Buxorodagi Bahouddin Naqshband ziyoratgohi hududida joylashgan aholi qabristonida 2002-yildan boshlab dafn etish ishlari to‘xtatilgan. Biroq qabristonga 2003-yilda vafot etgan bir necha fuqaroning mayitlari qo‘yilganini ham kuzatish mumkin. Umumiy hududi taxminan 2 gektardan ortiq maydondan iborat qabriston ayni paytda qarovsiz va achinarli ahvolga kelib qolgan. “Daryo” muxbirining o‘rganishlariga ko‘ra, mas’ullar bunga mahalliy aholining e’tiborsizligini sabab qilib ko‘rsatgan.
Ma’lumki, Bahouddin Naqshband islom olamining eng mashhur avliyolaridan biri bo‘lgan. U milodiy 1318-yilning mart oyida Buxoroning Kogon tumanidagi Qasri Hinduyon qishlog‘ida tug‘ilgan. Hazrati Naqshband sharofati bilan bu qishloq “Qasri Orifon” deb atala boshlangan.
Tarixiy manbalarga ko‘ra, Bahouddin Naqshband umrbo‘yi dehqonchilik bilan kun kechirgan, o‘z qishlog‘ida unchalik katta bo‘lmagan yerga bug‘doy va mosh ekkan. U uyida hech qanday mol-dunyo va boylik saqlamagan. Qishda qamishlar ustida, yozda esa bo‘yra ustida yotib kun kechirgan. Uning uyida hech qachon xizmatkor ham bo‘lmagan. Hazrati Naqshband butun umrini o‘z xohishi bilan faqirlik va yo‘qsillikda o‘tkazgan. Zero, bu tariqatning asl aqidasi — “Dil ba yor-u, dast-ba kor” — ya’ni “doimo ko‘ngling Allohda bo‘lsin, qo‘ling esa ishda”, degan g‘oyani ilgari suradi. U qo‘l kuchi bilan kun ko‘rishni yoqtirgan, topgan-tutganlarini yetim-yesirlarga, beva-bechoralarga in’om etgan, hukmdorlardan doimo o‘zini yiroq tutgan, ular oldida hech qachon tamagirlik qilib yashamagan.
1389-yilda vafot etgan Bahouddin Naqshband Buxorodan 10 kilometr shimoliy-sharqdagi o‘zi tug‘ilib o‘sgan Qasri Orifon qishlog‘iga dafn etilgan. Ko‘p o‘tmay, hazrat maqbarasining g‘arbiy tomonida qabriston paydo bo‘lib, unda hazratning murid-muxlislari dafn qilina boshlangan. Keyinchalik u yerda Buxoroning hukmron sulola vakillari dafn qilingan.
“Din va ilmda kuchli ulamo Bahouddin Nashbandiyga ko‘plab hukmdorlar murid tushishgan va vafotlaridan so‘ng hazrat poyiga dafn etishlarini vasiyat qilishgan. Shunday bo‘lgan ham. E’tibor qilgan bo‘lsangiz, hazrat maqbarasi supasiga yaqin manzilda juda ko‘plab hukmdorlar sulolasi, jumladan, Shayboniylar dahmasi, Iskandarxon va Abdullaxon II dahmalari, Temuriy Amirzodalar dahmasi, Subhonqulixon va uning o‘g‘li Ubaydullohxon dahmalari, Dahmai shohon — podshohlar dahmasi kabi dahmalar o‘rin olgan. Shundan so‘ng uning atrofida mahalliy aholi qabristoni ham shakllana boshlagan. Hazratga va hukmdorlarga yaqinroq dafn etilishni mahalliy aholi ham sharaf, deb bilishgan. Zero, ular hazratga o‘qiladigan duolar savobidan umidvor bo‘lishgan. Shunga ko‘ra, aholi qabristoni ham bundan taxminan 700 yilcha ilgari shakllangan”, — deydi O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi tarix instituti tayanch doktoranati Shavkat Bobojonov.
Shavkat Bobojonovning bildirishicha, 1920-yil Buxoro amirligi ag‘darilgunga qadar Bahouddin Naqshband qabrida ziyorat an’anasi davom etib turgan. Biroq, sovet hukumati davrida hazrat mozorini ziyorat qilish taqiqlangan bo‘lgan. Xurofot o‘chog‘i, deb talqin qilingan va majmua eshigiga qulflar osilgan.
“Mozorni qamish bosib ketgan, kirish taqiqlangan, xalqning e’tiqodi bo‘g‘ilgan bu davrda nafaqat hazrat, balki hukmdorlar dahmalari ham yarim vayrona holga kelgan. Ularning ham dahmalari 1990-yilga qadar yopib qo‘yilgan. 1993-yilda hazrat Bahouddin Naqshbandning 675 yillik xalqaro yubiley munosabati bilan birinchi restavratsiya olib borilgan bo‘lsa, 2003-yilda 685 yillik xalqaro yubileyi munosabati bilan ikkinchi restavratsiya ishlari amalga oshirilgan. Aynan bugungi kunda hazrat maqbarasi yonidagi aholi qabristonining xarobazorga aylangani achinarli”, — deydi Shavkat Bobojonov.
2002-yildan boshlab, ziyoratgoh hududidagi aholi qabristoniga mayit qo‘yish batamom tugatilgan, qabriston yopilgan va yirik ziyoratgoh xalqaro turistik manzilga aylantirilib, davlat muhofazasiga olingan.
Bugun dunyoning qaysi manzilidan Buxoroga kelgan sayyoh borki, u bu ulug‘ ziyoratgohni ziyorat qilmay ketmaydi. Qariyb 23 gektar yer maydonini egallab turgan majmua minglab sayyohlarning hayrat va havasiga sabab bo‘lgan. Biroq majmua hududida joylashgan va atrofi g‘isht devorlar bilan o‘ralgan aholi qabristonining ichki ahvoli qarovsiz va achinarli holda. Naq odam bo‘yiga tenglashgan begona o‘t, qamish va tikanlar bosib ketgan qabriston yurakka vahm solmay qo‘ymaydi. G‘ishtlari to‘kilib, titilib ketgan, usti o‘pirilgan, it va mushuklar bemalol kirib chiqa olishi mumkin bo‘lgan egasiz go‘rlar, huvullab yotgan nom-nishonsiz qabrlarning ahvoli hech kimni qiziqtirmagan. Qabristonning har burchagida qabr toshlari uyum qilib tashlangan, maishiy chiqindilar qabriston hududidan o‘z vaqtida olib chiqilmagan.
Holat yuzasidan majmua xodimlarining biridan o‘zimizni qiziqtirgan savollarga javob olishga urindik. “Mahalliy aholi o‘zining o‘tib ketgan yaqinlari va qarindosh-urug‘lari ko‘milgan qabrlarni tozalash, obod qilish haqida hech qachon o‘ylashmaydi. Biz, begonalar borib tozalab qo‘ymaymiz-ku”, — deydi o‘zini tanishtirishni istamagan xodim.
Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 4-apreldagi qarori bilan tasdiqlangan “Dafn etish joylarini saqlash, ulardan foydalanish va qabr usti yodgorliklarini o‘rnatish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom talablari bo‘yicha yopilgan qabristonlarga dafn etish, shu jumladan, eski qabrga dafn etish taqiqlanadi. Biroq bu yopilgan qabristonni qarovsiz qoldirish kerak yoxud qabristonni faqat uning yaqinlarigina obodonlashtirish ishlarini bajarishi kerak, degan tushunchani anglatmaydi.
“Choloki” MFY raisi Sherzod Ahmedovning bildirishicha, mazkur aholi qabristoni “Choloki” hududida joylashgan bo‘lsa-da, unga “Bahouddin Naqshband”, “Sarayon”, “Niyozxo‘ja” kabi boshqa qator mahalla aholisining ham mayitlari qo‘yilgan. 2002-yilda qabriston yopilgan va shunday buyon qarovsizlik darajasi oshgan.
“Mahallaga raisi etib saylanganimga endi yigirma kun bo‘ldi. Haqiqatan ham qabrlar atrofi hasharga muhtoj, egasiz. Ishga ilk kelgan kunlarimdanoq odamlarga, mahalla oqsoqollariga qabristonlarga borib, dafn qilingan yaqinlariga tegishli qabrlarni tozalashi kerakligini bildirganman. Lekin ahvolni ko‘rib turibsiz. Biroq, umuman hashar qilinmagan, deb bo‘lmaydi. Begona o‘t o‘n besh-yigirma kunda qayta-qayta chiqaveradi. Xalq orasida tez-tez hashar kunlari tashkil etilsa, ijobiy samara berardi. Ayrimlar tozalash ishlarini bajaradi, ammo olti oy, bir yilda ham o‘tgan yaqinlari qabridan xabar olmaydiganlar ham yo‘q emas. Odamlarni hasharga jalb etish, ular o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish kerak. Hashar ota-bobolarimizdan qolgan. Hashar bor joyda fayz bo‘ladi, baraka bo‘ladi”, — dedi Sherzod Ahmedov.
Mahalla raisining fikricha, atrofdagi 4-5 ta mahalla aholisini ixtiyoriy hasharga jalb etish qabristonning obod bo‘lishiga katta hissa bo‘ladi.
“Bahouddin Naqshband” mahallasi oqsoqoli “Nuroniylar” kengashi raisi To‘xta Mamenovning so‘ziga ko‘ra, aholi qabristoni aynan bundan uzoq yillar ilgari yopilgani va unga mayitlar qo‘yilmayotgani sababli qarovsiz ahvolga kelib qolmoqda.
“Qabristonning ayanchli ahvoli hammamiz uchun ham achinarli. Nurab, buzilib, achinarli ahvolga kelib qolgan qabrlarni ko‘rib, odamning ko‘ngli og‘riydi. Uni tozalash va obodonlashtirish ishlarini faqatgina ziyoratgoh majmuasining ishchilari, farroshlari bajarib kelishmoqda. Chorlovlarimizga, chaqiruvlarimizga qaramasdan, qabrlarda dafn etilganlarning yaqinlari qabristonga yillab kelishmaydi, atrofini obodonlashtirish haqida o‘ylashmaydi ham. Ammo majmua rahbariyati ham tomoshabin bo‘lib turgan emas. Odamlarga ko‘p marotaba aytilgan. Afsuski, natija yo‘q. Axir, bu ko‘pning ishi, savobli va xayrli ish. Yotganlarning ruhi shod bo‘ladi. Boshqa davlatlarga borsangiz, qabristonlarining obodligiga havas qilasiz. Bizda esa e’tibor juda sust”, — deydi To‘xta Mamenov.
Qabristonning ayanchli ahvolga kelib qolgani yuzasidan surishtiruv o‘tkazilayotgan paytda majmua mas’ullari tozalash ishlarini boshlagan.
“Hududga tegishli bo‘lmagan manzilni tozalash, supurish yoxud u yerni begona o‘tlardan tozalash ishlariga o‘zimiz istamagan yo‘sinda jalb etishsa, u majburiy mehnat sanalishi mumkin. Yashirmayman, aholi qabristonida minglab qabrlar borki, ko‘pi qarovsiz, egasiz, achinarli ahvolda. Biroq, odam taftiga, odam yo‘qloviga muhtoj qabrlar borki, beixtiyor yig‘lab yuborasiz. Uni bitta bo‘lsayam xasdan tozalash savob-ku, axir”, — deydi farrosh yigit.
Bahouddin Naqshband majmuasi rahbari Karim Hayitovning so‘ziga ko‘ra, odamlar orasida targ‘ibot-tashviqot ishlarining pastligi qabristonning qarovsiz ahvolda qolayotganiga sabab bo‘lgan.
“Daryo” muxbiri ayni paytda davolanishda bo‘lgan Bahouddin Naqshband ziyoratgohi imomi Abdug‘ofur Razzoqov bilan telefon orqali suhbatda bo‘lgan.
“Arxeologik izlanishlar olib borilgan. Chunki aholi qabristonida ham yuzdan ortiq tarixiy shaxslarning qabrlari bor. Bu borada ish olib borayotgan arxeologlarning o‘z rejalari va tavsiyalari bo‘lishi mumkin. Shu bois, ayrim qabrlarda o‘zboshimchalik bilan ta’mirlash ishlarini olib borolmaymiz”, — deydi Abdug‘ofur Razzoqov.
Qabristonga yaqinlari dafn etilgan “Choloki” mahallasi ahli hasharga chiqishmaganini qabriston yopib qo‘yilgani bilan izohlagan.
“Bir kunda bir necha marta qabriston ichiga kirib, kuchim yetgancha tozalayman. Ammo mahalla raislari odamlardan talab qilishsa, ularni jalb etishsa, ular hashardan qochishmaydi”, — deydi mahalla fuqarolaridan biri.
Viloyat hokimligi mas’ullariga ko‘ra, mazkur qabriston viloyat Obodonlashtirish boshqarmasiga qarashli. Boshqarma vakillari faqat qabriston atrofigina tashkilot nazoratida ekanini bildirgan.
“Qabriston Kogon tumani chegarasida joylashgan. Shaxsan o‘zim uning restavratsiyasida qatnashganman, kirganman, ko‘rganman. Anchadan beri mahalliy aholiga kirish taqiqlangan. 700 yillik tarixga ega qabristondagi qabrlarning qaysi biri kimga tegishliligini bilmaydiganlar ko‘p. Muammolari yechimini kutayotgan jihatlari bo‘lsa, asta-sekin bartaraf etamiz. Masalani muhokama qilamiz va o‘rganamiz”, — deydi Kogon tumani hokimi Muhiddin Esanov.
Izoh (0)