақдирда ҳам қолган муаммоларнинг салмоғи кўпроқлигини кўрсатади.
Бундан ташқари, кўплаб қашшоқ мамлакатлардаги очликнинг илдизлари Украинадаги урушдан ҳам узоққа бориб тақалади.
Эфиопия, Сомали ва Ямандаги каби маҳаллий можаролар ҳам очарчиликка сабаб бўлмоқда. Шри-Ланкадаги иқтисодий инқироз кўплаб ўрта синф фуқароларни оч қолишига олиб келди.
Агар Украина ва Россия ўртасидаги келишув тўлиқ амалга ошадиган бўлса ҳам бу давлатларда аҳвол тезда ўнгланиб кетиши даргумон.
Изоҳ (0)